Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 19]

Schiet u maar een tijger
door A.L. Schneiders

Zie ik hoe weer nieuwe stromen vluchtelingen, Hutu dan wel Tutsi, door de bossen en velden van Rwanda en Oost-Kongo trekken, dan is tegenwoordig mijn eerste gedachte: ‘Ach, die arme chimpansees, nog maar een paar honderd over en nu extra bedreigd door die opgejaagde massa's mensen.’ Het kost mij, wil ik zeggen, deze dagen steeds meer moeite meegevoel op te brengen voor een mensheid die elkaar zo regelmatig en bij toerbeurt in enorme aantallen de hersens inslaat, verkracht en walgelijk verminkt. Het spijt me, maar voor mij geen collectes meer om wie dan ook in staar te stellen om zich voor te bereiden op weer een ronde moord en doodslag. Ik geef aan het Wereld Natuur Fonds, in de hoop dat we nog kunnen vermijden dat ook de chimpansee zal worden bijgezet in de galerij van voorbij, voorbij, voorgoed voorbij. Politiek niet correct, zegt u? Nog veel minder correct is de zonderlinge opvatting dat de mens in alle omstandigheden prioriteit heeft boven het dier.

Behalve het lot van de chimpansees kan ook de bedreiging van de walvis mij tot grote opwinding drijven. Dreigt de tv iets van walvisjacht te vertonen, dan heb ik het vertrek al verlaten - en eenmaal zelfs het pand om buiten even af te koelen. Het is absoluut ondraaglijk om aan te zien hoe zo'n Jap onder een vechtpetje achter z'n kanon staat te loeren, totdat hij de harpoen laat spatten in dat majestueuze vreedzame wezen, al god weet hoe lang op deze aarde voordat wij uit het maaiveld begonnen te krioelen. Onlangs was ik met mijn vlucht weg van het tv-toestel iets te laat: ter gelegenheid van de infame heropening van de IJslandse walvisjacht lieten ze zien hoe de eerste walvis werd geslacht. Op een feestelijk met vlaggetjes versierde werf waren IJslandse mannetjes met gele helmen op - of het dier nog iets kon terug doen - bezig de walvis te vernielen tot een berg blubber en bloed. Wat een vreselijke stupide mensen. Toch heeft wijlen mijn broer nog een tijdlang een vriendin uit Ijsland gehad. Lang heeft het niet geduurd, want hij vond dat ze zo penetrant naar leer bleef ruiken.

De Schepper moet wel in een bijzonder lollige bui zijn geweest om op het bizarre idee te komen mij enige tijd geleden oog in oog te brengen met de chefverdelger van onze laatste walvissen, de Japanse directeur-generaal van het ministerie voor Visserij. Wij waren op bezoek op Kiribati (spreek uit: Kiribas), ver weg in de Pacific, vroeger een deel van de Gilbert Archipel. In ons hotel was een receptie gaande, op een terras met prachtig uitzicht op de oceaan, die overigens al een heel eind leeggevist is. We dwaalden onopvallend tussen de gasten, totdat iemand ons de Japanse walvisverdelger aanwees. Hij stond in een grote kring gasten en aanvankelijk deinsde ik terug om in een grote boog om hem heen te lopen, maar ineens begreep ik wat de Schepper voor ogen had gestaan. Ik stevende op de Jap af, gaf hem een hand en zei: ‘Excellentie, het spijt me u lastig te moeten vallen, maar hoe kan het zijn dat een beschaafd en rijk land erop uit is de laatste walvissen uit te roeien?’

Zijn reactie was een Japanse verdwijntruc. Hij vertrok geen spier, keek recht door mij heen met lege ogen en wendde zich om naar een van zijn buren. Ik

[p. 20]

voelde mij diep vernederd, maar troostte me met de gedachte dat deze daad nu eenmaal van mij werd verwacht door hogere machten.

