Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 23]

Contrabande
- Cubaans logboek I -
door Geert van der Kolk

We zijn twee uur geleden aangekomen. Het welkomstcomité bestond uit de grenswacht, de dokter, de douane, de dienst verdovende middelen, de landbouwinspectie, de havenmeester, het bureau voor toerisme en diverse speurhonden. Mijn tas met medicijnen en alle draagbare elektronica (gps navigator, marifoon) werden onmiddellijk met douanetape verzegeld. Ik heb minstens tien keer op verschillende formulieren dezelfde informatie ingevuld: namen en paspoortnummers van de bemanning, naam en lengte van de boot (Sea Scout, negen meter), zeil-, motor-, sleep- of vissersboot (zeil), thuishaven (Amsterdam), laatst aangedane haven (Île à Vache in Haïti), bestemming (Havana). Pas toen alle formulieren waren ondertekend en alle stempels gezet, mochten we van boord. We renden naar de douches. Dat is het enige waar je aan denkt na twee dagen en nachten op zee. Maar er kwam geen druppel water uit de kraan, ook niet op de steiger en we moeten hoognodig onze watertanks bijvullen.

* * *

Santiago de Cuba heeft een prachtige natuurlijke haven. Bij de ingang staat een oud Spaans fort op een hoge rots. We kwamen vanmorgen heel vroeg binnen. De allereerste zonnestralen schenen tegen de toppen van bergen achter de stad. Voor de havenmond lagen vijf of zes kleine roeibootjes, elk met een solitaire visser aan boord. Zojuist werden deze bootjes door een sloep met een buitenboordmotor naar binnen gesleept. Ze waren in een sliert aan elkaar gebonden. Verder heb ik nog geen enkele scheepvaart gezien.

Volgens de havenmeester komt er eind van de middag een tankwagen met water.

* * *

We zijn de stad in geweest op zoek naar verse groenten en fruit. Er rijden wat bussen en taxi's voor de buitenlandse toeristen, maar verder is het heel rustig. De Cubanen gaan te voet, op de fiets, of met paard en wagen. In de winkels is niets te koop, maar op straat en in de oude overdekte markt van alles, niet alleen etenswaren, maar ook auto-onderdelen, lampen voor ouderwetse radio's, knopen en klosjes garen, schoenzolen, tandwielen, lijm in oude jampotten en smeerolie in open conservenblikjes, rolletjes ijzer- en elektriciteitsdraad - alles wat je nodig hebt om al lang versleten kleren en apparatuur op gang te houden. Achter elke voordeur die half open staat, is iets te koop.

Op een bank in het Parque Cespedes zit een man met een stapeltje acht jaar oude literaire tijdschriften. Hij is de hoofdredacteur.

‘Heeft u geen recent exemplaar voor me?’ vroeg ik.

‘Dit is het meest recente exemplaar,’ zei hij. ‘Er is geen papier en inkt meer om te drukken.’

[p. 24]

* * *

Er is vanmorgen een nieuw jacht binnengekomen, een twintig meter lange Swan, het bekende luxe boottype uit Finland. Het zijn Australiërs. Ze zijn op weg naar het Panama kanaal en de Stille Zuidzee. Aan boord is een machine voor reverse osmosis, zodat ze van zeewater drinkwater kunnen maken. Ze hebben een flinke voorraad, dus vandaag zijn we uit de brand.

* * *

We zijn nu drie dagen in Santiago en er komt nog steeds geen water uit de kraan. Van de tankauto ook geen spoor. Dit is na Havana de belangrijkste stad van het land. Er wonen een half miljoen mensen.

Vanmorgen kwam er wel een beambte de steiger op. Hij droeg geen uniform, maar een geplastificeerd identiteitskaartje en een flitspuit.

‘Ik ben de fumigador,’ zei hij. ‘Ik kom uw boot ontsmetten.’

Fumigar betekent letterlijk uitroken.

‘Waarom?’ vroeg ik.

‘Om te voorkomen dat u schadelijke insecten of besmettelijke ziekten het land in brengt.’

‘Maar we zijn hier al sinds eergisteren. We zijn al een paar keer de stad in geweest.’

‘Dat weet ik wel,’ zei de fumigador, ‘maar ik kon niet eerder komen, want mijn fiets was kapot.’

