Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 29]

Mijne dames en heren
door Lucebert

Niet eerder gepubliceerd openingswoord van de tweede Cobra-dichtersavond op 19 november 1949, in het Stedelijk Museum te Amsterdam

mijne dames en heren - Twee weken geleden stond ik achter deze katheder in grote verlegenheid uitsprekende een inleiding tot een voordracht van experimentele literatuur. Momenteel, terwijl de situatie dezelfde is, bespeur ik in mij deze verlegenheid niet. Velen uwer weten, dat ik genoemde inleiding begon met te bekennen hoe weinig ik mijzelf geschikt achtte tot het geven van een helder geformuleerde en goed geargumenteerde literatuurbeschouwing. Dit was geen overdreven bescheidenheid, dit was eenvoudig een erkenning van mijn tekorten op zuiver denktheoretisch gebied. En wederom sta ik voor u met dit inzicht in eigen mogelijkheden en gebreken, maar de welbekende rel van twee weken geleden en de merkwaardige nasleep daarvan hebben mij geleerd dat ik mij niet behoef te generen voor enig tekort aan geest. Want er lopen hier in Nederland enige heren rond, die menen over zoveel verstandelijke vermogens te beschikken dat zij wel in staat zijn binnen 20 minuten de geestelijke en materiële crisis waarin de mensheid zich reeds geruime tijd bevindt, te verklaren en eigen standpunten in deze kwestie naar lengten en naar breedten op scherpzinnige wijze uiteen te zetten.

Dames en heren - Om u en mij een genoegen te doen, zijn deze heren, zijn onze hoofdstedelijke kunstkritische mannetjes hoog in hun krantenkolommen geklommen en hebben ons van hun inzichten en overzichten inderdaad doen genieten. Nu onze vaderlandse pers helemaal vrij is, Het Parool, De Telegraaf mag beconcurreren, zijn onze kunstcritische mannetjes weer volop in de gelegenheid de cultuur der volksvreemde invloeden te verdedigen. Het Nederlandse volk mag de experimentele dichters en schilders wel dankbaar zijn. Door hun luidruchtig optreden krijgt het volk van de krantenmannetjes geregeld een aesthetische opvoeding. Nu kan het volk eindelijk weten wat kunst en wat geknoei is. Evenwel, mochten deze zeer intelligent gestelde krantenlesjes velen te moeilijk zijn, laat men zich dan niet schamen want het ligt voor de hand dat de inzichten van de krantenmannetjes, die zoveel luchtige maar een toch alles omvattende eruditie hebben, voor een gewoon mens te machtig zijn. Maar hoe het ook zij, het volk zal in de naaste toekomst niet meer besmet worden door het experimenteel geknoei want de krantenmannetjes hebben daarover hun banvloek uitgesproken en de tijd zal stilstaan en alle lelijke dingen zullen uit de samenleving verwijderd worden. Maar mag ik, heel bescheiden, de krantenmannetjes ergens op attent maken?

Een onlangs gestorven cultuurverdediger heeft gezegd: ‘Voor kubisme, expressionisme en idiotisme is hier geen plaats. Kunstenaars die de hemel groen schilderen en een mens drie ogen geven, zien slecht. Het zou de taak van het ministerie van binnenlandse zaken kunnen zijn te verhinderen dat zij kinderen krijgen.’ De krantenmannetjes horen het, deze cultuurverdediger is nog iets konsekwenter dan zij. Maar hij was dan ook een groot cultuurfilosoof en bovendien heette hij Adolf Hitler.

Toch, dames en heren, wij kunnen ons nog geruststellen, er zijn in ons land ook nog ernstige critici. De heer Stroman en mijn collega de dichter Bert Voeten hebben in hun artikel n.a.v. het relletje geen sensatiejournalistiek bedreven. Hun rustige geluid was mij een weldaad en ik dank hen er voor dat zij dit correcte geluid hebben laten horen tegen al het politieke lawaai en de lawaaipolitiek der anderen in.

Ook de dichter Jan Engelman heeft aan ons werk een artikel gewijd met veel ernstige rustige woorden. Jammer dat de heer Engel-

[p. 30]

man het onredelijke standpunt dat velen onzer tegenstanders innemen, deelt. Zijn betoog komt n.l. hier op neer: De experimentele letterkundigen onderscheiden zich niet van de dadaïsten. Kurt Schwitters e.a. maakten lang geleden onbegrijpelijke versjes en schopten kabaal, dus de onbegrijpelijke versjes en het kabaal van de experimentelen zijn verouderd. Nu moet men het mij niet kwalijk nemen dat ik hierop een raar maar niet erg spitsvondig antwoord geef.

