Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 3]

Nu, achteraf
Of hoe de literaire bergprijs aan ons voorbij ging
door Sam Garrett

In de trein van 7 uur 22 en tijdens koffie die zo slap is dat je de krant erdoorheen kunt lezen, vertel ik mijn metgezellen hoe de dichter zich als een onverzettelijk stootblok opwierp tegen de rails waarover wij nu noordwaarts denderen. Nou ja, in elk geval tegen het laatste stuk. Met brieven en gedichten in kranten en dagbladen fulmineerde William Wordsworth zonder ophouden tegen de plannen voor de spoorbaan die dwars door Grasmere, zijn idyllische woonplaats in het Lake District, naar Keswick moest gaan lopen. Dat was in de vroege jaren veertig van de negentiende eeuw. Zijn onbedorven thuisland van meren en weidse bergen zou, zo bezwoer hij, onherstelbaar beschadigd raken. Het protest van Wordsworth en zijn medestanders bleek zo effectief dat de spoorlijn tot op de dag van vandaag niet verder gaat dan Windermere.

Vandaag zal de trein ons niet verder brengen dan de oude textielstad Kendal, ooit het centrum voor de industriële verwerking van de lokale wol. Daar stappen we uit. We zijn niets minder van zins dan de Boardman Tasker Prize for Mountain Literature in de wacht te slepen. Deze literaire prijs voor bergboeken, alsmede de bijbehorende geldprijs van 3.500 Britse ponden, wordt beheerd door de families van Peter Boardman en Joe Tasker, die beiden in 1982 om het leven kwamen bij een poging de Mount Everest te beklimmen over de noordoostgraat. Op de short list van dit jaar staat, samen met nog vier andere werken, het boek Ararat van Frank Westerman, dat tamelijk lyrisch is ontvangen in Engeland.

Frank zit in de restauratiewagen, met zijn rug naar de rijrichting, en bladert door het manuscript van een nieuw project. Zijn vrouw Suzanna leest de Hamlet-vertaling van Bindervoet en Henkes. Als we voorbij Lancaster zijn, geeft ze het boek aan mij. Ik zoek meteen naar mijn favoriete scène, de dood van Polonius, maar ik kan mijn gedachten er niet bij houden. Ik ben weliswaar mee op deze trip als de vertaler van Franks boek, maar ik ga hier niet zitten vertalen. Niet nu. Ik leg Hamlet terzijde en staar uit het raam, met mijn ogen op zoek naar niets in het bijzonder.

Nu, achteraf kan ik gevoeglijk stellen dat als we de situatie rationeel onder ogen hadden genomen, we zonder twijfel thuis waren gebleven. Maar toen werden we gedreven door het avontuur, en door de opwindende gedachte dat een Nederlandse schrijver genomineerd was voor godbetert een bergliteratuurprijs. Frank zei dat hij zich voelde als ‘een Senegalees die op een ochtend wakker wordt en merkt dat hij meedoet aan de finale van het skispringen in Garmisch Partenkirchen’. Geef toe, de situatie had alles in zich om erbij te willen zijn. Het zou op z'n minst onderhoudend worden.

Als we aankomen in het Brewery Arts Centre is het Kendal Mountain Festival al volop gaande. Frank wordt ogenblikkelijk meegevoerd naar een bijeenkomst.

[p. 4]

Zelf kies ik de richting van de koffiebar en terwijl ik de trap beklim zie ik een poster van Andy Kirkpatrick, die ook op de short list staat, en wel vanwege zijn boek Psychovertical. Een passende titel voor deze durfal die zich heeft laten afbeelden terwijl hij hangt aan een inderdaad psychotisch makende ijsklomp. Daarbij heeft deze fijnzinnige auteur één machtige arm vastgezet in een spleet, terwijl hij met de andere uithaalt om zijn ijspik in het bevroren oppervlak te klieven. Op de poster staat: ‘A Berghaus Sponsored Athlete.’ Dat slaat waarschijnlijk op het kanariegele jack dat de schrijver draagt. Als ik om mij heen kijk, moet ik toegeven dat deze literaire concurrent er tussen al die snowboarders en mountainbikers in hun fluorescerend knaloranje en scheelblauwe merkoutfits van Aqua-Dry en Gore-Tex helemaal uitziet zoals het hier blijkbaar hoort.

