Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 28]

Brandende vragen
door Florus Wijsenbeek

Niet veel mensen weten meer dat de vorig jaar overleden Henk Vredeling ooit, voordat hij op meer dan één wijze innemend PvdA-minister van Defensie was in het kabinet Den Uyl en nadien van 1977 tot 1981 Europees Commissaris voor Sociale zaken, langdurig lid van het Europees Parlement is geweest. Zijn termijn duurde liefst van 1958 tot 1973, en vrijwel al die tijd stond hij bij zijn Europese collega's bekend als ‘Vrageling’. Niemand heeft ze ooit geteld, maar het is wel zeker dat Vredeling vele honderden parlementaire vragen aan de Europese Commissie heeft gesteld. Naar verluidt had hij daarbij een heel team van ambtenaren van het Nederlandse Ministerie van Landbouw als aangevers ingeschakeld. De Europese Commissie had van haar kant weer een heel team nodig om al die vragen te kunnen beantwoorden. Dat ging niet altijd even snel, en toen Vredeling lid van de Europese Commissie werd, bleek zijn eerste taak het beantwoorden van enkele tientallen vragen die hij zelf nog als Lid van het Europees Parlement had gesteld. Dat was geen eenvoudige opgave, want hij was meer bedreven in het stellen dan in het beantwoorden van lastige vragen.

Overigens moet men hier niet lacherig over doen. De vraag is een belangrijk democratisch instrument. Van alle middelen die een lid van een parlement ten dienste staan om zijn mandaat uit te oefenen, is een van de effectiefste immers het grondwettelijke recht om gezagsdragers tot antwoord te dwingen. Parlementaire vragen bestaan overigens ook in Europa in diverse gradaties: er zijn vragen die in een voldragen plenair debat aan een bewindspersoon kunnen worden gesteld; er zijn vragen die in het vragenuurtje snel op tafel kunnen worden geworpen, en er zijn schriftelijke vragen die met minder rumoer soms lang om een antwoord moeten bedelen.

Om echte zware vragen met bijgaand plenair debat in het Europees Parlement door je collega's aanvaard te krijgen, was niet eenvoudig in mijn tijd - en dat is het waarschijnlijk nog steeds niet. Zij moesten het er mee eens zijn dat de kwestie die jij wilde aansnijden inderdaad belangrijk genoeg was. Daarover moest dan door elk der parlementaire fracties een mening worden geformuleerd en de executieve, in ons geval de Europese Commissie, diende vervolgens daarop een antwoord te formuleren. Pas na het nemen van al die hindernissen was er kans dat het parlement in vergadering bijeen werd geroepen opdat jij je vraag mocht stellen.

Zoveel eer werd een individueel lid echter slechts zelden gegund. Soms lukte het nog wel om je eigen fractie zover te krijgen dat ze de vraag die op jouw lippen brandde, wilden ondersteunen, en dan was je weliswaar al een heel eind, maar als lid van de Liberale fractie, de derde in grootte, had ik dan ook nog de instemming van de grote jongens nodig, ofwel van de Christen Democraten/Conservatieven en de Socialisten, die elk ten minste tweemaal zo groot waren. En dat lukte niet bijster vaak.

Veel meer kans had je als je probeerde een vraag op te werpen tijdens het Europese vragenuurtje. Die vragen werden ter plekke beantwoord door de dienstdoende Europese Commissaris of door de vertegenwoordiger van de Raad van Ministers, meestal een staatssecretaris. Het aardige van zo'n vragenuurtje was dat het een soort openbaar duel was tussen de vragensteller en de antwoordgever, die meestentijds helemaal geen antwoord wilde geven, maar slechts zijn best deed de vraag te ontwijken, te neutraliseren, te ontlopen of te smoren in een brij van loze woorden. Wilde een vraag effect hebben, dan moest je van te voren een plan van aanval beramen met collega's uit andere fracties.