François Villon maakte ruwe balladen en maakte meer herrie dan alle dadaïsten en futuristen bij elkaar, dus allen die na hem ruwe balladen schreven, met of zonder kabaal, waren reeds bij voorbaat uit de mode. En wat denken Engelman en zijn medestanders in deze van de gloednieuwe sonnetvorm waarin gisteren, vandaag en morgen en overmorgen en hoe lang nog het merendeel onzer puikpoëten hun moderne gevoelens gieten. Kom, kom, laten de oude heren het maar eerlijk zeggen, dat zij Schwitters niet slikken en Tzara niet en Eluard niet en Joyce niet, kortom dat ze niets slikken van dat wat gebroken heeft met de eeuwenlange traditie waarin zij vastgeroest zitten. En daarom verwijten zij degenen die het werk van pioniers willen voortzetten, gebrek aan oorspronkelijkheid.

Goed, de oude Engelman vertelde mij van die gekke dadaïsten, ik ben nog jong, ik heb die gekke dadaïsten niet gekend, mijnheer Engelman wel, mijnheer Engelman vindt mij piepjong, maar ik zeg, de poepoude critici hebben zich geërgerd aan ons optreden zoals de poepoude critici van 1920 zich geërgerd hebben aan de dadaïsten. Over iets dat werkelijk verouderd is maakt men zich doorgaans niet zo druk als pers en radio zich de afgelopen twee weken over ons druk gemaakt hebben. Maar helaas, al deze drukte heeft meer verwarring gesticht dan opheldering verschaft. Het wordt hoog tijd dat men het werk van de experimentele letterkundigen met meer positieve belangstelling tegemoet ziet, een belangstelling die het ons mogelijk maakt een eigen tijdschrift uit te geven. Want eerst dan zal kunnen blijken in hoeverre onze mentaliteit verschilt van die der dadaïsten en oudsurrealisten. Het dadaïsme en oudsurrealisme was voornamelijk gericht tegen elke vorm van samenleving. Onze belangstelling voor onze medemensen heeft ons doen keren tegen de huidige maatschappijvorm die onmenselijk en door en door verrot is. Ons voornaamste probleem luidt: hoe verlossen wij ons in elk opzicht van het verschraalde en verdeelde leven dat de huidige mens leidt, hoe komen wij opnieuw tot een volledig besef van levenstotaliteit.

Het afbreken van verstarde denkvormen, het ontbinden van corrupte maatschappelijke instellingen mag niet en behoeft niet meer de enige doelstelling van de revolutionair te zijn. Reeds vele nieuwe perspectieven werden er geopend zowel voor het maatschappelijk als het geestelijk leven. Maar het dualisme waaraan een oude beschaving te gronde gaat, houdt tot in de laatste levensfase dier beschaving ook nog de door revolutionair denken en doen geopende perspectieven gescheiden. Een naar levenszekerheid hunkerende massa enerzijds, de naar levensvolheid hunkerende eenling-kunstenaar anderzijds en daartussen een kloof vol wanbegrip, wantrouwen en wanhoop. Van de ene kant klinkt: zonder brood kunnen wij niet leven, van de andere kant: van brood alleen kunnen wij niet leven. Deze kloof tussen 's mensen geestelijk en materieel bestaan overbruggen, de schijnbare tegenspraak tussen broodvraag en droomvraag opheffen, dit is een taak die de huidige mensheid op zich heeft genomen. Het is momenteel nog een experiment, een experiment gericht dus op een volledige menselijkheid, waarin het geestelijke en het materiële geen vijandige elkaar tegenstrijdige machten zijn maar voor elkaar zinvolle en elkaar zingevende levenspotenties.

Dames en heren, nogmaals, het kan en mag mijn taak niet zijn diep op de hier vaag en onvolkomen aangeduide problemen en perspectieven in te gaan. Daarom doet het mij een groot plezier u te kunnen mededelen dat er binnenkort een boek verschijnt waarin de huidige crisis in kunst en maatschappij grondig geanalyseerd wordt. Dit werk is van de filosoof-essayist Hans Redeker en draagt de titel: De artistieke vertwijfeling.