Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 27]

Achttien
door Enne Koens

Het is heerlijk hier.

De zon schijnt meestal niet, maar als hij wel schijnt ontbijt ik op mijn balkon. Ik heb een balkon. Het is niet groot, je zou het ook een dakgoot kunnen noemen, maar als het mooi weer is, doe ik de deuren open en ga ik met een kop oploskoffie en een boterham in de opening zitten. Oploskoffie is lekkerder dan echte koffie omdat oploskoffie smaakt zoals de mensen hopen dat echte koffie smaakt. Dus drink ik oploskoffie en eet ik een boterham.

Zo heb ik bedacht te moeten leven en zo doe ik dat ook.

Je zou denken dat ik een wild leven heb, maar zo zou ik het niet omschrijven. Nee, eigenlijk lijken alle dagen op elkaar. Ik zou verliefd moeten worden. Jij zou misschien zeggen dat ik liefde verdien, mama, dat ik meer liefde verdien dan wie ook. Misschien - maar ik denk eerlijk gezegd dat je het niet zou zeggen.

Ik zei dat alle dagen hetzelfde lijken. Dat doen ze ook. Al wijken ze allemaal van elkaar af. Als ik ontwaak, word ik onmiddellijk getroffen door de gedachte: waarom? In kapitalen verschijnt het woord voor mijn geestesoog. Ik blijf stil liggen terwijl mijn hoofd zich vult met een stem die schreeuwt: waarom?! waarom besta je?! wat is de zin?! wat heeft het godverdomme allemaal voor zin?!

Ik verzet me niet. Ik weet niet waarom, maar ik heb het gevoel dat er hele erge dingen zouden gebeuren als ik me wel zou verzetten. Meestal komt de stem na enige tijd tot rust, maar soms ook niet, dan blijf ik de hele dag in bed liggen.

Ik heb een herinnering die overal tegen helpt, mama. Eentje waaraan ik hoop dat die echt zo is gebeurd. Het was een zomerdag, we waren bij een meertje. We hadden gerend, onze voeten in het water laten drijven, elkaar nat gespat, watermeloen gegeten en boterhammen met gebakken ei. Ik was moe en je trok me tegen je aan. Ik lag op mijn zij, mijn neus tegen jouw koele hals en met één hand hield ik me vast aan jouw schouderbandje, mijn hand onder je blouse geschoven en zo viel ik in slaap. Toen ik wakker werd, was jij ook in slaap gevallen, je arm lag op mijn heup en was zwaar van ontspanning. We waren een groot en traag ademhalend organisme geworden. De avondzon hield ons warm terwijl we sliepen. Die herinnering speel ik af in mijn hoofd. Keer op keer op keer en als remedie tegen alles.

Je moet weten dat ik heel zuinig ben met de studietoelage die jullie me sturen. Ik heb er alleen nuttige dingen van aangeschaft en elke keer nagedacht of jij het met me eens zou zijn.

Ik heb al mijn studieboeken gekaft. Ze staan klaar op mijn bureau. Ik heb er nog niet in gelezen, alsof ik wacht op iemand met meer kennis die daarvoor het startsein geeft. Alsof ik pas durf te gaan lezen wanneer hij mij beveelt dat te doen. ‘lees paragraaf een tot en met vijftien!’ zal hij roepen en ik zal me onmiddellijk op het lezen storten. Maar nu staan ze daar nog te wachten, gekaft

[p. 28]

en onaangeraakt. Ze zijn het eerste wat ik zie wanneer ik mijn ogen opendoe. Ik doe mijn ogen pas open als de stem zwijgt en dan zie ik die boeken en dan sta ik op om te kijken of het warm genoeg is om met mijn voeten in de dakgoot te ontbijten.

Hoe is het met papa? Hij zag er slecht uit de laatste keer dat ik hem zag.

Gisteravond werd ik overvallen door de wens heel gevaarlijk te leven, het avontuur te omarmen, me ergens in te storten en mezelf uren later terug te vinden in beschonken staat. Dus ik ging naar buiten, maar ik wist niet goed waar te beginnen. Ik liep een tijdje door de stad. Toen ben ik een kroeg ingegaan en heb meteen maar bier besteld. Ik ging bij het raam zitten en keek eerst een tijdje naar het glas. De levensvreugde van de omhoog suizende belletjes ontroerde me. Het schuim zakte snel. Vlak voor het definitief zou verdwijnen, viste ik met mijn vinger wat omhoog om het te proeven. Het smaakte vrij bitter, een hint afwaswater en ook in de verte iets zoets dat me visioenen gaf van ruisend graan tot aan een einder. Toen nam ik mijn eerste slok. Die smaakte eigenlijk in het groot hoe het schuim in het klein smaakte. Gek dat zo'n andere substantie toch dezelfde smaak kan hebben. Ik moest erg mijn best doen het hele glas leeg te krijgen, maar ik heb doorgezet en uiteindelijk was het helemaal op.