Het eerste antwoord van Raad of Commis-

[p. 29]

sie was immers steevast volstrekt nietszeggend, voornamelijk omdat het door ambtenaren was opgesteld. Als oorspronkelijke opsteller van de vraag mocht je dan één aanvullende vraag stellen, maar die was meestal al door de voorbereidende ambtenaren voorzien, zodat de bewindspersoon ook een volgend nietszeggend antwoord paraat had. Daarna moest je als vragensteller alweer je mond houden en was het de beurt aan anderen van andere fracties - en vaak ook van andere nationaliteiten.

Het was dus de kunst om een makker in een andere fractie zo ver te krijgen dat die een door jou geprepareerde nadere vraag over jouw vraag ging stellen, een vraag die de ambtenaren niet konden voorzien, zodat de beantwoorder gedwongen was te improviseren. En dan werd het pas echt leuk.

Overigens lukte het alleen een collega over te halen je te helpen een bewindspersoon het vuur aan de schenen te leggen als jij de volgende keer hem of haar in ruil ter wille was. Zo werd het vragenuur op den duur vrijwel uitsluitend bedisseld door een clubje van op elkaar ingespeelde ‘vragers’ die in een supranationaal netwerk van dienst en wederdienst met elkaar waren vervlochten. De Commissaris of Minister, die doorgaans slechts bewapend was met de nietszeggende antwoorden van zijn ambtenaren, besefte vaak te laat tegenover welke overmacht hij stond. Op zo'n moment roken wij bloed, want wij wisten dat gezagsdragers ongaarne ten overstaan van het parlement willen afgaan. En uit een in het nauw gedreven bewindspersoon valt niet zelden een antwoord te wringen waar je hem, tot groot ongenoegen van zijn ambtenaren, later mee tot actie kan dwingen.

Het moet gezegd dat vooral de Britse parlementsleden zeer bedreven waren in dit verbale steekspel van aanvallen en ontwijken, in het nauw drijven en ontsnappen. Dat zal niemand verbazen die wel eens het vragenuurtje in het Britse Lagerhuis op de bbc heeft bekeken. Je overleeft daar alleen maar als je voor de vuist weg praat, de feiten paraat hebt en met snedige ‘bon mots’ het duel aangaat. Voor hakkelaars die van briefjes houterige zinnen voorlezen is in het Lagerhuis weinig plaats.

Een absolute grootmeester van het Europese vragenuurtje was Lord Soames, de schoonzoon van Churchill. Hij was weliswaar lid van de Europese Commissie, maar dat betekende dat je als parlementslid eeuwige roem kon bereiken als het lukte hem klem te zetten. Zulks was niet eenvoudig, omdat als Soames dan in zeldzame gevallen met de rug tegen de muur kwam te staan, hij een zeer effectief laatste redmiddel had. Zonder ook maar iets aan beleid toe te zeggen, riep hij dan met zijn in het Lagerhuis getrainde zware basstem: ‘The honourable Member is quite right!’ Waarna hij doodleuk overging op het volgende onderwerp. En dan bleef je met je gelijk mooi met lege handen zitten.

Van het recht op schriftelijke vragen heb ik gedurende mijn mandaatperiode van vijftien jaar in het Europees Parlement veel gebruik gemaakt. Niet in de laatste plaats omdat het een manier is kiezers ter wille te zijn die jou over allerlei onderwerpen brieven sturen met klachten, terwijl je weet dat je in feite weinig aan hun lot kunt veranderen. Met een vraag heb je hun zaak echter serieus genomen - de kwestie wordt immers in het publicatieblad afgedrukt en als je veel geluk hebt, krijg je er ook nog een antwoord op waar de desbetreffende iets aan heeft. Dat laatste is echter slechts zelden het geval. Bestuurders zijn immers gepokt en gemazeld in de kunst te vermijden een concreet antwoord te geven of - nog erger! - concrete actie toe te zeggen.

