Hollands Maandblad. Jaargang 2009 (734-745)

[p. 35]

From the book depository

Een idioot innovatiefonds

Een van de idiootste beleidsdaden uit de geschiedenis van de vaderlandse politiek moet wel de recente instelling zijn van het Innovatiefonds voor de Gedrukte Pers. Minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap maakte er acht miljoen euro voor vrij uit overschietende gelden van de televisiereclame op de publieke zenders, en inmiddels is de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers aan het werk getogen. Onder voorzitterschap van voormalig cultuurminister Elco Brinkman gaan Inge Brakman van het Commissariaat voor de Media, hoofdredacteur Bart Brouwers



van dagblad Sp!ts, Paul Molenaar, voormalig directeur van Ilse Media en grondlegger van de nieuwssite, nu.nl, hoofredacteur Rimmer Mulder van de Leeuwarder Courant, vpro-directeur Peter Schrurs en journalist Yvonne Zonderop de minister adviseren over de wijze waarop innovatie binnen de krantensector gestimuleerd en gefinancierd kan worden.

Zelden in de geschiedenis van de Nederlandse overheid is acht miljoen euro zo lichtvaardig over de balk gesmeten, en is de journalistiek tegelijkertijd zo in z'n hemd gezet. Dat de kranten en tijdschriften deze overheidsbemoeienis over hun kant laten gaan, neen, zelfs lijken toe te juichen, is een afgang. Uit de toelichting van de minister blijkt immers zonneklaar dat hun onafhankelijkheid in het geding is. ‘De sector heeft het geld hard nodig om in de toekomst te kunnen overleven,’ verklaarde Plasterk, en hoopte op adviezen over ‘welke media in aanmerking komen voor het innovatiefonds, wat de criteria dienen te zijn en hoe de besluitvorming dient te verlopen over de toekenning van het geld’. Dit is andere koek dan de subsidie van literaire tijdschriften, hier wordt geknaagd aan de grondslag van de scheiding der machten door het creëren van afhankelijkheidsrelaties en belangenverstrengeling.

Eén blik op de samenstelling van de commissie, en men kan het orakelen over de crossmediale toekomst, de webcontent en de fusie tussen televisie en geschreven pers reeds voorspellen. Juist ja, precies de zaken die al ten minste tien jaar op de agenda staan. Toegegeven, deze aloude agendapunten hebben in Nederland tot enige misverstanden geleid - zoals het narcistische nrc.tv (bent u ook zo'n trouwe kijker van journalisten die elkaar interviewen voor de camera?) of de troosteloze proliferatie van ego-weblogs bij De Volkskrant -, maar ze hebben elders allang tot vrij duidelijke conclusies geleid.

Welnu, omdat ik de kwaadste niet ben, volgen hier geheel gratis drie belangrijke vragen voor de pers waarop de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst vast geen antwoord op gaat geven.

- Is ‘crossmediale’ verbreding van de geschreven pers de oplossing voor de gestage oplagedaling en het verlies aan advertenties bij de kranten? Pijnlijke voorbeelden uit recente tijd leren dat dit in elk geval geen wondermiddel is. Integendeel. Neem de New York Times. Enige jaren geleden verklaarde Arthur Sulzberger, uitgever van de Times vol aplomb dat zijn krant alleen kon overleven ‘met greep op drie pijlers van het vak: drukwerk, internet, video.’ De Times heeft nu een eigen televisieproductiebedrijf en diverse tv-stations in bezit, en niet eens om zelf omroepje te gaan spelen, doch met de bedoeling om de mogelijkheden van internet te benutten. Een en ander heeft bepaald geen gouden bergen opgeleverd. Recentelijk was de Times gedwongen om haar kapitale optrekje aan 8th Avenue in Manhattan als onderpand te

[p. 36]

geven voor een lening van ruim 225 miljoen dollar om de geldproblemen het hoofd te beiden. Aanstaande mei zal het bedrijf moeten beginnen met het terugbetalen van 400 miljoen dollar, en in 2011 met de terugbetaling van nog eens 366 miljoen dollar van een andere lening, beide onder meer gebruikt om de ‘crossmediale verbreding’ tot stand te brengen.