Toen spoot hij even kort met zijn flitspuit, meer voor de vorm dan om insecten uit te roken. Ik bood hem een glas rum aan en legde ons waterprobleem uit. We willen doorvaren, maar eerst moet de tank vol. De fumigador, die zich voorstelde als Igancio, vertelde dat de drinkwatervoorziening zo miserabel was dat alle inwoners van Santiago privé-maatregelen hebben genomen. Ze houden hun daken en goten goed schoon en vangen al het regenwater op om te gebruiken. Als de kraan het een keer doet, laten ze onmiddellijk de badkuip vollopen, en elke emmer, ton en wasbak die bij de hand is.

Ignacio nam ons mee naar zijn tante Rosita, die hier vlak in de buurt woont. Op het erfje achter haar huis stonden drie ijzeren vaten, zo groot als olietonnen, alle drie vol met water. Ze nodigde ons uit om onze jerrycans te vullen en wilde er geen cent voor hebben. Ze verontschuldigde zich voor haar land.

* * *

Het weer is goed, oostenwind twintig knopen, maar je kunt hier niet zomaar weg. We zitten te wachten op onze despachio, een uitvaarbewijs dat moet worden afgegeven door de havenmeester. Ik ben vanmorgen naar zijn kantoor gegaan om te zeggen dat we wilden vertrekken.

‘Waar naartoe?’ vroeg hij.

‘Uiteindelijk naar Havana,’ zei ik.

‘Havana is heel ver weg. Wat is uw volgende aanlegplaats?’

‘Dat weet ik nog niet. Dat hangt van de wind af.’

‘U moet een haven opgeven, capitán.’

‘Natuurlijk. Wat raadt u mij aan?’

‘Casilda.’

‘Casilda, natuurlijk.’

‘Hoe laat wilt u vertrekken?’

[p. 25]

‘O, dat maakt niet zoveel uit. Er is maar weinig getij hier. Rond een uur of twaalf.’

‘Hoe laat wilt u vertrekken?’

‘Om twaalf uur.’

Om elf uur kwamen twee gewapende grenswachten de steiger op, met een hond. Ze kwamen alle drie aan boord en doorzochten de boot van voor tot achter.

‘Alles in orde?’ vroeg ik.

‘Alles in orde, capitán.’

[p. 26]

‘Kunnen jullie dan de douane tape van mijn gps, marifoon en medicijnkist halen? We gaan weer naar zee, dus die spullen heb ik nodig.’

‘Nee, capitán, al die objecten blijven verzegeld tot u Cuba verlaat. Goede reis.’

Ze klommen op de steiger en daar bleven ze staan, ongetwijfeld om te voorkomen dat er op het laatste moment een vluchteling aan boord zou springen.

‘Waar is mijn despachio?’ vroeg ik. ‘We zijn toch klaar?’

‘Hoe laat vertrekt u?’

‘Nu.’

‘Hoe laat heeft u aan de havenmeester gezegd dat u zou vertrekken?’

‘Om twaalf uur.’

‘Het is nog geen twaalf uur, capitán.’

* * *

Kraakheldere blauwe lucht, donker water met hier en daar een witte schuimkop, hooggebergte aan stuurboord (de Sierra Maestre), de trage, wiegende deining van de open zee, de passaatwind in de rug, drie dolfijnen aan de boeg. De koers is pal voor de wind en we hebben het grootzeil gestreken om slijtage tegen het want te voorkomen. De genua en een extra fok staan nu uitgeboomd aan weerszijden van de mast. De boot lijkt op een vogel met twee grote witte vleugels. De hele zee is voor ons alleen. Sinds ons vertrek uit Santiago zijn we geen enkel schip tegengekomen, zelfs geen vissersboot.

* * *

We wilden voor anker gaan bij het vissersdorp Cabo Cruz, maar de haven is alleen beschermd door een koraalrif en het waait te hard (25 knopen). Dus we zeilen nog een nacht door in de hoop morgenochtend het Canal de Boca Grande te bereiken, een vaargeul tussen de open zee en de Jardines de la Reina archipel.

Sinds Santiago hebben we gemiddeld bijna zes knopen gemaakt, terwijl we nu met een gereefd grootzeil en een klein kotterzeiltje varen. We hebben de motor zo weinig nodig gehad dat de tank nog half vol is met de dieselolie die we drie maanden geleden in Bermuda hebben gekocht.

Gisteren, toen we langs de Sierra Maestre voeren, nam de wind 's nachts af en draaide naar het noorden. Dat kon je ruiken. De wind kwam uit de bergen en rook naar eucalyptus, mest en houtskoolvuurtjes. 's Nachts koelt het land sneller af dan de zee en de wind waait uit de bergen. Overdag gebeurt het omgekeerde, het land wordt heter dan de zee, en de wind begint terug te waaien. De vissers in Haïti rekenen op dit patroon om met hun zeilbootjes uit en thuis te kunnen varen.

