Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 33]

Journaal maart 2009
door J.J. Peereboom

Wanneer een gast, een intelligente vrouw nog wel, zich overtuigd en opgefleurd toont nadat zij op televisie twee Amerikanen heeft horen uitleggen hoe de wereld best op orde gebracht kan worden, wat geef je dan voor antwoord? ‘Ach...’, of ‘Zo...’ of ‘Mooi’?

Je mompelt maar wat, liever dan tegen te werpen dat zulke voorspellingen geen waarde hebben, net zo min als andere. Hoe heette ook weer die dikke Amerikaan die in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw naam maakte als futuroloog? Hij kwam wel in het nieuws. Herbert Kahn! Hij is bijna uit de herinnering weggewist, samen met zijn prognoses. En Francis Fukyama dan, die zeker wist dat alle politieke betrekkingen voorgoed versoepeld waren? Hij heeft onlangs toegegeven dat zijn prognose geen waarde had.

Geeft je dat het recht, of zelfs de plicht om de opgefleurde gast tegen te spreken? En als zij dan vroeg ‘wat mag ik van jou dan denken - dat alles altijd weer mis zal gaan?’, wat was dan een verstandige uitleg?

Het zou moeten zijn; ‘De toekomst zal verschrikkelijk worden in sommige tijden en best uit te houden in andere, zonder dat ik hoef te voorspellen: want zo is het karakter van het leven op aarde, dat weet je ook best zonder dat iemand op je hoeft te mopperen.’

* * *

Hoe komt het dat wij het echtpaar A, met wie wij van tijd tot tijd eetafspraken hadden waarna wij tot middernacht doorpraatten, nooit meer zien? Dat komt doordat zij nooit meer iets laten horen, en wij evenmin.

Gebeurde er iets onaanvaardbaars dan, de laatste keer? Niet dat ik mij kan herinneren. Dan waren wij op elkaar uitgekeken, misschien? Kun je dat zijn, op elkaar uitgekeken? Is het te vergelijken met niet iedere paar maanden hetzelfde boek willen lezen? Die twee kun je vergelijken, en dan blijkt het niet hetzelfde. Er zijn mensen die je al jaren kent, en met wie je altijd ongeveer dezelfde soort gedachtewisselingen hebt - en je zou het niet in je hoofd halen om te zeggen, deze mensen laten wij nu verder links liggen. Oude vrienden...

Zijn de A's net niet oud genoeg als vrienden? Of hebben wij de indruk dat zij ons net niet oud genoeg vinden, en dat wij ons moeten inspannen om een beetje belangstelling bij ze te winnen wat dan misschien maar half lukt?

En dan wordt soms de vriendschap na jaren hersteld, zonder dat er iets aanwijsbaars veranderd is.

* * *

Ik was onthutst toen ik Roelof van Gelders Zeepost las, het boek van brieven van zeemansvrouwen aan zeelieden en omgekeerd, over hoe de pest huishield in Amsterdam in het midden van het jaar 1660. ‘Er zijn hier in een week tussen de 10 en 11 honderd mensen gestorven’; ‘Er zijn deze week driehonderd negen

[p. 34]

en tachtig doden geweest’! Ik had sinds lang gedacht dat de zeventiende-eeuwse pest voornamelijk een Engels fenomeen was, gecontinueerd met ‘The Fire of London’ en de invasie van de Nederlandse schepen en de aanwezigheid van Samuel Pepys en andere chroniqueurs. Het is beschamend om zo je geschiedkunde bepaald te zien door publiciteit.

Nog langer onthutsend was het verduidelijkte beeld van hoe mensen in die zeventiende- en achttiende eeuwen leefden. Ook daar kon de publiciteit het beeld verstoord hebben: de Gouden Eeuw met al die vlaggen, klapperend boven het IJ, dat moest toch elementen van het goede leven vertegenwoordigen?

In de brieven van de zeemansvrouwen is daar niets van te zien. De indruk die uit Zeepost overblijft, is van natuurlijk nietige huisjes, wel proper waarschijnlijk, waar de arme zeemansvrouwen in voortdurende geldnood leefden (en geloof ik ook niet een beroep op de voc konden doen voor bijstand), alleen vaak dwarsgezeten door familieleden die leninkjes betaald wisten te krijgen en bij gelegenheid door schoonzusters met beschuldigingen van overspel.

En dan die echtgenoten varende op tragische zeeën in hun stinkende scheepjes, met een lelijke kans dat zij het vaderland nooit terug zouden zien, en intussen nooit brieven krijgen die op allerlei manieren in de zee zijn gezakt. Je moet maar hopen dat zij toch een antwoord in hen zat.

