Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 23]

Drift
Wijsbegeerte op het scherpst van de snede
door Fredie Beckmans

Tussen het publiek stond een meisje met allemaal littekens in haar gezicht. Verse. Ik ben niet vies van littekens. Zit er zelf vol mee. Daaronder talloze schroeven die gebroken botten op hun plek moeten houden, en daaroverheen nog wat oude en nieuwe tatoeages. En wanneer een volgende tattoo te lang op zich laat wachten, snij ik gerust met een scheermesje zelf een bloedend anker in mijn arm.

Ik bedoel: als het over littekens gaat, ben ik op bekend terrein. Ook als het gaat over valse hoop trouwens. En over pijn als genot. Maar dat geldt alweer minder als het moet gaan over drift. Daarover wist ik tot die avond niet zoveel. Tenminste die avond dat ik daar stond en een optreden moest geven. Over drift.

Het was de Alternatieve Nacht van de Filosofie. Daar waar filosofen met een smalle beurs, weetlustigen met brede vragen en meisjes met littekens elkaar treffen. Drift was het onderwerp, dans mijn uitvlucht. Het publiek is altijd een grauwe massa, als er dan iemand tussen staat die met haar littekens geestdrift oproept, is het begin al goed. Daar wilde ik mijn driftdans wel voor opvoeren. Jammer van al die filosofen, maar ik had voor wel idioter publiek gestaan.

Als dit godverdomme de Alternatieve Nacht van de Filosofie was, hoe erg moest de echte nacht van de filosofie dan wel niet zijn! De kleedkamer bleek een wc. En wijsgeren zijn natuurlijk te verstrooid om in de pot te pissen. Dit was zo'n echt existentieel vies toilet waar iedere schnabbelaar die wat langer in het circuit meedraait, ooit tegenaan loopt en zijn laatste restje zelfrespect verliest. In een muur van urinestank stond ik daar te rommelen met mijn tas waarin een collectie korsetten en riemen zat waarmee ik mijn lijf insnoerde. Alles strak aangetrokken zodat ik bijna niet meer kon ademhalen. Mijn gewone kleding erover en naar adem snakkend zo het podium op. En die wijsgeren maar denken dat zij iets weten van de essentiële levensvragen.

Ik mag dan wel in het duister tasten over drift, maar ik ben wel gelouterd en gehard door het schnabbelcircuit. Het ging goed, want ik ben goed. Nu ja, meestal. Licht beschonken maar toch in het bezit van mijn volle bewustzijn raakte ik mede door het getekende gezicht in het publiek behoorlijk op dreef. Het wijsgerig festival had al veel sprekers gehoord met klinkende namen als Klukhuhn en Kunneman. Ik had niets van hun gebrabbel begrepen, en dat gold ook voor de rest van de zaal. Nu was het mijn beurt. Staande op een speciaal daarvoor meegebrachte zeepkist stak ik mijn verhaal af.

Kijk, ik weet wel wat van dans, dus ik deed een ongelooflijk handige poging de dans als een drift te zien. Weetgierig als ik ben werp ik vaak middenin een dans, zo hield ik het ademloze publiek bij wijze van inleiding op mijn performance voor, een filosofische vraag op: wat is dans? Wat sta ik hier te doen? Waarom staat dat meisje tegenover me zo raar te bewegen? En nog veel erger; waarom beweeg ik zo raar en ook nog synchroon op de bewegingen tegenover

[p. 24]

me? Niet elke dans is toch louter voorspel om met elkaar naar bed te gaan? Er is deep down onder de dans toch meer dan ritmisch baltsgedrag?

Om het meisje met de littekens te laten zien dat ik niet van de straat ben, schudde ik achteloos mijn vragen over de zaal uit. Plato heeft zich al op de dans gestort en zeker niet tevergeefs. De fatsoensrakker verdeelde de dans in goede en slechte dans. De goede dans ontstaan in de serene diepe tijd, is de mystieke dans. Daartegenover stond de dans die als offer aan Bacchus werd gebracht, een snelle roesdans, en daar moest die stijve Plato niets van hebben. Freud zag die tweedeling ook wel maar keurde de roesdans niet af. Die had in zijn ogen een bindend karakter. Tijdens een feest waar alles mag, voert zo'n dans naar opperste extase. De dans is dan een sociaal middel, saamhorigheid als doel. Wanneer je een groep wilt afbakenen, wilt laten zien dat je bij elkaar hoort, is zo'n roesdans een sterk instrument.

Freud had natuurlijk makkelijk praten. Blijkbaar had hij nooit van die schoolfeestjes meegemaakt waar aan de groepsextase een eeuwigheid aan individuele, puberale twijfel als muurbloem voorafgaat. Je staat jaloers naar dansende mensen te kijken en durft zelf niet. De drang is er, de drift kolkt, de durf niet. De gek geworden Oostenrijkse schrijver Nikolaus Lenau (1802-1850) heeft dat in zijn lange gedicht Faust even nauwkeurig als beklemmend beschreven. Er danst een meisje en Faust weet niet wat hem overkomt:

‘Zij met haar zwarte ogen daar, scheurt de ziel uit mij. Haar ogen lonken strak uit de krater stralend het diepste genot. Wat gloeien haar rode wangen, een vurig, fris leven, brandend. Het moet onvermoeibare wellust zijn. Aan deze lippen zich te laven. Die smachtende dubbele dikke lippen willen bekust worden en daarna sterven. En hoe haar borsten bingelend bengelen van ongestild verlangen. Haar volslanke lijf zou ik opgewonden willen omstrengelen. Ha, hoe haar zwarte lange krullen ongeduldig de drang weerstaan en om de hals krioelend de stormklokken vol van drift en drang laten slaan. Ik raas, ik smacht, hoe langer ik wacht en ik het meisje mijn verlangen pacht. En toch kan ik niet besluiten haar tegemoet te treden met een hartelijke groet.’