Maar hier (21° n, 79° 15' w) heerst de oostelijke passaatwind absoluut. Hij waait de hele nacht door. Er zijn geen bergen meer aan stuurboord, alleen een driehonderd kilometer lange archipel van lage koraal- en mangrove eilandjes waar niemand woont.

* * *

We liggen voor anker bij Cayos Cuervo, een natuurlijke haven die wordt gevormd door een koraalrif en drie onbewoonde eilandjes met lange witte zandstranden. We hebben buren, een grote verveloze vissersschuit van gewapend beton. Ik ben er in ons rubberbootje naartoe geroeid om vis te kopen. Er zijn vijf of zes mannen aan boord van de schuit. De kapitein gaf me een grote rode

[p. 27]

snapper maar wil er geen geld voor. Het is een cadeau, zei hij. Ik gaf hem een fles rum en vroeg of hij geen kreeft had.

‘Het seizoen voor kreeft is gesloten,’ zei hij.

's Ochtends was ik nog met de speer gaan duiken in de hoop zelf een vis of een kreeft te verschalken. Ik vond het wrak van een vissersboot. Alle koraal, planten en schelpen op de romp waren klein en fel gekleurd. Het schip moet niet zo lang geleden zijn vergaan. Ik denk dat hij tijdens een storm van zijn anker geslagen is. Toen ik terugzwom, kwam achter het wrak een pijlstaartrog tevoorschijn. Hij zweefde weg en sloeg zijn vinnen uit als de vleugels van een grote, statige vogel.

Cayo Breton. Voor anker in de mangroven. Noordenwind 30 knopen. Er moet ten noorden van ons, in de Verenigde Staten, een koufront zijn gepasseerd. Het waait te hard om met de rubberboot aan land te gaan. Het eiland is onbewoond. Er staat alleen een met zonnepanelen aangedreven baken.

Dit is de eerste keer in maanden dat we iets van het continentale weer merken.

[p. 28]

* * *

We zijn in Casilda, de haven van de oude Spaanse stad Trinidad. De steiger is op een kaal barrière-eiland met een toeristenhotel. Je kunt naar de stad met een oude gele nzh-bus waar ‘Velsen-Noord’ op staat. Het ding is ongetwijfeld in Cuba beland dankzij een ontwikkelingsproject. Je kunt ook een dure taxi met airco nemen. Of je kunt op Jorge wachten.

Jorge is een visser uit Casilda. Hij draagt een cowboyhoed en kettingen en armbanden van klatergoud. Hij heeft een klein autootje. Aan de achteruitkijkspiegel bengelen een madonna, een kleine voetbal, een honkbalknuppel en een plastic zwaardvisje. De achterramen heeft hij zwart geverfd, omdat hij officieel geen buitenlanders aan boord mag hebben.

‘Kan ik ergens kreeft krijgen?’ vroeg ik toen we vanmorgen naar de stad reden. Ik zat achterin en moest schreeuwen, want Jorge is erg trots op zijn autoradio.

‘Kreeft?’ vroeg hij.

‘Ja. Ik weet dat het seizoen gesloten is, maar ik dacht...’

‘Het seizoen is niet gesloten.’

‘O. Op Cayos Cuervo hoorde ik...’

‘Cubaanse kreeft mag in Cuba niet gegeten worden. Alles wordt geëxporteerd.’

‘Jammer.’

‘Wil je kreeft? Kom vanavond bij mij eten.’

Jorge en zijn vrouw Marlisa wonen in een klein huis in Casilda. Het interessantste deel bleek de keuken. Er staan niet alleen tonnen met water (de watervoorziening is even slecht als in Santiago) maar ook drie fornuizen. Het eerste werkt op butagas, het tweede op elektriciteit, en het derde op hout of houtskool. In Cuba is men op alles voorbereid.

Marlisa serveerde zes grote kreeften. We aten een feestmaal op de binnenplaats, waar ook twee gezellige varkens wonen, en toen alles op was, betaalden we in euro's en maakten foto's. We beloofden de foto's op te sturen zodra we ergens afdrukken konden maken.

‘Dank je,’ zei Jorge. ‘Maar zorg er wel voor dat er geen kreeft op die foto's staat.’

‘Waarom niet? Het waren zulke prachtige kreeften!’

‘Kreeft is contrabande.’

‘Wordt jullie post dan opengemaakt?’

‘Natuurlijk.’