Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 40]

Ende hier omme
door A.H.J. Dautzenberg

Het is nog donker als in de vroege morgen van de vierde januari 2009 Johanna van Walveren ontwaakt. Ze rilt van het koude water dat via haar onderrug in haar bilspleet stroomt. Haar vriendin Marjan zit op de rand van het bed.

‘Jezus, waarom gooi je in godsnaam water over me heen?’

‘Jos, ik heb liever niet dat je vloekt.’

‘Sorry hoor, maar welke idioot gooit er dan ook 's morgens een glas water over me heen!’

‘Dat was geen glas Jos, het is een kraan, ik heb de kraan gewoon even opengezet. Je hebt een kraan op je rug en daar komt water uit.’

Johanna snapt er niets van. Een kraan op de rug? Ze kijkt verbaasd naar haar geliefde.

‘Voel dan! Je hebt een kraan op de rug, en daar komt water uit als je die opendraait. Het is een boodschap van God!’

Johanna gaat zitten en voelt met haar linkerhand. Ja, daar zit iets, maar ze kan er net niet bij. Met haar rechterhand probeert ze van boven het ‘iets’ te bereiken. Ze strekt haar rug, maar nee, de vingertoppen blijven in het luchtledige dansen. Ze is te dik.

‘Geef een spiegel!’ commandeert ze.

Marjan neemt de grootste van de wand en zet die schuin achter Johanna.

‘Wat krijgen we nou! Waar komt die kraan in godsnaam vandaan! Haal hem weg!’

Vol schrik kijkt Johanna naar het koperen kraantje dat in haar rug zit vastgeklonken. Het is grotendeels groen door de oxidatie. Aan het uiteinde bungelt een druppel.

‘Niet vloeken lieve schat, het is een boodschap van God.’

‘Haal dat ding van mijn rug! Snel, snel een beetje!’

Maar wat Marjan ook probeert, hoe hard ze ook trekt aan de hals, het kraantje laat niet los.

‘Oh help dan toch, zorg dat het ding van mijn rug verdwijnt!’

‘Jos, je moet niet kwaad worden. God heeft jou uitverkoren. We moeten dankbaar zijn.’

Marjan slaat een kruis.

‘God heeft hier niks mee te maken. Dit is een misselijke grap. Misschien wel van jou...’

‘Een grap? Hoe kan er dan water uitstromen?’

‘Water? Daar geloof er niets van. Draai de kraan dan open.’

‘Eerst iets halen om het op te vangen.’

Marjan zet een groene emmer achter Johanna neer en draait voorzichtig de kraan open. Liters water stromen eruit, er komt geen einde aan. Marjan sluit de kraan weer. Johanna zakt op de knieën en begint te bidden. Haar vriendin volgt het voorbeeld. Uren prevelen ze met gesloten ogen Weesgegroetjes en Onzevaders. Tranen biggelen over hun wangen.

Wat betekent dit? Wat verwacht God van hen? Radeloos lopen ze rondjes in

[p. 41]

hun appartement. Ze besluiten uiteindelijk om Hadewijch te raadplegen. Haar Strofische gedichten hebben al vaker troost en verlossing gebracht in moeilijke situaties. Marjan slaat de bundel op goed geluk open en leest met trillende stem het gedicht voor dat zich als eerste aandient.

God si met v
ende make v condech alle die verhoelne weghe
die ghi schuldech sijt
te gheuenne
ende te leuenne
in ghewaregher Minnen
Soe dat hi u condech moet maken
die ontelleke grote soeticheit siere hertecler soeter naturen

Wat een boodschap! De verborgen wegen van God moeten ze volgen, en niks anders. Hadewijch heeft hun nog nooit laten zitten. Ook niet toen Johanna's boze ouders maandenlang niets van zich lieten horen omdat hun zondige dochter ging samenwonen. Met een vrouw nog wel.

Marjan prikt het tweede gedicht - wanneer ze in echte duisternis bidden, lezen ze er altijd drie.

Daer nam hi
hem ouer mi
ende mi ouer hem
Ende in die enicheit
daer ic doen in ghenomen was ende verclaert
daar verstondic dit wesen

Johanna moet opnieuw huilen. Zij vormt voortaan een enichheit met de kraan en daarin ligt de waarheid. Haar gevouwen handen beven van geluk. Ze heeft een goddelijke missie ontvangen, ze moet de eenheid koesteren. Zij, Johanna van Walveren, wordt door God op pad gestuurd! Hadewijch bevestigt het wonder. Marjan pakt haar geliefde stevig vast en zoent de tranen weg.