Dit is de enigszins deprimerende les die een parlementslid vrij gauw leert, maar toch heeft dat de 732 Europarlementariërs bepaald nooit aangezet af te zien van verdere vragen. In de Tweede Kamer moeten vragen ook door de fractievoorzitters ondertekend worden, maar in het Europees Parlement is het stellen van schriftelijke vragen een strikt individueel, dus niet door anderen gecontroleerd, recht.

Als ik al te nietszeggende antwoorden kreeg, wilde ik deze nog wel eens terugsturen aan de desbetreffende commissaris, die uiteraard de vraag zelf niet of nauwelijks had gezien. Soms hielp dit in de zin dat je dan tenminste een nieuw antwoord kreeg waarin stond waarom je geen echt antwoord kon krijgen. Die ontwij-

[p. 30]

kende manoeuvres varieerden subtiel in toon en betekenis van ‘wij zijn erover aan het nadenken en zullen erop terugkomen’ tot ‘een interessante vraag, waar we op terug zullen komen’ tot ‘de lidstaten moeten nog nadere informatie verstrekken alvorens wij tot beantwoording kunnen overgaan’. De voor de vragensteller slechtste en meest uitzichtloze boodschap was ‘dit behoort niet tot onze competentie’ - dan kon je alle hoop wel laten varen.

Een redelijke strategie om een antwoord te forceren, was om statistieken en andere harde gegevens te vragen. In elk geval kon je daarvan dan weer in debatten of in het vragenuurtje goed gebruikmaken, juist omdat de Commissie zelf die gegevens had verstrekt. Wat ik ook vaak deed, was het vragen naar de bekende weg. Omdat je immers het antwoord al wist, kon je op die wijze controleren of de ambtenaren hun werk wel diligent deden, of de Commissie wist wat er speelde, en in het algemeen of de uitvoerende macht nog enige voeling met de werkelijkheid had.

In dit soort vragen verwerkte ik vaak materiaal dat mij werd aangeleverd door de organisaties uit de echte wereld (in mijn geval veelal vervoersorganisaties). Het ging dan niet zelden over zulke prozaïsche onderwerpen als btw-regelingen, Eurovignetten, douane- en politiecontroles, maten en gewichten van vrachtauto's en wegwerkzaamheden of andere infrastructurele activiteiten. Uitermate nuttig allemaal, maar niet altijd even opwindend.

Iets spannender waren de vragen die ik inspireerde op berichten in de media. Van de collega's in de Tweede Kamer had ik de kunst afgekeken kranten met een speciaal ‘vragenoog’ te bezien en dan onmiddellijk een vraag te stellen in de trant van: ‘Heeft de Commissie kennis genomen van het artikel over zus-of-zo in NRC Handelsblad van gisteren? En wat is haar mening daarover?’ Al te vaak luidde het antwoord: ‘Geen mening.’ En dan wist je doorgaans dat je een serieus politiek probleem bij de horens had.

Soms werd het eeuwige steekspel tussen parlementaire vraag en bestuurlijk ontwijkantwoord mij wel eens zwaar te moede. Een enkele keer leidde dit tot een ballorige plaagvraag, waarvoor ik mij geenszins schaam.

Zo las ik eens in het Algemeen Dagblad een artikel dat een of ander zeebiologisch instituut een onderzoek had verricht naar de stromingen in de Noordzee aan de hand van telling van het aantal linker- en rechterschoenen dat aanspoelde op de stranden van Engeland, Denemarken en Nederland. Afgezien van het dieper liggende probleem op welke wijze die schoenen in zee terecht kwamen, kon men zich als Europarlementariër de gerede vraag stellen hoe iemand op het idee was gekomen om op overheidskosten de stranden langs te lopen, ter plekke de linker- en de rechterschoenen te gaan tellen en daar dan weer een vergaande conclusie over zeestromingen aan te verbinden. Zou zoiets niet goedkoper en wetenschappelijker in een bootje op zee gemeten hebben kunnen worden?