Het café leek een chaos van situaties en mijn biertje leek het stille centrum van alles. Twee vrouwen praatten, hun handen om de koffie gevouwen, hun hoofden naar elkaar gebogen alsof ze de woorden van elkaars lippen wilden grijpen om ze daarna langdurig te kunnen beamen. Een man zat en zweeg, alleen als er iets gebeurde dat om commentaar vroeg, schamperde hij even, schoof heen en weer op zijn stoel en kwam langzaam weer tot rust. Alles verbaasde me. Dit hele universum bestond al die tijd terwijl ik thuis bij jou was, mama, in afwachting van de dag dat mijn leven zou beginnen.

Slaperigheid overviel me, maar ik vocht terug. Ik moest alles op alles stellen het einde van deze nacht te beleven. Ik bestelde nog een bier. Niemand bemoeide zich met mij. Steeds meer mensen stroomden het café binnen. Alle hoeken vulden zich. Lichamen leunden tegen me aan, aan alle kanten werd ik ingesloten. Ik nam slokje na slokje. Ik liet mijn lichaam door de zweterige warmte omvatten, mijn geest dreef aarzelend van mij weg. Iemand zette een vol glas voor me neer dat blijkbaar over was. Ik hield vol en uiteindelijk zat ik als laatste nog over mijn bier gebogen.

‘Ik ga afsluiten,’ zei het meisje. Ze draaide de krukken om en zette ze op de bar, toen begon ze met vegen.

Ik besloot naar huis te lopen. Het was al tegen vieren tenslotte, ik kon met goed fatsoen naar huis gaan. Onderweg ging ik een shoarmatent binnen. Schjwarma, schjwarma, neuriede ik. Ik was nog nooit in een shoarmatent geweest.

Ik bestelde friet met. Toen het klaar was, nam ik het plasticbakje mee naar een tafel bij het raam. Terwijl ik ging zitten, kwam een jongen het café binnen. Hij was bebloed, keek rond en kwam naast me zitten. Zijn T-shirt was gescheurd en er liep een flinke jaap over zijn voorhoofd die hij depte met zijn mouw.

In stilte verkeerde ik in totale verrukking; ik was zo overweldigd door het idee dat ik om vier uur 's nachts met een bloedende jongen friet zat te eten dat ik hem niet eens vroeg of het ging en of hij een doekje nodig had. Dat gaf niet, want hij begon zelf al te praten. Hij had gevochten, maar die ander had een mes, daar kwam het op neer. Ik knikte begripvol. Hij bestelde shoarma. Ik had nog nooit shoarma gegeten. Ik bekeek de gekrulde strengetjes vlees, het zilveren plateau

[p. 29]

met drie soorten saus in verschillende bakjes en het witte papier dat onder de bakjes lag. Dat had de structuur van een kanten kleedje. Ik vond het geheel van een wonderbaarlijke schoonheid. Hij at en vertelde met volle mond over een kroeg waar het wel vaker op vechten uitliep en waar de bezoekers dan met hun barkrukken boven hun hoofd geheven in het rond mepten. Heftig hoor! zei hij. Ja, zei ik.

Toen ik mijn patat op had, zei ik dag en liep naar huis. Op mijn horloge zag ik dat het al bijna vijf uur was! Vannacht had ik bewezen daadwerkelijk te kunnen deelnemen aan het leven.

Ik ben zo blij dat ik weg ben. De stilte in ons huis was oorverdovend en telkens als ik thuiskwam, wilde ik het liefst onmiddellijk weer vertrekken. Jij zette thee en legde koekjes op een schaaltje. Door de jarenlange herhaling hadden die handelingen iets groots gekregen. Het was onmogelijk geworden je te storen in het rituele ritme, het was onmogelijk iets te veranderen. Je kwam tegenover me aan tafel zitten om te vragen hoe het was geweest vandaag. Alles in mij verzette zich tegen het beantwoorden van die vraag. Ik zou natuurlijk een inhoudelijk verhaal over de lesstof kunnen houden of ik zou kunnen vertellen waar ik het met mijn vriendinnen over gehad had in de pauze, maar bij het idee je iets te moeten uitleggen, dacht ik meteen ook aan alle vragen die dat bij jou op zou roepen en hoe ik die dan zou moeten beantwoorden en welke vragen daarachter zouden opdoemen en een diepe ontmoediging overviel me.

‘Gewoon,’ zei ik.