‘Nog een derde gedicht Jos. Prik jij er maar een.’

En opnieuw is het raak!

Ende si moet bliuen
in stilheiden
In die vriheit derre verweentheit

Marjan klapt het boekje dicht.

‘Je hoort het lieve schat. We moeten het kraantje geheim houden en alleen gebruiken wanneer God het wil en slechts te Zijner ere. We moeten Zijn pad volgen.’

Zo gezegd zo gedaan. Ze nemen allebei ontslag, halen hun spaargeld op bij de bank en vertrekken naar Afrika. Daar hebben de mensen immers water nodig. Johanna droomt over de reis. Een visioen, volgens Marjan. Ze loopt tussen schaars geklede negers. Volwassenen en kinderen met vliegenogen komen met kapotte emmertjes water bij haar halen. Marjan (in kaki junglekleding) draait de kraan open. Een gejuich stijgt op.

Via Stichting De Waterkring in Middelburg achterhalen ze welke landen er het ergst aan toe zijn. In het masterplan van deze organisatie worden Mali, Mauritanië en Niger genoemd. Ze kiezen Mauritanië. Puur op gevoel.

[p. 42]

Marjan regelt de visa via de ambassade in Brussel. De dienstdoende ambtenaar ontraadt haar het land te bezoeken. Onlangs pleegde het leger er een staatsgreep. Overal zijn terroristische aanslagen. Niet voor niks is de Dakar Rally afgeblazen. De veiligheid van toeristen kan niet worden gegarandeerd. En Mauritanië is het strengste moslimland van Afrika.

Marjan glimlacht. Zij hebben niets te duchten. God is immers met hen.

De reis uitstippelen, is nog een hele klus. Vliegen is geen optie. De detectiepoort op het vliegveld zal het metalen kraantje meteen ontdekken. En dan gaat het hele circus natuurlijk draaien. Nee, geheimhouden is er dan niet meer bij. Dus moeten ze per auto en boot. Met de wagen naar Lissabon en vandaar per schip naar Nouadhibou, via Cádiz, Rabat en Laayoune. Een reis van bijna zes dagen.

Om het kraantje te verbergen, prepareert Marjan een rugzak. Een nauwe opening in de achterkant omsluit het koperen wonder. Ook in de stoelen van de auto maakt ze een inkeping, zodat ze beiden kunnen rijden.

Zonder tegenslag bereiken ze Lissabon en schepen daar in. Op de boot raken ze in gesprek met een missionaris. Een lieve, godvruchtige man die helemaal naar het oosten van Mauritanië reist om daar les te gaan geven op een roomskatholieke school. Bij het uitspreken van het woord school, maakt hij met twee vingers aanhalingstekens in de lucht. Nee, het valt niet mee om de kinderen in de klas te krijgen. De moslims daar zijn lui en gemakzuchtig, beweert hij. Bovendien stelt hun geloof strenge eisen aan het onderwijs. Het is haast een onbegonnen klus. Gelukkig leidt en beschermt God hem.

Johanna is zo onder de indruk van de man, dat ze haar geheim met hem wil delen. Marjan merkt het op tijd.

‘Jos, denk erom,’ zegt ze scherp, ‘Ende si moet bliuen in stilheiden.’

De missionaris kijkt niet-begrijpend naar Marjan. Johanna antwoordt ook in codetaal, ze begrijpt de boodschap:

‘Daer nam hi hem ouer mi ende mi ouer hem.’

De missionaris informeert naar hun doel en eindbestemming. In Tidjikdja schijnt de dorst het meest nijpend, verklaart Marjan. Tidjikdja? Nee toch zeker, daar gaan ze toch niet naartoe? Er doolt volgens hem een zeer gewelddadige splintergroepering van Al-Qaïda rond. Bovendien moeten ze dan een flink stuk door de woestijn rijden. En nergens bevoorradingsposten... Ze moeten veel flessen water meenemen. Zonder drinken zullen ze snel uitdrogen in de verzengende hitte.

