Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 2]

[738]

Beginselen, 1959-2009
Hollands Maandblad 50 jaar

Dit blad zal vaker verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht. De schrijvers zullen gemeen hebben dat zij zich als twijfelaars beschouwen tegenover de zelfverzekerde praters over ‘Westerse waarden’, als conservatief tegenover de kwekers van een vijf minuten voor twaalf stemming, als conformist tegenover de schelders zonder goede manieren, als negatief tegenover de zoekers naar een positief geluid, als individualist tegenover ieder groepsbelang.

Dit waren de eerste zinnen van het ‘manifest’ waarmee K.L. Poll in het voorjaar van 1959 de verschijning van het door hem opgerichte Hollands Maandblad aankondigde. Het waren ook de eerste zinnen van het redactioneel waarin hij in het voorjaar van 1984 kort stilstond bij het 25-jarig bestaan van zijn geesteskind, en het waren tevens de eerste zinnen van het stuk waarmee hij in 1989 de dertigste verjaardag van dit tijdschrift markeerde. Hij publiceerde telkens vrijwel hetzelfde betoog, hoogstens voorzien van een kleine aanvulling of een kort naschrift. De beginselen van het blad bleven immers even geldig in elke tijd, tijdens elke mode en onder elk geestelijk klimaat.

Geen wonder dus dat het ook de eerste zinnen zijn van dit nummer waarmee Hollands Maandblad een halve eeuw oud wordt. Wellicht dat even de neiging opkomt tot een eigentijdse aanvulling. Iets in de trant van: ‘De schrijvers in dit tijdschrift zullen gemeen hebben dat zij zich als aarzelende anarchist beschouwen tegenover benepen nationalisten, als schoorvoetende nationalist tegenover zelfgenoegzame kosmopolieten, als ironische liberaal tegenover machtsbeluste regelaars, als scepticus tegenover iedere filosoof, als sociaaldemocraat tegenover zelfverrijkers van elke pluimage - en bovenal zullen zij zichzelf beschouwen als kritisch-rationalist tegenover alle vormen van bijgeloof of geestelijke dwingelandij.’

Het lijkt niet nodig. Zulke woorden klinken meteen als zelffelicitatie, en als iets de schrijvers en lezers van dit blad bindt, dan is het de aversie daartegen. Daarom zullen velen nu al mompelen dat zo'n stuk over de beginselen helemaal niet hoeft, want het enige beginsel van Hollands Maandblad dat telt, is dat in deze kolommen de Nederlandse consensusdwang op grote afstand wordt gehouden.

Kornelis Lubbertus (‘Bert’) Poll was 31 jaar toen op 20 mei 1959 het eerste nummer van Hollands Weekblad verscheen. Enkele maanden eerder had hij na samenspraak met enkele geestverwanten het bovengenoemde ‘manifest’ doen uitgaan naar beoogde medewerkers en geldschieters, met die ook al eerder genoemde eerste zin: ‘Dit blad zal vaker verwijzen naar een goed humeur dan naar een slecht.’

Misschien was dat niet verbazingwekkend. Wellicht is elke 31-jarige die een literair-politiek weekblad opricht chronisch goedgehumeurd. Maar wellicht was 1959 ook een jaar waarin de lucht tintelde van optimisme, beloftes en een goed humeur. Dit was immers het jaar waarin te Slochteren de aardgasbel werd ontdekt, waarin de Russische Luna iii voor het eerst foto's van de achterkant van de maan maakte, waarin de Nederlandse Corine Rottschafer Miss World werd en Teddy Scholten het Eurovisie songfestival won, waarin de Dafodil haar debuut maakte op de Nederlandse wegen, waarin de 32-jarige Harry Mulisch

[p. 3]

Het Stenen Bruidsbed publiceerde als eerste Literaire Reuzenpocket (en waarin Fidel Castro kort voor zijn 33ste verjaardag in Cuba de macht greep), waarin het Nederlands Dans Theater onder leiding van de 27-jarige Hans van Manen werd opgericht, waarin de 15-jarige Pim Maas de titel ‘Nederlandse Elvis Presley’ won, waarin het 500.000ste tv-toestel in Nederland werd aangesloten en de eerste uitzending van Sport in beeld te zien was, waarin de Nederlandse kranten bijna 1000 artikelen publiceerden over ‘nozems’, waarin het beginnende tienerbandje The Beatles in de Liverpoolse Casbah-club voor het eerst meer dan één keer achter elkaar mocht optreden, waarin de film Some Like it Hot uitkwam, waarin Simon Vinkenoog voor het eerst lsd gebruikte, waarin Miles Davis de lp Kind of Blue uitbracht, waarin de Pacifistisch Socialistische Partij voor het eerst meedeed aan de verkiezingen, waarin het radioprogramma ‘Tijd voor Teenagers’ de lucht inging, en waarin ‘het Lieverdje’ op het Spui werd onthuld.

Dit was een goed jaar om een literair-politiek tijdschrift op te richten.

K.L. Poll had evenwel niet alleen oog voor de beloftes die in de lucht hingen, maar ook voor de wortels waarmee hij zijn blad in een traditie wilde planten. In het ‘manifest’ heet het: ‘Het tijdschrift is bedoeld als een literair-politiek weekblad, maar dan beide woorden gebruikt in de zin waarin ook Ter Braak en Du Perron literaire en politieke figuren waren. Wij willen deze twee namen graag met wat nadruk als voorbeeld vermelden, niet alleen omdat hun werk het karakter van dit weekblad zal beïnvloeden, maar ook omdat angst voor epigonisme een schichtigheid tegenover hen heeft veroorzaakt, die als rem fungeerde voor de doorwerking van hun denkbeelden en gezindheid na de oorlog.’

De bovenstaande vier alinea's waren ook vijf jaar geleden in deze kolommen te lezen, toen Hollands Maandblad 45 werd, en nogmaals toen een jaar geleden de vijftigste jaargang begon. Dat deze woorden hier nu opnieuw staan, betekent niet dat dit blad neigt tot pathologische liefkozing van het bestaande - integendeel, deze pagina's zijn altijd een springplank voor debutanten geweest - maar het is misschien wel een voetnoot bij de obsessie van onze tijd met vernieuwing, verjonging, versexying en vertwittering.

Die obsessie heeft veel interessante zaken gebracht, en ook andere. Het literaire klimaat in Nederland is waarschijnlijk niet minder dan vijftig jaar geleden, maar misschien is literatuur wel een lifestyle-attribuut geworden met een moedeloos makende overdaad aan schrijvers en recensenten en boeken die het begrip lichtgewicht een slechte naam geven. Het intellectuele klimaat in Nederland is waarschijnlijk niet deprimerender dan vijftig jaar geleden, maar misschien is het vermogen tot formuleren en argumenten terechtgekomen in een erosieproces dat op de universiteit nog sneller gaat dan op het vmbo. Nederland staat er waarschijnlijk niet slechter voor dan vijftig jaar geleden, maar misschien is het teleurstellend dat de verknoping tussen belangen en ideeën nog even verlammend heerst als destijds.

De dubbele reprise in dit stuk onderstreept dat Hollands Maandblad de afgelopen halve eeuw niet veel anders is geworden - en dit evenmin wenste te worden. Het weekblad werd maandblad in 1963, er kwamen nieuwe redacties na Polls overlijden in 1990, en nu wij in verwondering omkijken, rest de conclusie dat Hollands Maandblad thans te oud is om nog veelbelovend te zijn, maar in elk geval nog te jong om zich over te geven aan de berusting der gearriveerden. Wij blijven onszelf: compromisloos maar altijd met een goed humeur - bb