Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 3]

Eerste sneeuw
door Pieter Waterdrinker

Op een dag daalt het ongeluk als een valbijl neer in ons bestaan. Die dag bleek voor Tanja, tweeëntwintig jaar jong en studente aan een conservatorium dat vernoemd is naar een beroemde Russische cellist, gisteren aangebroken. Het hart van de oude vrouw bij wie ze inwoonde, had het ineens en zonder waarschuwing begeven.

Pas om half drie 's middags werd het lijk van mevrouw Romanova door twee kerels het appartement uitgedragen. Die ochtend al had een arts haar pols van craquelé opgetild en - met stoïcijnse beroepsblik starend in het niets - een natuurlijke dood geconstateerd. De brancard met het in zeildoek gewikkelde lichaam werd als een kast verticaal in de lift gezet, want het duo van de hoofdstedelijke rituele dienst had geen zin alle negen trappen naar beneden te lopen, althans niet zonder extra betaling van veertig harde dollars. Tanja stond op de drempel met koude wangen naar de sjorrende mannen te kijken, terwijl haar eigen, gezonde hart van verdriet telkens een slag oversloeg.

Ondertussen waren twee vrouwen en een vent in een leren jasje achter haar rug als uitgehongerde dieren bezig te graaien in alle kasten, koffertjes, dozen en kistjes. Ze tilden zelfs de tapijten op. De man was de achterneef van mevrouw Romanova, en hij was samen met de begrafenislui en de vrouwen komen binnenvallen.

‘Wat doet u hier?’ had hij bij binnenkomst gezegd.

‘Ik huur,’ had Tanja naar waarheid geantwoord.

Ze had mevrouw Romanova twee jaar geleden op een herfstavond ontmoet - tijdens de pauze van een concert van jonge talenten uit Siberië. Ze bleken een grote liefde te delen voor Chopin. Toen mevrouw Romanova hoorde dat de pianostudente op dat moment niet veel beter woonde dan een bezem in een kast, greep het medelijden de vrouw naar haar kinderloze borst. Ze bood het meisje onmiddellijk in haar appartement een eigen kamer aan.

‘Maar dat kan ik helemaal niet betalen.’

‘Ach,’ zei de vrouw, ‘daar vinden we wel een oplossing voor.’

Tanja kreeg de beschikking over een ruim vertrek met een hoog plafond g en fraai parket - er waren zwarte lelies in verwerkt - dat uitkeek op een binnenplaats met knoestige kastanjes. Het scheen de muziekstudente een paleis! In ruil vroeg haar hospita Tanja af en toe boodschappen te doen, en op dinsdag en zaterdag voor haar te koken.

De eerste nacht sliep ze tussen de gesteven lakens als een roos; ze had een halfjaar niet gedroomd, maar haalde dat in één keer in. Hoe vaak had ze daarna niet voor haar weldoenster piano gespeeld? En hoeveel avonden gewoon in haar nabijheid zomaar wat zitten lezen, terwijl de vrouw glimlachend toekeek hoe Tanja geruisloos de bladzijden omsloeg?

Met haar dood was aan deze gelukkige episode bruut een einde gekomen: de indringers hadden haar zojuist te verstaan gegeven dat ze al haar spullen binnen een half uur moest hebben gepakt.

Tanja wist van pure ontzetting geen woord uit te brengen.

[p. 4]

‘Heb je dat begrepen?’ Eén van de vrouwen, een dik wijf met een gouden boventand en pukkels op haar Mongoolse wangen, loenste haar dreigend toe. ‘Of ben je soms doof?’

Het huis zou de volgende dag worden leeggehaald en daarna ‘op z'n Europees’ worden verbouwd: voor opgeknapte Stalinkrotten in het centrum als deze betaalde men tegenwoordig een fortuin. De andere vrouw stond er, met haar handen in haar heupen, zwijgend bij. Ook zij was wanstaltig dik en droeg zelfs hierbinnen haar muts, een blauwe poolvos.