Wat meer is: buiten op het kleine pleintje worden in een tent dit soort jacks verkocht, net zoals met bergavonturen gevulde dvd's die opwekkende titels dragen zoals ‘White Knuckle Extreme’ en ‘Airhead Diaries’. Een jonge vrouw die lusteloos het aanbod door haar vingers laat gaan, vertelt haar vriendin dat ze net terug is van een beklimming van de Torre Sur del Paine in Patagonië. Haar vriendin zegt ‘leuk’ en vertelt dat haar moeder in Zuid-Afrika een outdoor-iets heeft en op zoek is naar iemand die haar werknemers kan inspireren tot meer activiteit.

Om twee uur begint het aftellen voor de grote finale. De Matterhorn Bar is tot de nok gevuld. Alle vijf de genomineerden worden een voor een op een podium geïnterviewd. Frank moet als eerste. Ik heb dit al een paar keer eerder gezien: als hij enthousiast is over een onderwerp, bijt hij zich er echt in vast en laat hij niet meer los. Hij sleept je mee naar de plek waar hij je wil hebben, de plek waar hij zelf een belangrijk inzicht heeft gekregen. Ik voel hoe er een klein schokje door de zaal trekt. Dit had niemand verwacht: een bergboek dat in feite gaat over geloof en ongeloof.

Als Frank het podium afstapt, wisselen we een blik. We weten allebei dat de andere vier genomineerden niet eens in zijn divisie schrijven. De enige die in de buurt komt, is Jonathan Trigell, de Britse schrijver van Cham, een roman over skischoffies en satanisch geweld in Chamonix. Met onverholen weerzin merkt de interviewer op dat Trigell ‘wel buitensporig geïnteresseerd is in de duistere kanten van de menselijke natuur’. Ik voel het, ik weet het, er is geen twijfel mogelijk: Frank gaat deze prijs winnen.

Maar na het kwartiertje pauze, waarin de moeder van Joe Tasker een ode voorleest aan haar veelbelovende zoon die verdween in de sneeuw van Mount Everest, begint het me langzaam te dagen: bergsport - klaarblijkelijk inclusief de bergliteratuur die hier meetelt - is blijkbaar verweven met een geheel eigen, onaanraakbare vroomheid. In deze gemeente zijn we heidense buitenstaanders. We hebben erbuiten gestaan vanaf het moment dat we hier aankwamen, en misschien is dat ook de plek waar we thuishoren. Aan het einde van het juryrapport (‘Ararat is stijlvol, beschaafd en discursief - misschien wel een beetje te veel... en het wadlopen in Nederland was net een stap te ver!’) gaat de Boardman Tasker Prijs naar Andy Kirkpatrick, de man in het kanariegele jack.

Even later treuren we in de nabijgelegen Shakespeare Pub lacherig wat na achter schuimloos bier. Een van de andere schrijvers probeert ons allemaal te troosten door te zeggen dat een plek op de short list de echte prijs is. We staren hem vol ongeloof aan. Dan schuift Jonathan Trigell, die van het satanisch geweld in Cha-

[p. 5]

monix, bij ons aan, met een glas vol bier en een mond vol vloeken. Ik vraag hem: ‘Jonathan, ben jij echt zo geïnteresseerd in de duistere kanten van de menselijke natuur?’ Zonder met zijn ogen te knipperen, antwoordt hij: ‘Man, ik weet niet eens zeker of het wel de duistere kant is die ik beschrijf.’

Later, veel later, gaan we elk ons weegs: Frank en Suzanna naar Nederland, naar hun dochter Vera en hun werk, Trigell naar Chamonix, en ik naar een Bed & Breakfast om eindelijk te slapen. Morgen zal ik de kans hebben om dit allemaal van me af te lopen. Ik zal verder noordwaarts trekken, naar het land van Wordsworth.