Ik aarzelde geen moment en zond een officiële schriftelijke vraag aan de verantwoordelijke bewindspersonen. De vraag bestond - zoals dat een goede parlementaire vraag betaamt - uit een reeks subvragen, die elk als doel hadden de onderste steen boven te krijgen:

1	- Is het de Commissie bekend dat in een recentelijk onderzoek van de bioloog Leopold van het Nederlandse Instituut voor bos- en natuuronderzoek het aantal aangespoelde schoenen is gemeten?
2	- Is het de Commissie bekend dat het resultaat van dat onderzoek is dat op het Nederlandse eiland Texel 68 linker- en 39 rechterschoenen en op de Schotse Shetlandeilanden 63 linker en 93 rechterschoenen in één winter zijn aangespoeld?
3	- Acht de Commissie dit een rechtvaardige verdeling?
4	- Is de Commissie bereid in de jaarlijkse toewijzing van visquota ook schoenen naar paren en lidstaten evenredig te verdelen?
5	- Is de Commissie tevens bereid een uitwisseling ter completering van schoenen per paar te organiseren, mogelijkerwijs in het Interregionaal programma?
6/7	- Zo ja, hoe? Zo neen, waarom niet?

De vraag was nog niet bij de Commissie binnen of ik werd gebeld door mijn vriend Carlo

[p. 31]

Trojan, destijds adjunct-Secretaris Generaal van de Commissie en waarschijnlijk de Nederlander met de ruimste Europese ervaring. Zijn boodschap was dat de leden van het hoogste Europese orgaan erg met de vraag in hun maag zaten en zich het hoofd braken over wat ze er mee aan moesten. Ik antwoordde dat ik zo dikwijls onzinnige antwoorden op mijn serieuze vragen had gekregen dat ik nu benieuwd was naar serieus antwoord op een onzinnige vraag. Ik was kortom, sprak ik dapper, niet van zins deze proeve van mijn parlementair recht in te trekken.

Na een maand kreeg ik een antwoord van de Voorzitter van de Europese Commissie zelve, de Luxemburger Jacques Santer. Hij was niet bekend om zijn zin voor humor, en zijn antwoord was navenant:

1	- Neen
2	- Neen
3	- Neen
4	- Neen
5	- Neen, omdat het onderwerp van de door het geachte Parlementslid gestelde vraag niet tot de werkzaamheden van de Commissie behoort.

Hoewel de vraag en het antwoord - net zoals elk woord dat in Europees verband werd geuit - werd vertaald in alle talen van de toenmalige gemeenschap, had dit onderwerp hiermee voor altijd afgedaan kunnen zijn. Maar de aangespoelde schoenen kregen nog een staartje omdat een journalist de neerslag van de afhandeling van deze prangende kwestie in het publicatieblad van het Europarlement las en er een zuigerig stukje over schreef. Dat parlementsleden, die toch al zo veel geld aan de belastingbetaler kostten, nu ook nog het geld van de vertaalafdeling zaten te verspillen met van die idiote vragen, was hemeltergend, sputterde hij.

Dit bericht werd weer overgenomen door een aantal andere Europese kranten, waaronder de Trierer Nachrichten, het blad dat nog de vader van Karl Marx onder zijn redacteuren had geteld. Blijkbaar werd deze miniem kleine krant nog steeds goed gelezen, want daags erop kwam mijn collega uit Trier, de christendemocratische wijnboerin Christa Klass, woedend op mij af. Ze beet mij toe dat wij Europarlementariërs toch al in zo'n slecht aanzien stonden en dat dit soort grappen dit beeld zeker niet zouden verbeteren.

Ik liet mij echter niet uit het veld slaan en vroeg haar hoe vaak de Trierer Nachrichten eigenlijk iets over het Europees Parlement schreef. Zij moest daarop bekennen: ‘Nooit.’ Ik keek haar ijzingwekkend parlementair aan. ‘Nou,’ triomfeerde ik, ‘die omissie is nu dus mooi verbeterd.’

Zij gaf geen antwoord, maar heeft daarna nooit meer met me willen spreken.