In een terugblik na enkele dagen ziet de zeemansvrouw er minder desolaat uit. Er loopt een nauw trapje tussen haar dak en dat van het buurhuis. Op stille avonden beklimt zij dat soms, en kijkt uit over Amsterdam, in de richting van de torens van de stad en naar de masten op het IJ. Er gaat dan een verscheidenheid van gedachten door haar heen, die uitlopen op de gedachte dat alles is zoals het zijn moet, en dat dominee dit op zondag zal bevestigen.

En nooit, nooit zal er van de buurjongen popmuziek aangehoord te worden zijn tot ver in de nacht.

* * *

Van J., die net als ik Engelse antecedenten heeft, heb ik een voorname Engelse map gekregen waar een blocnote in past.

Geen wonder dat ik anderhalve dag later een Engels drama droomde. Ik mocht met een gentleman meerijden in zijn slordige kleine rijtuigje over het plein van een stil ruim dorp in zuidwest Engeland, en hem mijn diensten aanbieden. Zal ik vast vooruit hollen om de boel te helpen klaarzetten? Waar ik dan meteen... Dat mocht. Ik spring uit het rijtuigje en verdwijn tijdelijk uit het droombeeld, zodat ik ook niet weet wat ik voor nuttigs bijdroeg.

Ik kwam pas in het beeld terug een moment voordat er een soiree begon in het huis van mijn onverschillige weldoener. Heel duidelijk staan er dan drie bezoekers op de trap naar zijn voordeur, twee met elkaar en een derde een eindje lager. Daar heb je ze, dacht ik; zij merkten mij niet op.

Van de soiree zelf weet ik niets. Daar mocht ik misschien alleen in de bijkeuken geluiden van opvangen. Mijn droom liet mij pas weer duidelijk zien op weg terug in het rijtuigje naar het station; toen vroeg ik of ik even terug zou hollen naar het huis om iets op te halen. Het mocht en daarmee eindigt het verhaal, met mij weghollend over het plein.

Het verhaal stond duidelijk in mijn gedachten met krakend rijtuigje en paarden later toen ik er wakker van werd en het gaf mij lang voldoening. Het was niet bepaald een boeiende geschiedenis, alleen een levende impressie (ik herin-

[p. 35]

ner mij de hoeven op het plein, en de spleet in de bodem van het rijtuigje); en dan die toon van ja-doe-maar van mijn summiere werkgever. Ik heb hem later verklaard als de jongere zoon die de dood van de kinderloze oudere afwachtte; en mijzelf tot zoon van een bediende, een jongen die graag mee wilde doen.

En daar vond je voldoening in? zullen neutrale toehoorders hoofdschuddend zeggen. Heel begrijpelijk; zij hebben geen Engelse antecedenten.

* * *

Het Concertgebouworkest probeert weer harder om jonge muziekliefhebbers te winnen, die zich vaak lijken te laten afschrikken door de voornaamheid van het concertpubliek - de indruk is dan dat zij de klassieken eigenlijk graag zouden horen, als zij niet afgeschrikt werden.

Dat van de voornaamheid klinkt niet helemaal geloofwaardig. Er was misschien een tijd toen de bezoekers van de woensdag- en donderdagavondconcerten er zo hooggeplaatst uitzagen dat voorbijgangers voor ze uitweken. Dat is niet meer zo. Wie nu bij de ingang van de Grote Zaal toekijkt wat er al zo binnenkomt, zal zelden geïmponeerd worden. Rijen alledaagse burgermensen, en zich mooi aankleden doen zij ook al niet meer; integendeel, sommigen zijn van het soort dat als het 's avonds uit moet een oude trui of jack uit de kast haalt. Nee, de voornaamheid van het publiek kan geen afschrikkende werking hebben.

Wat dan wel? Hoe zouden wij het gebouw aantrekkelijker voor het publiek kunnen maken, als het niet aan de trouwe bezoekers ligt?

Er zijn best manieren te bedenken, alleen onbetaalbaar natuurlijk. Bijvoorbeeld: hak de benedenverdieping uit zodat er eens anderhalf keer zo grote zaalruimte ontstaat waar het publiek op stoelen om tafeltjes gezet kan worden, in plaats van op rijen tegen elkaar gedrukt als partijgenoten. Er zijn dan geen andere wanden meer dan de buitenmuren waar voorbijgangers door grote ramen naar binnen kijken en denken: hier zou ik graag willen zijn.

Dat kan niet, dat kan niet, dat kan niet!

Natuurlijk niet. De concertgangers zullen zich door de benarde poortjes de stijve zaal in moeten wringen en blijven betreuren dat zij met te weinig zijn.

[p. 36]