Mijn fanatisme in deze dingen is niet gering. Toen wij in Nigeria woonden, was daar nog een groot dunbevolkt gebied dat als natuurreservaat was aangemerkt. Op een gegeven moment kwam ik daar aan een diner te zitten naast de ambassadeur van Brazilië. Die begon enorm op te scheppen over z'n jachtavonturen en had zelfs de brutaliteit te vertellen dat hij geregeld naar dit natuurgebied reisde om er te jagen. Ja, ook op bavianen, hij schoot veel bavianen. Heel gevaarlijke dieren, verzekerde hij me.

Toevallig kende ik een Engelse bioloog die in het reservaat onderzoek deed en een goede verstandhouding had met een paar boswachters. Meteen na het diner waarschuwde ik hem wanneer hij de dappere jager kon verwachten, met het bevredigende gevolg dat die is aangehouden en teruggestuurd, onder veel misbaar en protest. Nadien ben ik zoveel als ik kon bij de Braziliaan uit de buurt gebleven.

Wel moest ik nog aan hem denken toen ik niet lang nadien bijna werd verscheurd door dezelfde bavianen van wie ik niet had willen geloven dat ze zo gevaarlijk waren. Ik wandelde door een mooi rivierdal toen ik in de verte een enorme troep zag fourageren en spelen. Aanvankelijk nam ik er niet veel notitie van, want ik had dikwijls bavianen gezien en deze leken nog ver weg, maar na een paar minuten zat, als uit het niets, de hele meute pal boven me. En zo te zien hadden ze geen erg vreedzame bedoelingen. Voorop sprongen vijf grote mannetjes als bandieten over de rotsblokken steeds dichterbij, om ten slotte slechts een paar meter boven mijn hoofd positie in te nemen. Too close for comfort, besloot ik, maar toen deed ik wat ik juist niet had moeten doen: ik draaide me om, maakte boksbewegingen en zette een grote mond op. Nu brak de hel pas goed los: ze ontblootten hun grote gelige tanden, gingen stampvoeten en boksten terug. Ik keek naar hun gespierde lijven en knokige vuisten, en besloot dat het wijzer was om de zaak niet op de spits te drijven. Hoewel de adrenaline door mijn lijf gierde, heb ik mij kunnen bedwingen, ging vooral niet hollen en sprak al terugtrekkend de bavianen voortdurend aardig en vol begrip toe. Een half uur lang volgden ze me op de hielen, maar toen bleven ze plotseling staan, ze hadden de grens van hun territorium bereikt.

Later hebben deskundigen me verzekerd dat de bavianen wel degelijk hadden kunnen aanvallen en dat dit ongetwijfeld bijzonder nare consequenties zou hebben gehad. Hoewel ik groter was dan zij, hadden ze tegen een eenzaam individu in hun territorium zeker wel gedurfd. Ik vermoed dat mijn vrij rijzige gestalte en vooral mijn zoetgevooisde conversatie mij toen hebben gered.

Een minder onvriendelijke ontmoeting met door mij geliefde dieren beleefde ik op Java. Het Wereld Natuur Fonds (waarvoor ik nu en dan werkjes deed) had mij gevraagd om, als ik ooit de zuidkust van het eiland zou bezoeken, uit te kijken naar het al of niet voorkomen van de reuzenzeeschildpad. Ik had dat altijd een interessant dier gevonden, vooral in de wetenschap dat het werd gezien als de vorige incarnatie van de Lord Boeddha. Het wnf maakte zich zorgen, de schildpad was al lang niet meer waargenomen. Ons probleem was dat de zuidkust van Java moeilijk bereikbaar was en dat we aangewezen waren op de medewerking van een Indonesische rubberonderneming halverwege. Daar werden we hartelijk ontvangen door de administrateur die in beraad ging met

[p. 21]

zijn staf. Even later kwamen ze vertellen dat ze zelf ook graag naar de zuidkant wilden en hun krachten met de onze zouden bundelen.