Je zat daar maar naar mij te kijken en leek elke dag weer te verwachten dat er meer zou komen. Maar er kwam niets meer. Ik at een koekje, dronk mijn glas leeg en stond op.

‘Ik ga naar boven.’

Er is een brief gekomen. Of eigenlijk twee. De eerste heb ik opengemaakt, de tweede heb ik onder mijn matras geschoven voor later. De eerste kwam van de universiteit. Eenendertig augustus is de eerste bijeenkomst. Op het programma staat een rondleiding door het gebouw en het in ontvangst nemen van de roosters.

Eenentwintig dagen nog.

Er werd op de deur geklopt. Ik deed open. Voor de deur stond een man die zei dat hij Xevormatore of zoiets heette. Hij vroeg of ik zin had bij hem in de zon te komen zitten. Ik volgde hem naar het appartement onder mijn kamer. Xevormatore heeft een echt balkon, mama. Een met houten vlonders. Opeens besefte ik dat mijn balkon niet echt een balkon was, vergeleken met dat van hem dan. Hij klapte een tuinstoel voor me uit, zo'n lange witte met plastic latten.

Zodra ik zat, begon hij zich uit te kleden. Toen hij geheel naakt was, ging hij zitten op zijn stoel. Zijn huid was bruin. Hij was niet heel dik, maar toch puilde er kleine vetrichels tussen de plankjes van de klapstoel door en ook over het randje van het zitgedeelte.

Zijn penis, het spijt me dat ik zo direct ben mama, lag afgemat in het felle licht. Ik kon dit alles zien omdat Xevormatore bezig was zichzelf in te smeren met olijfolie uit een fles. De penis is inderdaad een soort worstje, zoals ik me penissen altijd al had voorgesteld, maar dan een worstje met een ziel. Hoe moet ik het uitleggen. Hij leefde echt. Xevormatore klapte zijn stoel in de ligstand en

[p. 30]

strekte zich uit. Nu was zijn buik het hoogste punt geworden, hij welfde omhoog naar de zon. Hij lag stil, maar zijn penis bleef bewegen op het ritme van zijn ademhaling.

Plotseling keek hij op. Net op tijd kon ik mijn blik afwenden. Of net niet op tijd. Hij zal wel vermoed hebben waar mijn blik op rustte, maar hij zei er niets van.

‘Ga liggen, ga liggen, je moet in dit klote land elk zonnestraaltje grijpen, want voor je het weet krijg je acht maanden niets meer.’

Ik ging op mijn stoel zitten.

Hij schoof me de fles olijfolie toe, ik smeerde een beetje op mijn neus. Die verbrandt nogal snel.

‘Waar kom je vandaan?’ vroeg ik.

‘Extremadura,’ gromde hij en liet de r'en rollen. ‘Kleed je uit.’

Ik stond op. Ik trok de rits van mijn grijze vest naar beneden. Hij keek niet. Op de een of andere manier stelde me dat gerust. Ik maakte mijn broek open. Trok mijn broek naar beneden. Hij lag op mijn voeten. Ik had eerst mijn schoenen moeten uittrekken. Met mijn broek op mijn voeten ging ik zitten om mijn veters los te maken. Ik had er nog nooit zo schaamteloos bijgezeten. Ik stapte uit mijn broek, vouwde hem op en legde hem bovenop mijn schoenen. Ik haalde mijn armen uit mijn vest en trok daarna mijn T-shirt uit. Ik klapte de stoel in de horizontale stand en ging liggen.

Xevormatore opende een oog en liet een kreet van afschuw horen.

‘Bronkas, hija mia,’ grauwde hij, ‘wat ben jij wit.’

‘Ik kom nooit in de zon.’

Hij vroeg me wat ik bedoelde. Hij kon niet geloven dat ik vroeger niet mocht zwemmen, mama, behalve tijdens de verplichte zwemlessen op school. Dat ik nooit een korte rok of broek aan mocht.

‘Waarom?’ vroeg hij ontsteld.

‘Het geloof,’ zei ik.

Het stemde hem treurig. Hij zei dat hij me een geheim wou vertellen.

‘God is al jaren dood,’ fluisterde hij.

Hij mompelde woorden in een vreemde taal. Voorzichtig betastte hij mijn huid.

‘Je lijkt wel van krijt.’

Hij wreef me in met olie alsof hij mijn moeder was. Niet dat hij het beter deed dan jij het gedaan zou hebben mama, dat bedoel ik niet. Na een uurtje moest ik mijn kleren weer aan van hem, ik kreeg een glas water en hij stuurde me weg. Boven zag ik dat ik volledig rood was. Mijn onderbroek en bh stonden in scherpe omlijningen op mijn huid getekend.