De vriendinnen glimlachen.

‘U kunt gerust zijn, ook wij reizen onder Gods vleugels.’

Vol goede moed stappen ze in de haven van Nouadhibou van de boot. Vanaf daar is het nog drie dagen rijden naar de hoofdstad Nouakchott, in het westen van Mauritanië. Met hun auto sluiten ze zich aan bij een karavaan van het Rode Kruis die hulpgoederen transporteert. De reis verloopt rustig. Hun onschuldige uiterlijk is hun belangrijkste visum.

Onderweg slapen ze in hun wagen. Hotels zijn hier niet, alleen komen ze nu en dan een tentenkamp tegen. De twee vinden het best. De goddelijke missie geeft vleugels. Een heerlijk energiek gevoel. Eindelijk hebben ze een doel in het leven. Ja, eindelijk kunnen ze iets betekenen voor de wereld. Elke avond kijken ze elkaar dankbaar aan en vallen met een gelukzalige zucht in slaap.

In Nouakchott is het andere koek. Hier is het oppassen geblazen. Dat heb-

[p. 43]

ben Johanna en Marjan meteen in de smiezen. Alle vrouwen dragen een burka of een nikaab. Grimmige mannenblikken volgen de auto met de twee westerse reizigsters. Snel slaan de twee een hoofddoekje om. Gelukkig vinden ze weldra een hotel. Ze blijven er twee dagen. Op aanraden van de hoteleigenaar - ‘Soeurs?’ ‘Oui!’ - dragen ze een grote sluier. Hij geeft Johanna de witte, waarschijnlijk omdat die beter past bij de beige rugzak dan de donkerpaarse.

De kraan op haar rug begint nu behoorlijk te irriteren. Rondom de aanhechting is de huid rood en gezwollen. Misschien is Johanna allergisch voor koper, oppert Marjan. Hoe het ook zij, het jeukt en brandt behoorlijk. Als troost en inspiratie leest Marjan een strofisch gedicht van Hadewijch voor.

[p. 44]

 

Die mi vraghet

 

wat dat es dat ic meine

 

Ende dat ic dies gheuoele

 

met gode in gode

 

dat ics maer te meer en ben ondersceden

 

Alse mi es te sprekene

 

Ende hier omme swighic sachte

Ze spreken nauwelijks Frans, dus met dat zwijgen zit het voorlopig wel goed. God maakt het hun een beetje gemakkelijk. Een klein beetje dan, want de hitte vecht zich door de lemen muren van het hotel naar binnen. Bovendien wacht hen nog een lange reis door de Sahara! En er is geen beschutting tussen de zandduinen. De traditionele karavaanroute via Akjoujt naar Tidjikdja is volgens de hoteleigenaar voor westerlingen niets minder dan zelfmoord - ‘Suicide!’ knikt hij vriendelijk terwijl hij de waarschuwing uitspreekt.

Johanna en Marjan wuiven het bezwaar weg. Met een volle tank en vijf kannen benzine in de laadbak vertrekken ze de volgende ochtend in alle vroegte naar hun lotsbestemming. Na circa zestien uur in slakkengang over de onverharde weg stuiten ze op een klein tentenkamp. Een bonkige oude man rent zwaaiend naar hun auto. Ze stoppen. Hij mompelt onverstaanbare woorden. Uit de armgebaren wordt duidelijk dat ze snel mee moeten komen.

In een tent ligt een hoogzwangere vrouw, bedolven onder dekens. In de hoek staan zes kinderen angstig toe te kijken. De man gebaart dat ze zijn vrouw moeten helpen.

De vrouw ziet er verzwakt uit. Zo te zien heeft ze koorts. Marjan voelt met haar hand aan het voorhoofd. De man trekt ruw haar arm weg. Hij sist enkele woorden. ‘Pas de contact!’ meent Johanna te verstaan. Nou zeg, moeten ze helpen of niet? De man herstelt zich, buigt en wijst naar zijn vrouw. Marjan maakt drinkbewegingen. De man schudt met zijn hoofd. Nee, er is geen water.

Waar heeft God hun heengeleid? Een vrouw staat op het punt te bevallen in een door god en alleman verlaten tentenkamp in de verzengende woestijn en er is geen water. Stel dat zij niet toevallig waren gepasseerd... Waarom heeft die man in godsnaam geen hulp gehaald? Of een van zijn kinderen?