De twijfelaar die maar niet durft, daar tegenover staat een zelfbewust iemand, die zonder enige gêne of inhibitie met zichzelf danst. Dostojewski heeft zo iemand beschreven in het verhaal Ein dumme Geschichte (ik lees geen Russisch maar wel Duits):

‘Men was overigens nogal [...] ja zelfs zeer vrolijk. Men danste voor zijn plezier en misschien wel om eens flink te keer te gaan. Goeie dansers zaten er niet echt bij, maar de slechte draaiden en stampten dat het leek alsof het geoefende dansers waren. Een streepje voor had de officier: hij hield van bijzondere patronen, waarbij hij alleen bleef om zo een solo te kunnen dansen. Dan, wanneer hij echt alleen was, dan verboog en verrekte hij zich op een werkelijk verbazingwekkende manier: groot en een kilometer lang, boog hij zich plotseling naar een kant zodat je geloofde dat hij zich in zijn taille had gebroken en direct zou omvallen; maar kijk, bij de tweede pas richtte hij zich torenhoog op en bij de derde boog hij zich onder dezelfde schuine hoek naar de andere kant. De uitdrukking op zijn gezicht bleef daarbij onveranderlijk ernstig, en daarenboven danste hij met de volle overtuiging van iemand die denkt dat iedereen hem bewondert.’

Bij de Franse filosoof Michel Onfray donderen we van de vloer. Hebben we met zijn allen op de rand van de vulkaan gedanst en ervan genoten, Onfray wil de

[p. 25]

dans overslaan, nee sterker nog, hij wil de dans uitsluiten als respectabel menselijk gedrag. Teveel gedoe. Als hij iemand ziet met wie hij naar bed wil, betoogt deze diepe Franse denker, dan hoeft hij toch niet ook nog eens eerst met die persoon te dansen? Ergens diep verstopt in zijn oeuvre bekent hij niet van dansen te houden omdat hij het niet kan. Ik wel, daarom was het na deze wijsgerige inleiding nu tijd voor de performance waarvoor ik was gevraagd.

Ik had een driftdans in zijn ultieme vorm voorbereid, nu ja, in gedachten dan. Snel ontdeed ik mij van mijn bovenkleding. Al mijn littekens, tattoos en vetkwabben - tot onder mijn borst met korsetten en riemen ingesnoerd - kwamen tevoorschijn. Deze dans heeft geen muziek nodig, riep ik de wijsgeren toe. Jullie moeten een favoriet dansnummer in je gedachten nemen en daar dans ik driftbezeten op. Dan pas begrijpen jullie het concept en de diepere essentie van de driftdans.

Je kon een speld horen vallen maar ik liet me niet ontmoedigen. Ik nam een dansnummer in gedachten en ik danste de dans der dansen, met wild zwaaiende armen en wapperende handen, diep buigende benen en voeten die figuren

[p. 26]

maakten waar ik geen weet van had. Twee minuten lang danste ik bezeten en heftig. Te heftig, want in de derde minuut begon ik naar adem te snakken en in de vierde minuut viel ik bewusteloos neer.

Nu ja, ik was mij nog vaag bewust van mijn optreden hoewel ik geen toegang had tot wat ik daar lag te doen op het podium. Dit was drift in zijn meest waanzinnige vorm als kunstuiting. Had ik Nietzsche maar beter onthouden, hij beweerde dat dans en zang uit een Dionysische kunstdrift zijn geboren, en niet uit de meer beschaafde Apollinische kunstdrift die poëzie en schilderkunst baart. En dit was geen gewone dans meer, dit was een Dionysische doodsdriftdans.

Nederlandse filosofen denken niet heel snel, en het duurde even voordat ik door iemand werd opgeraapt en strompelend naar de wc werd gebracht. Gelukkig, de urinestank bracht me bij m'n positieven. Licht verkreukeld doch min of meer triomfantelijk kon ik mijn opwachting in de zaal maken om alsnog het applaus en de gratis drank voor mijn bijdrage in ontvangst te nemen.

Later bood het meisje met de littekens me een drankje aan. Die ochtend om half zes hoorden we het gekwaak van kikkers. Voordat we in elkaars armen insliepen, kon ik het niet laten en murmelde slaapdronken dat Kierkegaard ooit zei dat kikkers niet kwaken tijdens hun werk, nee het kwaken is hun werk. Driftkikkers.

De volgende ochtend werd ik wakker, de vogels waren nu aan het werk. Zij zongen en mijn nachtmerrie kwam langzaam terug. Nietzsche speelde piano en zong, ik danste. Hij gilde schel een lied waarin hij beweerde dat ik een Triebtäter was, een lustmoordenaar. Met een lang mes danste ik om mijn meisje. Ze keek me vragend aan. En waar de lust vandaan kwam? Ik stak toe, en het meisje danste met een mes in haar hals verder. Het geluid van krijsende meeuwen. Zoiets als waarvan ik wakker werd.

Ik keek in het gezicht vol littekens en gevaarlijke verse krassen in haar nek. Het bed onder het bloed, op mijn arm krassen, diep ingekerfd. Op de grond een scheermesje. We waren toch vredig ingeslapen? Zij was, begon ik te vermoeden, vast een specialiste in kritisch-rationalistische weetlust - en ik de messentrekker.

Een week later moest ik dezelfde performance nog een keer geven, nu op een dansfestival. Ben er voor de zekerheid alleen naartoe gegaan. Op mijn arm stond een korstig woord. Drift.