Het is wellicht nuttig hier te melden dat de meeste Indonesiërs ook vandaag de dag nog als de dood zijn voor de zuidkust van Java. Daar heerste immers de boze godin Lore Kidul, die al menigeen onder water heeft doen verdwijnen. Zouden de ondernemingsmensen meegaan omdat ze zich bij ons veiliger voelden? Zeker was dat ze nog nooit eerder aan de kust waren geweest. Hoe dan ook, wij waren niet zo gelukkig met de ons opgedrongen menigte medereizigers. We hadden uitgekeken naar de stilte van uitgestrekte, ongerepte stranden,

[p. 22]

maar nu hoorden we de hele avond onder ons raam groot geklop en geroep en startende motoren, en dat voorspelde niet veel goeds.

Bij het ontwaken zagen we het al: er stond een konvooi klaar van drie drietonners, vol beladen met matrassen, ledikanten en zelfs een paar schemerlampen. Enige tientallen mannen, vrouwen en kinderen waren bezig zich in te schepen, met als klap op de vuurpijl twee bewakers die waren bewapend met lange Lee Enfield-geweren die nog uit het koloniale leger afkomstig waren. Goddank hoefden wijzelf niet in de overbeladen vrachtwagens te klimmen maar mochten in onze eigen auto achter het konvooi aanhobbelen.

Na slechts een uurtje rijden, bereikten we de kust en werd er kamp opgezet tussen de palmen en op veilige afstand van het strand. Matrassen, bedden en kussens werden verspreid, een aggregaat werd gestart zodat alles baadde in het licht van lampen. Er was veel gekakel, gegiechel en kindergekrijs, een dorp vol. Alleen al om het gekrioel te ontvluchten, wilden wij naar de zee en vooral erin, maar dat ging niet zomaar. ‘Adoe, niet doen, gevaarlijk toch. U weet van Lore Kidul. Adoe, niet doen hoor,’ klonk het van alle kanten. Als compromis mochten we ten slotte alleen als de wachtmannen met hun lange geweren meegingen ter bescherming.

Gelukkig viel al vrij vroeg de stilte over het kamp en schenen ook de wachtmannen er genoeg van te krijgen ons te beschermen. Wij slopen een eind verder het strand af en keken uit op de golven, een flonkerende sterrenhemel en nerveus weerlichten uit de richting van Sumatra. Ik daalde af in de branding, hurkte daar wat en toen was het er ineens, op de top van een hoge golf, een enorme zwarte verschijning en hij kwam recht op mij af. Ik sprong opzij en zag hoe op een paar meter rechts van mij een reuzenschildpad op het strand kwakte. Dus toch! riep ik in extase naar de sterrenhemel en was op slag mijn dodelijke schrik vergeten.

Uiteindelijk schreef ik een rapportje aan het Wereld Natuur Fonds, en als antwoord kreeg ik een handgeschreven bedankbriefje van Prins Bernhard. Ik liet dat eens zien aan een bezoekende inspecteur van de Diplomatieke Dienst, een oude rot in ambtelijke carrières. ‘We doen het in je dossier,’ besliste hij, ‘een beetje hermelijnlucht kan nooit kwaad.’

Hoewel mijn avontuur op Java niet echt een geweldige bijdrage aan natuurbehoud was, heb ik toch door de jaren heen talloze dieren weten te redden van een verschrikkelijke dood. Zo stuitten we ooit in een drukke wijk van Jakarta op een opgewonden menigte die furieus met stokken sloeg naar iets op de weg. Ik zag dat het een groot reptielachtig dier was, een waaraan of zoiets. Ik sprong uit de auto, trok het dier dat van kleverig elastiek leek, van het asfalt en smeet het in de auto, waarna ik haastig een handvol roepies uitdeelde onder het verblufte publiek. Net op tijd scheurde ik weg onder het rijzende gemor van het met stokken bewapende gepeupel. Thuis bleken we een pangolin, een ongeschubde miereneter, als gast te hebben, een elastieken krachtpatser die het 's nachts was gelukt een paar goed gesloten tuindeuren uit elkaar te drukken.