Vanochtend toen ik wakker werd, was het volledig stil in mijn hoofd. Om dat te vieren, liep ik naar de markt en kocht een zesdehands tv. Daarna nam ik de bus naar Ikea. Eindeloos staarde ik naar vloerkleden en banken om te bepalen wat bij mij paste. Uiteindelijk kocht een oranje zitzak en een blik witte latex in de kelder.

Thuis verfde ik mijn kamer en zette de zitzak er middenin.

Op tv zag ik Alanis Morisette. Ze was veel mooier dan vroeger, hoewel haar broek nog steeds afzakte en zelfs een minuscuul stukje bilspleet te zien was. Ik bedacht dat een mens rond de dertig op zijn mooist is. Ik bedoel op zijn volst. En toen bedacht ik hoe oneerlijk het is wanneer je vlak voor je dertigste sterft. En

[p. 31]

ik bedacht hoe erg het al met me gesteld is, nu ik in de stad woon en denk recht te hebben me te ontwikkelen tot mijn volste zelf. Ik bedacht dat ze eens zouden moeten uitrekenen hoeveel schade één leven hier in Nederland toebrengt aan het leven van één iemand in, zeg, Zuid-Afrika. Ik bedoel letterlijk: aan gedolven inkomsten en wateroverlast. Toen bedacht ik dat het heel tof zou zijn als ik nu een sixpack bier zou halen en een diepvriespizza in de avondwinkel. Dat ben ik toen gaan doen.

[p. 32]

Het is zo prettig nergens bij te horen. Ik laat de dag mijn identiteit bepalen. Het leven bepaalt mijn handelen en mijn handelen bepaalt wie ik ben.

Ik neem een sixpack uit de koelkast en laat de pizza voor wat het is. Van gedachten veranderen is ook belangrijk. Ik koop een fles olijfolie voor Xevormatore en laat die achter voor zijn deur. Dat is in elk geval iets dat ik van jou heb geleerd, mama. Dat geven belangrijk is.

Mama. Door te vertrekken, heb ik ons verbond geschonden. Ik had jou moeten troosten onder alle omstandigheden, ik had jouw eenzaamheid moeten verlichten, ik had mijn hoofd bevestigend moeten laten deinen op jouw klaagzangen.

Ik ken niet veel mensen, maar ik ken niemand die zo goed kan herhalen. Opnieuw en opnieuw en nog eens. Een rondcirkelend refrein. Wat het verband van het verhaal met het voorafgaande is, begrijp ik vaak niet, maar dat doet er ook niet toe, elke aanleiding is goed genoeg om nog eens over mijn vader te vertellen. Waarom hij zo onmogelijk is om mee te leven. Ik luister. Ik ken het verhaal over dat hij geborgenheid zocht en zodra hij het kreeg agressief werd, zich probeerde te ontworstelen door jou, mijn moeder, te kwetsen. En hoe lang het heeft geduurd voor je begreep dat het geen toekomst had. En dat alleen God je belemmerde om te vertrekken.

Ik was jij en jij was ik, mama. Aan je stappen op de trap of over het parket in de gang kon ik horen wat je stemming was en op elke stemming had ik een passende reactie.

Ik ga op de vloer liggen en laat de stem tegen me schreeuwen.

De stem schreeuwt: liefde! liefde is de drijvende kracht van elke samenleving! geef meer liefde! pers alle liefde die je voelt uit je en schenk het aan de mensen die je omringen!

Ik zal je nooit vertellen, mama, hoe mijn leven er nu uitziet, want je zou het niet begrijpen. Ik zal je schrijven over de gekafte boeken en de brief van de universiteit, meer niet.

Waarom hoor ik niets van papa? Ik zag zijn naam in de krant staan tussen de overlijdensadvertenties. Maar er zijn veel mensen met die naam. Als blijkt dat hij inderdaad dood is, zal ik moeten laten onderzoeken of er gif in het spel is.

Dat was een grapje.

Je hebt me brieven geschreven maar die heb ik niet opengemaakt. Ze liggen onder mijn matras. Ik vind het lief dat je me schrijft. Je bedoelt het goed, maar ik maak ze niet open. Ik zou de telefoon kunnen pakken, jullie nummer kunnen draaien en de telefoon in de stille huiskamer over laten gaan, maar dat durf ik niet. Ik denk de hele dag aan jullie. Elke seconde ben ik iemand die weg is gegaan, niets anders, altijd maar iemand die weg is gegaan.

Ik moet een richting inslaan.

Dat ik in een impasse verkeer, is me ondertussen wel duidelijk. Xevormatore mompelde terwijl hij mijn rug insmeerde: Blijven vliegen vogel. Stilstaand water verrot, kleine vogel.

Geschreven met in herinnering ‘Family Voices’ van Harold Pinter.