Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 36]

Mijn vrouw is morgen jarig
- Cubaans logboek III -
door Geert van der Kolk

havana - Het is een van de mooiste en veiligste havens in het Caraïbisch gebied, maar je mag er niet in. Er staat ook geen beschrijving in de vaargids. De haven van Havana is verboden gebied en zeezeilers moeten uitwijken naar een grote, naargeestige jachthaven ten westen van de stad. Daar is in de jaren vijftig door een Amerikaanse projectontwikkelaar met dynamiet een vaargeul door het koraalrif geblazen, een zeewering opgeworpen en een uitgebreid stelsel van kanalen en wegen aangelegd. Hij wilde er à la Florida modelhuizen bouwen waar je de auto bij de voordeur kunt parkeren en je boot aan een steiger in de achtertuin leggen. Er waren nog maar een paar huizen klaar toen de revolutie uitbrak en Castro de macht overnam. Het land tussen de kanalen ligt nu al bijna vijftig jaar braak.

Het complex, of beter gezegd, de leegte heeft ondertussen wel een nieuwe naam gekregen: Marina Hemingway. Hoewel hij het land kort na de revolutie verliet en niets van het communisme moest hebben, is Hemingway een officiële halfgod in Cuba. Marina Hemingway is de enige haven in de wijde omtrek van Havana waar buitenlandse zeilboten mogen aanleggen.

marina hemingway - Wij kwamen uit Nueva Gerona en hadden een zware tocht achter de rug. We hadden er vier dagen en nachten over gedaan om van Cuba's westelijke Kaap Corrientes naar Havana te zeilen, een afstand van slechts driehonderd kilometer. Het weerbericht voorspelde matige passaatwind van vijftien knopen. We kregen vijfentwintig knopen pal tegen. We hoopten op een flinke duw van de Golfstroom. In plaats daarvan beukten we dagenlang tegen hoge golven in. We trachtten dicht langs de kust te varen, op zoek naar rustiger water. We deden de motor aan, hoewel die met een vermogen van niet meer dan vijftien pk geen enkele merkbare bijdrage leverde. We probeerden kortom van alles, maar niets hielp.

En het werd niet beter, maar erger. De windvaanstuurinrichting werkte niet door de hoge golven en de brandstofleiding van de motor raakte verstopt. Ten slotte stuurden we met de hand. We laveerden tussen het koraalrif en de Golfstroom en wisselden elkaar elk uur af aan het roer. Op de derde dag werd ik door een golf tegen een schot in de kajuit gesmeten en verwondde mijn hand. Op de vierde dag waren we ziek van vermoeidheid.

Toen we eindelijk in de Marina Hemingway aan de kade lagen, wilden we alleen maar slapen. We waren niet in de stemming voor bureaucraten en politieagenten, maar ze kwamen toch en masse aan boord, met maar liefst drie honden, blijkbaar elk met een specialisme: drugs, explosieven en verstekelingen. Ik kreeg een ernstige berisping omdat ik het officiële plakband waarmee onze medicijnkist en gps-navigator vijf weken tevoren, toen we in Cuba aankwamen waren verzegeld, had losgemaakt. De agenten doorzochten niet alleen alle kastjes, bergvakken, tassen, slaapzakken en matrassen. We moesten de planken van

[p. 37]

de vloer in de kajuit losmaken en optillen, zodat ze er met zaklantaarns onder konden kijken. Wij protesteerden, maar daar trekken de dienaren van een politiestaat zich natuurlijk niets van aan.

Gelukkig waren er wel een paar menselijke momenten. Er kwam een officier aan boord met een assistente en een lang formulier.

‘Wat doet u?’ vroeg hij. ‘Wat is uw beroep?’

‘Ik ben schrijver,’ zei ik.

‘Journalist?’

‘Nee, ik schrijf verhalen, en romans.’

‘O, zoals Hemingway.’

‘Zoiets, ja, maar hier in Cuba denk ik eerder aan Cabrera Infante.’

Guillermo Cabreara Infante was de beste Cubaanse schrijver van de vorige eeuw. Hij steunde Castro's revolutie maar ging later, toen zijn boeken werden verboden, in ballingschap.