Anderzijds heeft ook de Britse krant The Guardian, die een van de simpelste krantenwebsites maar ook een van de succesvolste ter wereld heeft, over het afgelopen jaar verlies geleden. Wie dat verlies evenwel nader bekijkt, ziet dat vooral de lokale kranten van het Guardian-concern verlies leden, dat de radiostations quitte draaiden, maar dat de simpele, succesvolle gratis website een behoorlijke groei liet zien in advertentie-inkomsten. Geen uitgebreide Guardian-tv hier, geen Guardian-journalisten die elkaar interviewen voor de camera, alle video's en blogs op duidelijke afstand gehouden van de geschreven informartie, en een toegankelijk krantenarchief. Gratis en goed; dat lijkt er meer op.

- Biedt commerciële verbreding de redding? Blijkbaar denken de kranten van wel. Onlangs nog richtte NRC Handelsblad een eigen boekuitgeverij op om de publicaties van de eigen journalisten uit te baten. En die activiteit past in een gestage stroom ‘special products’ die te koop worden aangeboden door vrijwel alle kranten, variërend van reizen tot cd's en van boeken tot cursussen. Kranten hebben deze strategie vanouds gehanteerd - in Nederland bijvoorbeeld Het Vrije Volk - maar het probleem bleef altijd dat men branchevreemde omzet ‘kocht’. En omzet kopen (dus veel investeren om een beetje extra inkomsten te genereren), loopt steevast uit op verzwakking van de ‘core business’.

Misschien kan men ditzelfde euvel zien bij het experiment van NRC Handelsblad met de jongerenkrant nrc.nxt. Hoewel dit blad in journalistenkringen dikwijls als voorbeeld wordt gezien van geslaagde ‘verbreding’ en ‘vernieuwing’, is er ruimte dit te betwijfelen. Niet alleen is de gemiddelde leeftijd van de lezer veel hoger dan beoogd (39 jaar, terwijl men mikte op lezers tussen de 24 en 36), maar ook blijft de betaalde oplage van de krant steken rond de 63.000, hetgeen veel minder dan het streefcijfer van 80.000, terwijl het advertentievolume ogenschijnlijk gering is. Onderwijl heeft dit experiment een grote aanslag gepleegd op de energie van de gewone redactie, en ook op de toon en het wereldbeeld van de ‘moederkrant’.

- Is de gestage oplagedaling van de Nederlandse kranten eigenlijk catastrofaal? De oplagedaling van de landelijke kranten is al tien jaar bezig, en substantieel. De oplage van De Volkskrant is sinds 1998 met ongeveer een derde gezakt tot circa 225.000 en NRC Handelsblad heeft thans een betaalde oplage van 198.000, hetgeen een daling is van ongeveer 22,5 procent. Toch vallen vergelijkingen met kranten als Le Monde en de Frankfurter Allgemeine Zeitung in veel grotere landen nog altijd gunstig uit: die hebben ‘slechts’ een oplage van ca. 325.000).

Onlangs werd er in The American Journalism Review op gewezen dat tenminste sinds 1995 duidelijk is dat gedrukte media zouden moeten wennen aan minder grote oplagen en lagere winsten. Desondanks meent de Review dat er een solide toekomst is voor kranten die zich richten op een beperkt, hooggeschoold lezerspubliek. Dit soort kranten zouden een ‘high focus’ en onbetwiste kwaliteit dienen te hebben, en dus verschillen van de brede katernenstapels die in de jaren negentig mode werden. Deze ‘elite newspapers of the future’, zoals de Review ze noemt, zouden moeten kunnen aantonen dat het internet ‘informatie’ brengt en een goede krant ‘beargumenteerde informatie’.

Indien dit laatste juist is, dan zou het advies van de Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers dienen te zijn dat de opleidingen Journalistiek in Nederland snel veel beter dienen te worden, dat de geschreven media veel kritischer naar zichzelf zouden moeten kijken, en dat de tijd van oeverloze ditjes-en-datjes columnistiek definitief voorbij is. Dunner en beter - dat is de toekomst voor de kranten.