En dan had je in Afrika die markten vol dieren in verschillende stadia van uitdroging. Het doel daarvan was ze uiteindelijk tot poeder te stampen zodat ze als medicijn konden dienen. Vooral kameleons waren de treurige slachtoffers. Het en der heb ik ze en gros aangekocht en uitgezet in de tuin. Het merkwaardige was dat we ze nooit konden terugvinden, totdat mijn dochter bedacht de staarten fel geel te kleuren voordat we ze vrij lieten. Zo brachten ze ons meer

[p. 23]

gezelligheid, maar ik weet niet of ze nu letterlijk gedoodverfd waren, gemeden door de insecten of door hun partners.

Wij rijke westerlingen kunnen nauwelijks begrijpen waarom de meeste volken in de Derde Wereld zo achteloos omgaan met dieren. Hun enige belangstelling voor onze medebewoners op deze aarde lijkt te schuilen in ze te doden en op te eten. Voor een Afrikaanse boer die zijn leven lang in de droge grond staat te hakken, is de natuur nu eenmaal de vijand. Ik ken daar niemand die eens lekker in de natuur gaat wandelen of op safari gaat om te kijken naar wilde beesten, en dat is geen wonder. Toen ik eens aan een gids vroeg wat voor mooie

[p. 24]

roofvogel boven ons hoofd zweefde, antwoordde hij: ‘Ah, c'est une viande, Monsieur.’

Toch is het mij opgevallen dat men in ontwikkelingslanden doorgaans wel luisterde als prins Bernhard ze aansprak op de natuurbescherming. Wat ze ook over hem zeggen - deugniet of hij deugt niet - voor de mensen die ploeteren in de hitte en de modder om nog iets te redden van de door ons verslonsde erfenis, was de prins een steun en toeverlaat, een boegbeeld. Hij was goed geïnformeerd en nam meteen actie als het moest, met wiens geld dan ook. In Jakarta heb ik geregeld zijn persoonlijke brieven aan President Soeharto op het paleis bezorgd. Die gingen meestal over Gunung Leueser, een schitterend reservaat op Noord-Sumatra, dat veel steun kreeg van het wnf. Als Bernhard weer hoorde over gerotzooi met illegale houtkap en stroperij, zond hij de president een brief op poten die nog maar net binnen de grenzen van de hoffelijkheid bleef. En verdomd, het leek erop dat die brieven daadwerkelijk hielpen, nou ja voor een paar maanden dan.

Ooit heb ik de prins een week lang in Jakarta begeleid. Hij legde bezoeken af aan projecten en hield lezingen over natuurbehoud, hetgeen hij zeer toegewijd deed. Hoe onbegrijpelijk was het dan anderzijds om mee te maken hoe hij aan tafel opschepte over z'n Afrikaanse jachtavonturen. Hij had, vertelde hij glimmend van trots, een olifant geschoten, en toen nog één en daarbovenop nog een olifant - er lag ten slotte een muur van olifanten. Alle gasten keken beduusd op hun borden, maar Bernhard wist zich van de prins geen kwaad en kwebbelde gewoon door.

Een veel consequenter werker voor de natuur was Jan Westermann, de bijna legendarische secretaris van de ‘Nederlandsche Commissie voor Internationale Natuurbescherming’. Hij was adviseur van het wnf en bezocht ons ooit om een paar reservaten te inspecteren waaraan wij steun gaven. Toentertijd was hij al een eindje in de zeventig maar hij trok te voet door het land, met niet meer dan een rugzak en een ouderwetse tropenhelm als bagage. In feite zag hij eruit als het soort excentrieke globetrotter dat je associeerde met de tijd van ons koloniale imperium. Ter gelegenheid van zijn komst gaf ik een receptie die in het teken stond van natuurbehoud en wildlife. Daartoe had ik een aantal mensen uitgenodigd die daar iets mee te maken hadden, vooral op het gebied van ecotoerisme.

Al met al was het een geslaagde bijeenkomst, dacht ik, met veel warme woorden over de bescherming van de natuur en het behoud van onze aarde. Ook een Chinese reisagent, die iets eerder vertrok dan de anderen, was enthousiast. Bij het afscheid legde hij z'n arm om mijn schouder en zei: ‘Bedankt voor de uitnodiging. Het was een waardevolle avond. En als u eens een tijger zou willen schieten, bel mij dan maar, hoor. Hier is mijn kaartje.’