De officier deed alsof hij mij niet gehoord had. Hij boog voorover en schreef op zijn formulier, maar zijn assistente keek mij over zijn schouder aan. Ze knikte instemmend en glimlachte.

Op een gegeven ogenblik was ik alleen in de kajuit met een agent van de opsporingsdienst verdovende middelen. Terwijl zijn hond snuffelend rondkroop in het vooronder, zei hij: ‘Tussen ons gezegd en gezwegen, als vrienden - mijn vrouw is morgen jarig en ik wil een mooi cadeau voor haar kopen.’ Het was de enige keer dat ik in Cuba om een steekpenning werd gevraagd.

havana - De ‘Fausto’ is een variététheater in het centrum van Havana. Het is gebouwd lang voor de uitvinding van airconditioning. De zaal is twee keer zo hoog als in een normale schouwburg, om de tropische avondlucht en de warme uitstraling van honderden toeschouwers de ruimte te geven. De voorstelling was de slechtste en tegelijk interessantste die ik in jaren heb gezien. Het was een musical, maar de orkestbak was leeg. De muziek kwam uit een rochelende geluidsinstallatie. De acteurs waren bekende gezichten van de Cubaanse televisie. Sommigen konden zingen. De meesten deden alsof. Ze konden geen van allen toneelspelen.

[p. 38]

Het stuk ging over twee families in Havana, de ene zwart, de andere blank. Een zwarte zoon en een blanke dochter werden verliefd, wat in beide families tot grote opschudding leidde. Het thema was niet origineel (een cocktail van Romeo en Julia en West Side Story) maar ja, dat zijn goede thema's nooit. Het plot van de musical was gepikt van een Amerikaans toneelstuk uit het begin van de jaren zestig, toen de zwarte burgerrechtenbeweging op zijn hoogtepunt was. Het heet ‘Guess Who's Coming to Dinner?’ en is destijds ook verfilmd met Spencer Tracy, Katherine Hepburn en Sidney Poitier in de hoofdrollen. De zaal in het Teatro Fausto zat afgeladen vol en de overgrote meerderheid van de toeschouwers was zwart, hoewel zwarten maar een kwart van de Cubaanse bevolking uitmaken.

Ik ben geen politieke commentator, dus ik schoof alle voor de hand liggende vragen opgewekt terzijde: hoe is het mogelijk dat zo'n antiek plot in 2007 in Cuba actueel is? Hoeveel zwarten zitten er eigenlijk in de Cubaanse regering? En in het Centraal Comité van de communistische partij? En nu we toch bezig zijn: hoeveel vrouwen?

Er was, de politiek terzijde, een onvergetelijk moment in de laatste scène voor de pauze. De twee geliefden besloten na veel handenwringen (hij) en tranen (zij) om zich desnoods tot het bittere einde te verzetten tegen de wensen van hun geborneerde families. Ze zaten in een bloemrijk prieel, beschenen door roze en lichtblauwe schijnwerpers en begeleid door een hartverscheurend vioolorkest uit de luidsprekers. Ze keken elkaar diep, lang en betekenisvol aan, en voegden toen de daad bij het woord. Cubanen zijn niet puriteins en hebben geen probleem met bloot. Nadat Romeo zijn Julia van bijna al haar kleren had ontdaan, knoopte hij zijn strakke witte broek los, maar hij vergat om eerst zijn schoenen uit te doen. De broek bleef steken om zijn enkel en hij hinkte hulpeloos rond op het toneel, tot onbedaarlijke hilariteit van de toeschouwers.

marina hemingway - Ik was naar Havana gezeild met een Amerikaanse vriend die vanwege het embargo officieel niet in Cuba mocht zijn. Er komen elk jaar duizenden Amerikanen naar het land via Mexico, de Bahama's en Jamaica. Zij, en hun dollars, zijn van harte welkom en de Cubaanse regering maakt het hen gemakkelijk door geen stempel in hun paspoort te zetten. Mijn scheepsmaat ging echter niet mee terug. Hij vloog van Havana naar Panama, waar hij aanmonsterde op een Engels jacht dat op weg was naar de Galapagos eilanden en de Stille Zuidzee. Voor de oversteek van Havana naar Key West in Florida kwam een Nederlandse zeilvriend aan boord.