‘Het is tijd om je kraantje te gebruiken!’ fluistert Marjan plechtig.

Johanna knikt en doet behoedzaam haar rugzak af. De man en kinderen schrikken van het glimmende ding dat uit haar rug steekt. En als Marjan het water laat stromen, schreeuwen ze van ontzetting. De man knielt en slaat met zijn handen op de grond. De kinderen volgen zijn voorbeeld; de allerjongsten rennen weg. Marjan maakt een doek nat en drukt die op de uitgedroogde lippen van de vrouw. Het oudste jongetje staat op en voelt nieuwsgierig aan de kraan.

‘C'est cuivre... monnaie...’

Zijn vader trekt hem hardhandig weg. De oude man wrijft op zijn beurt over het koper. Voorzichtig draait hij de kraan open. Opnieuw valt hij op zijn knieën. Het water stroomt over zijn gebogen hoofd.

‘Allah akbar! Allah akbar!’

Marjan sluit de kraan en kijkt bezorgd naar de man. Ze probeert hem duidelijk te maken dat het helemaal niet goed gaat met zijn vrouw. De man begrijpt het zo te zien maar half.

‘We moeten een dokter halen!’ zegt Marjan tegen Johanna.

[p. 45]

‘Denk eens na. Het is zestien uur rijden naar de stad - en dan ook nog eens zestien uur terug. Ten minste, als alles goed gaat...’

‘Die vrouw gaat dood!’

... en het wordt al donker.’

‘Jos, wij moeten dat kind halen, er zit niks anders op...’

Johanna kijkt haar liefdevol aan. Marjan leidt de protesterende man en de kinderen naar buiten. Ze luistert niet naar hun geweeklaag. Hier moet kordaat worden gehandeld. God zal hen bijstaan.

Ze zullen om beurten bij de vrouw waken. Een van beiden kan dan steeds een paar uurtjes slapen. Marjan neemt de eerste beurt voor haar rekening. Johanna loopt naar de auto. Bij de opening van de tweede tent staan de man en zijn kinderen, ze kijken vijandig. Johanna sluit voor de zekerheid de auto van binnenuit af. De ramen laat ze op een kier staan. Even heerlijk twee uur wegdommelen...

De volgende ochtend rent Marjan in paniek naar de auto. Het lichaam van Johanna hangt levenloos uit de openstaande deur. Haar hals is opengesneden. De stoel is doorweekt van het bloed. Marjan krijst als een waanzinnige. Met haar handen slaat ze tegen de wangen van haar lief - harder en harder... Ze trekt Johanna omhoog en probeert haar overeind te krijgen. ‘Jos, o Jos, alsjeblieft, laat me niet alleen...’ Ze valt op de grond, samen met het lichaam. Haar hele lijf schokt van het huilen. ‘Jos... Jos... je moet bij me blijven...!’ Na een paar minuten valt ze flauw, overmand door de hevige emotie.

Als ze bijkomt, staat de oude man naast haar. Johanna's lichaam ligt even verderop. Marjan wil opstaan om naar haar toe te gaan, maar het lukt niet, ze heeft de kracht niet om overeind te komen. De man kijkt haar onverschillig aan. Om hem heen staan vijf kinderen. Het oudste jongetje is er niet bij.

Moeizaam kruipt Marjan naar Johanna. Dan ziet ze wat er is gebeurd... het kraantje is weggesneden. Een gapend gat verraadt de ruwheid waarmee de dader dat heeft gedaan. Huilend blijft ze op het verwoeste lichaam van haar vriendin liggen...

Na een paar uur strompelt ze naat de grote tent. In de hoek ligt de vrouw, dood. Tussen haar benen een bebloede baby, ook dood. Alles is fout gegaan, alles is tevergeefs geweest. Oh Jezus, waarom is God zo wreed?

Dan voelt ze dat iemand een arm op haar schouder legt. Ze draait zich om en kijkt in de stralende ogen van een vrouw die baadt in een helderwit licht. De vrouw spreekt zachtjes:

Ende god es
een wech
vanden dore vaerne der zielen in hare vriheit
Dat es in sinen gront...

en brengt een wijsvinger naar haar lippen.