Het had die nacht gesneeuwd, en het sneeuwde nog steeds toen bus 555 naar Carlisle stopte bij Rydal Church, precies beneden Rydal Mount, het huis waar de dichter zijn laatste jaren sleet. Dit was de plek waar zijn kist zijn tocht begon naar de laatsre rustplaats, en het was niet ver van hier dat in 1812 zijn dochter Catherine als driejarige en zijn zoon Thomas als zesjarige stierven. Over Catherine schreef Wordsworth een van zijn mooiste sonnetten, het verpletterende ‘Surprised by Joy’:

[p. 6]

 

Surprised by joy - impatient as the wind

 

I turned to share the transport - Oh! with whom

 

But Thee, deep buried in the silent tomb,

 

That spot which no vicissitude can fi nd?

 

Love, faithful love, recalled thee to my mind -

 

But how could I forget thee? Through what power,

 

Even for the least division of an hour,

 

Have I been so beguiled as to be blind

 

To my most grievous loss? - That thought's return

 

Was the worst pang that sorrow ever bore

 

Save one, one only, when I stood forlorn,

 

Knowing my heart's best treasure was no more;

 

That neither present time, nor years unborn,

 

Could to my sight that heavenly face restore.

In dat jaar zal de dichter dus waarschijnlijk twee keer de gang hebben gemaakt over het pad naar Grasmere. Achter een lijkkist met een kind van hem, op weg naar de begraafplaats, langs deze route - in de vroege negentiende eeuw was er nog geen kerk in Rydal en geen echte weg tussen de dorpen. Wandelen hielp Wordsworth ook tegen zijn eenzaamheid en zijn teleurstelling - in een lot dat hem van een zoon en een dochter had beroofd, in zijn boezemvriend en reisgenoot Coleridge, die steeds fataler verstrikt raakte in zijn opiumverslaving.

Zijn zuster Dorothy, de vrouw die hem het best gekend moet hebben, noteerde in haar dagboek dat haar broer, de poet laureate sinds 1843, zelfs op regenachtige dagen in de tuin wandelde, met paraplu, dichtend terwijl hij zijn richtingloze rondjes liep. Zijn muze huisde in zijn benen.

Destijds zal het ook in de winter zijn geweest dat menigeen dit pad moest gaan. Het is bezaaid met spekgladde rotsen en sompige modderpoelen, en zelfs zonder lijkkist is dit ook vandaag nog een troosteloze wandeling. En toch - halverwege Grasmere, zie ik in de smeltende sneeuw pootafdrukken van een hert en van een patrijs. Sporen en tekens - niets meer, maar ook niets minder. Over een paar uur zullen ze voor altijd zijn verdwenen - en zoals een andere dichter schreef: ‘I myself shall like to this decay, and eke my name be wipèd out likewise’ - maar dat doet niets af aan de golf van plezier die ik voel omdat ik ze heb gezien en heb herkend.

Sterker nog, de gedachte alleen aan dat oude, archaïsche ‘eke’ in de regel van Edmund Spenser, dat zo lijkt op z'n Nederlandse neefje ‘ook’, maakt me aan het lachen. En plotseling, hier halverwege Rydal en Grasmere, kan ik niet anders dan de oude Wordsworth zijn snobistische afkeer van openbaar vervoer vergeven. En in dezelfde regenvlaag omhels ik in gedachten mevrouw Tasker voor de toewijding waarmee zij de nagedachtenis van haar zoon koestert. Niemand hoeft zich immers te schamen dat hij troost zoekt, zo lang we maar zorgvuldig uitkiezen waar we het vinden.

Hoe futiel moet zijn strijd tegen de oprukkende stoomdemon der vooruitgang ook voor Wordsworth zijn geweest, in een wereld waarin hij beroofd werd van zijn ‘heart's best treasures’. En toch hield hij de strijd vele jaren vol, gebukt onder bekommernis over de veranderende tijden, met de hardnekkigheid van een terriër die zijn tanden heeft gezet in de broek van een postbode. En ondertussen produceerde hij bergpoëzie die nu nog onweerstaanbaar echoot tussen de hellingen en over de vlakten.

(vertaling: Bastiaan Bommeljé)