Hij arriveerde met een taxi uit Havana, maar werd tegengehouden bij de poort van de Marina Hemingway. De taxichauffeur was een freelancer in een rammelende Amerikaanse slee uit de jaren vijftig en mocht het terrein niet op. Dus we moesten de bagage door de lege woestenij van Marina Hemingway naar de boot slepen. Het was een enorme plunjezak met afgezien van al het gebruikelijke ook nog Gore-Tex oliegoed, zeillaarzen, een opblaasbaar zwemvest, een veiligheidharnas met twee riemen, een draagbare marifoon - zeezeilers zeulen een hoop mee.

Een half uur later werd ik ontboden bij de ‘Seguridad.’ Ik werd naar een stacaravan gebracht die eenzaam onder een palmboom tussen twee lege kanalen stond. De dienstdoende officier was een zwarte vrouw van even in de dertig.

‘U hebt bezoek, capitán?’ vroeg ze.

Ik knikte.

[p. 39]

‘Uw bezoek droeg een uitzonderlijk grote tas.’

Ik knikte.

‘En bracht die tas aan boord van uw boot.’

‘Dat heb je goed gezien,’ zei ik. ‘Je hebt zeker niets beters te doen dan ons te beloeren.’

‘Wat was de inhoud van die uitzonderlijk grote tas, capitán?’

‘Persoonlijke bagage. Kom de boot maar onderzoeken als je wilt. Met je honden. Daar hebben we ervaring mee.’

Ze keek me gekwetst aan.

‘Wij doen eenvoudig ons werk, capitán.’

Ik gooide het over een andere boeg.

‘Wij hebben gisteren de musical in het Teatro Fausto gezien.’

Ze veerde op.

‘En wat vond u ervan?’

‘Ik vond het erg interessant dat er in een groot theater in Havana een musical wordt opgevoerd over discriminatie tegen zwarten zoals jij.’

Ze keek me afgemeten aan.

‘Wij hebben veel bereikt in Cuba,’ zei ze. ‘Maar er zijn nog enkele problemen.’

Ze viel ons verder niet lastig, maar toen we de volgende morgen wilden vertrekken, kwamen haar collega's weer in groten getale aan boord, met honden, zaklantaarns en tientallen formulieren. Ik was minder geïrriteerd dan de eerste keer. Ik hoefde niets meer van ze en probeerde zelfs grapjes te maken. Alles wat ik wilde, was wegzeilen.

key west - We vertrokken 's middags en hadden een prachtige, rustige nacht op zee: halve wind, duizend sterren en de maan na middernacht. De vaargeul naar de haven van Key West is uitstekend met boeien aangegeven, maar vrij nauw. We kwamen bij zonsopgang aan, tegelijkertijd met een groot, goedbewapend schip van de Amerikaanse kustwacht. Wij waren onder zeil en ze lieten ons netjes voorgaan. Ze vroegen niet wie wij waren of waar we vandaan kwamen, ze zwaaiden van de brug en stoomden rustig achter ons aan de haven in.

We legden aan in de Galleon Marina. De havenmeester, een jolige man met een bierbuik en een grijze paardenstaart, wees ons een steiger aan, heette ons van harte welkom en liet ons toen alleen. Er was nergens een grenswacht of politieagent te bekennen.

Als je met een jacht uit het buitenland komt in je eerste Amerikaanse haven moet je je melden door een gratis telefoonnummer te bellen. Vervolgens moet je ‘zodra het schikt, maar wel binnen vierentwintig uur’ met je paspoort naar het plaatselijke bureau van het Department of Homeland Security. In Key West keken de grenswachten achter de balie wel even raar op toen we vertelden dat we uit Cuba kwamen, maar er kwam niemand naar de boot kijken, zelfs niet van een afstand. We hadden zonder enig probleem tien illegale immigranten, een halve ton cocaïne of een roedel terroristen kunnen lossen.

Het was een anticlimax. Ik was na anderhalve maand in Cuba gewend geraakt aan uniformen, controles en opdringerige veiligheidsagenten, en verwachtte althans enige aandacht. Maar in Key West waren slechts zeer weinig uniformen te zien, en ze hadden kennelijk iets beters te doen. Ze vonden mij en mijn boot absoluut niet belangrijk.

[p. 40]