[721]
Deze maand
Er zijn maanden waarin de samenhang der dingen ons zo dwingend in het gelaat staart, dat men bijna zou gaan geloven dat het leven begrijpelijk is. Dit was zo'n maand, en zij bood derhalve een overmaat aan dankbare vreugde. Het was, kort gezegd, de maand van het parlementaire onderzoek naar de onderwijsvernieuwingen, en het was de maand van het rapport de Rekenkamer over de grootschalige automatiseringsprojecten door de overheid.
Het beeld dat oprees uit deze onderzoeken was treffend gelijkvormig: men zag een kluwen van overspannen ambities, gebrekkige kundigheid, en geruisloos verdampende miljarden. En beter nog: wat zichtbaar werd, was geen toevallige optelsom van falende overheidsdienaren, ontsporende instituties en ontraceerbare budgetoverschrijdingen, neen, het was niet minder dan een helder beeld van de geest van onze tijd.
Daarbij verbleekt de kwestie of een minister, staatsecretaris dan wel een duurbetaalde onderwijsconsultant ‘schuldig’ zou zijn aan het feit dat thans een tiende van de leerlingen de basisschool verlaat met een leesvaardigheid die hen volgens de Onderwijsinspectie niet eens in staat stelt het simpele kinderboek ‘Pluk van de Petteflet’ te lezen, of - aan het andere eind van het onderwijsspectrum - dat de overgrote meerderheid van de studenten aan de ‘duale masteropleiding Redacteur/editor’ aan de Universiteit van Amsterdam volgens een mededeling in Boekblad nauwelijks in staat blijkt een zin langer dan achttien woorden te begrijpen (laat staan deze zin van 100 woorden). En eveneens verbleekt de kwestie of de Rekenkamer wel een volledig beeld bood van de verdwenen belastinggelden bij al die ict-debacles (de sector zelf becijferde besmuikt een veelvoud aan in rook opgegane miljarden).
Neen, vraagstukken als schuld en verspilling zijn te beperkt wanneer men oog in oog staat met onze nationale identiteit. Wat de fiasco's duidelijk maken, is dat wij Nederlanders tegenwoordig chronisch lijden aan pathologische almachtsfantasieën. In de oudheid had men daarvoor de term ‘hubris’, de ziekelijke zelfoverschatting, die gold als de grootste zonde (en in Athene zelfs als misdaad), en dat niet slechts omdat zij steevast leidde tot de ondergang.
De Hollandse hubris blijkt vooral uit het feit dat de onderzochte vernieuwingen en projecten een morele lading van ethische juistheid kregen, die ze ontstopbaar maakte. Juist deze fatale vermenging van idee met moraal is zo typerend voor het geestesleven in ons land. In feite gaat het om een vermenging van ideeën en belangen, en het is daarom geen wonder dat de onderwijsvernieuwingen ruim 2 miljard euro meer hebben gekost dan de overheid wilde, bedoelde of van plan was. Dat geld is ergens gebleven, en merendeels niet bij de leerlingen, noch bij de leraren, en evenmin bij vmbo-studenten van allochtone afkomst.
Om Nederland te begrijpen, dient men het adagium van waarachtige nieuwsgierigheid te hanteren: follow the money. Indien men zulks doet, komt men uit bij de hoofdverdachte in het drama, en dat zijn wij zelf: de geprivilegieerde blanke bovenklasse die de afgelopen decennia voor zo'n kille klimaatverandering heeft gezorgd - en dan bedoel ik het intellectuele klimaat. - bb
Auteursrechtelijk beschermd