Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 3]

[737]

Deze maand

Deze maand werd Leo Vroman 94 jaar. Toevallig was dat vrijwel op de dag dat de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (cpnb) het thema onthulde van de Boekenweek van volgend jaar: ‘Jong zijn: het kind, de jeugd, de jongere.’ Vreemd genoeg wordt het bijbehorende Boekenweekgeschenk niet geschreven door Vroman, die tot in de lengte der dagen veruit de jongste van alle Nederlandse schrijvers zal zijn. Hij heeft tenminste begrepen wat Picasso bedoelde toen die concludeerde dat het nu eenmaal heel lang duurt voordat men jong wordt. De cpnb koos voor Joost Zwagerman, een nijvere, ideale letterkundige schoonzoon die ondanks decennialange pogingen maar niet jeugdig wil worden.

Overigens lag de cpnb in de boekenbranche om een heel andere reden onder vuur. Dat was niet vanwege de verhuizing naar een nog fraaier en nog groter grachtenpand, noch vanwege de uitbreiding van de tienkoppige staf met twee adjunct-directeuren. Neen, het was vanwege een vrolijk persbericht waarin onder de noemer ‘Boekenweek 2009 evenaart editie 2008’ aan de media werd gemeld dat ‘ondanks het huidige economische tij’ de boekhandel dankzij de inspanningen van de cpnb even goed had geboerd als verleden jaar. Vanuit de branche, waar in werkelijkheid tussen vijf en vijfentwintig procent minder werd omgezet tijdens de Boekenweek, stak een stormpje van protest op, en de cpnb was genoodzaakt openlijk toe te geven dat het bericht prematuur was en dat de boekenbranche helemaal niet crisisbestendig bleek, zoals eerder geheel ten onrechte was gesuggereerd.

Ik begreep de opwinding niet zo goed. De cpnb wordt door de boekenbranche zelf betaald - en zulks in niet geringe mate - om propaganda te maken, niet om de waarheid te spreken of zich druk te maken over de ingewikkelde en meestentijds grauwe werkelijkheid. De cpnb is een van die talloze instellingen in ons land wier enige taak het is ons te leiden naar de blinkende façades die uitzicht bieden op een schaduwloze schijnwereld van eeuwigdurend goed nieuws. Derhalve is het ook geenszins verwonderlijk dat op de website van de cpnb nog steeds het misleidende en onjuiste persbericht opgewekt staat te knipogen, en nergens de saaie correctie is te vinden.

Indien dit alles enige betekenis heeft, dan toch vooral als teken des tijds. Het is buitengemeen interessant om mee te maken hoe de zekerheden van public relations het steeds meer overnemen van de twijfels die voortkomen uit nieuwsgierigheid naar de ongezouten werkelijkheid. Wie zijn ogen de kost geeft, ziet dat we nu in het stadium zijn aanbeland waarin de pr-praat wint op alle fronten. Vanuit het domein der commercie heeft de woordenpraal eerst de semipublieke sector overwoekerd en heeft thans ook vaste voet aan de grond gekregen in domeinen waarvan wij sukkelaars altijd meenden dat die van nature enige interesse koesterden in de waarheid.

Ik bedoel bijvoorbeeld de universiteit, waar men onlangs besmuikt moest toegeven dat minder dan de helft (soms slechts 17 procent) van de eerstejaarsstudenten een voldoende haalt voor een basale taaltoets op vwo-niveau. En dan

[p. 4]

gaat het om een meerkeuzetoets; de schatjes hoeven geen woord op papier te zetten. Veel tijd om te genieten van dit kleine kijkgaatje op de academische werkelijkheid kregen we echter niet, want onmiddellijk gingen de woordvoerders van de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (vsnu) met hun verbale plamuurmes aan de slag. ‘Op dit moment,’ verklaarden zij monter, ‘investeren de universiteiten extra in bijspijkercursussen Nederlands om het studiesucces in de Bachelorfase verder te vergroten.’

Het aardige van de wereld der public relations is dat niemand meer beseft hoe belachelijk men klinkt. En geef toe, wie weet nog of men nu moet schaterlachen of voor het eigen leven moet vrezen wanneer men deze prietpraat hoort? Ik aarzelde ook even en vroeg me slechts af of er nu wel tijd zou overschieten voor de vele universitaire bijspijkercursussen rekenen en staartdelen, waaromtrent de vsnu al eerder had gemeld dat zij hierover ‘een brief had gestuurd aan de aanleverende scholen om het gesprek aan te gaan’.

Dit alles deed mij een kort moment mijmerend terugdenken aan de opening van het academische jaar nog geen acht maanden geleden. Toen betoogden de voorzitters der colleges van bestuur nog de volgende volzinnen: ‘Moeten de Nederlandse universiteiten willen excelleren? Uiteraard. Onze hoogleraren en docenten leggen de lat graag hoog, en onze studenten vragen erom. Alle universiteiten in Nederland streven naar excellentie.’

Voordat we hier verdwalen in de doolhof van pr-pathologie waaruit slechts weinigen heelhuids terugkeren, mogen we onszelf geruststellen met de gedachte dat de Alma Mater in elke geval excellente bijlessen geeft om de studenten taal en rekenen op vwo-niveau bij te brengen.

Overigens zouden we overdrijven indien we zouden beweren dat we verbaasd staan over deze ontwikkelingen. Het onderwijs wordt in Nederland van hoog tot laag uitgeoefend volgens het managementmodel, en wie management zegt, die begrijpt dat public relations niet ver kan zijn. Dit is de wereld van elke week een nieuw logo en een nieuwe leugen.

Wie de kranten leest, weet bovendien dat het allang te laat is om op redding te hopen van de kant van de journalistiek, waar talrijke studenten van bedoelde universiteiten emplooi vinden. Ook hier woekert de pr-praat in vele gedaanten. Zo vierden de Belgische kwaliteitskranten de Volkskrant en NRC Handelsblad onlangs beide in dezelfde week een triomfantelijk gepresenteerde ‘vernieuwing’. Wij lezers hadden echter allang begrepen dat het in werkelijkheid ging om een ingreep waarbij zo'n twintig procent of meer van het aantal pagina's werd weggesneden zonder dat we een evenredig deel van ons reeds betaalde abonnementsgeld zouden terugkrijgen. Bijna vergalde dit de vreugde van de nadere kennismaking met de journalisten die deze afslankoperatie hadden uitgevoerd en zichzelf met grote kleurenfoto's op de overgebleven pagina's hadden geportretteerd. Men denkt dan al snel: die zijn hier naar het academisch onderwijs gegaan, and it shows.

Ik schep in de teloorgang van de journalistiek geen vreugde, integendeel, maar ik schep nog minder vreugde in de verstikkende cocktail van ontkenning en zelffelicitatie die de geletterde klasse in haar greep heeft gekregen - gelukkig uitgezonderd Leo Vroman. Het wordt nu tijd dat na de banken, de hedge funds, de zorgverzekeraars en de woningcorporaties ook de universiteiten en de kranten hun eigen hybris onder ogen zien en dat ene woordje zeggen dat de sleutel is om ons tijdsgewricht dan toch tenminste enigszins te begrijpen: ‘Sorry.’ - bb