‘Maar ik heb...,’ verweerde Tanja zich, terwijl haar behuilde gezicht nog verder kleurde. ‘Ik heb helemaal geen ander onderdak, en...’

De kenau met de gouden boventand keek het meisje met nauwelijks verholen haat aan. Wat zeurde ze nou? Dit was toch Moskou? Voor iemand met zo'n leuk smoeltje als het hare, was het vinden van onderdak toch geen probleem? Ze hoefde op de Tverskaja maar even haar hand op te steken, en een kerel in een dure auto nam haar wel mee. Ze was gezegend!

‘Maar nu iets anders,’ ging de vrouw met de poolvosmuts verder. Dat ouwe wrak van een Romanova droeg toch altijd een halssnoer van echte parels? En was er ook niet ergens nog een gouden armband? Tanja hoefde niet te denken dat ze hier zomaar wegkwam. Ze zouden alles doorzoeken, haar desnoods fouilleren. En o wee als ze wat vonden!

‘Een leuk smoeltje, en ze denken verdomme dat ze alles in de wereld kunnen maken!’ voegde de ander eraan toe.

‘Om van te kotsen!’ sneerde de poolvosmuts.

Het was niet voor het eerst dat Tanja vrouwelijke afgunst had opgewekt. Ze was bevallig en knap, op de speciale manier waarop meisjes uit haar geboortestad, een kleine driehonderd kilometer boven Moskou, bevallig en knap konden zijn: platinablond, met fluwelige wimpers en grijsblauwe ogen. Menig muziekstudent had in het zaaltje in de zijvleugel van het instituut, waar Tanja elke middag zat te studeren, even zijn pas ingehouden, en glurend door een kier verzucht: ‘M'n God, wat een schoonheid!’ om pas daarna, verlicht door haar verschijning, verder te lopen.

Een uitzonderlijk groot muzikaal talent was Tanja echter niet. Ze was meer de onvermoeibare zwoegster, die eveneens van nature de neiging had om de prestaties van anderen te kunnen bewonderen: het was de juiste instelling voor de pianolerares die ze in de toekomst hoopte te worden.

‘Is deze troep soms van jou?’ De vrouw met de gouden boventand kwam hijgend aansjokken, met een zwart getailleerd jurkje waarin Tanja altijd naar concerten ging. Ze hield het, met een blik van afgrijzen, als een stuk afval tussen haar duim en wijsvinger omhoog.

Tanja knikte bedremmeld van ja. ‘Dank u wel. Ik was het vergeten in de wasmand.’

De vrouw liet het jurkje met een plofje op de grond vallen. De pianostudente raapte het op en borg het kledingstuk snel weg in haar tas. Ze voelde zich machteloos. En alleen. Haar moeder was al zeven jaar dood, terwijl ze haar vader - een militair - nooit had gekend.

Die avond liep Tanja, onder een hemel die zwanger leek van de eerste sneeuw, moederziel alleen over straat. Haar koffertje zat vol partituren, sokken, ondergoed, het zwart getailleerde jurkje, een roodwollen muts en andere kleding.

Uiteindelijk had de vent in het leren jasje haar zelfs overal betast, terwijl de

[p. 5]

twee wijven haar in de klem hielden. Ze hadden haar allerlei vuigs toegebeten. De gouden armband was inmiddels terecht. Maar wie zei dat ze dat parelsnoer niet allang naar buiten had gesmokkeld? Moesten ze - om haar geheugen wat op te frissen - soms eerst wat klapjes op haar leuke smoeltje geven?

‘Kom op, waar is het!’

‘Ik weet niet waarover u het hebt!’ had Tanja gesnikt.

Als bij toverslag was toen van het dressoir iets naar beneden gevallen. Het halssnoer! De wijven hadden haar terstond losgelaten en zich gestort op het sieraad. Zou dat de geest van mevrouw Romanova zijn geweest? Ze had haar gered!

‘En nou opgesodemieterd!’ had de vent geroepen. ‘Ik zou nog een fortuin aan gederfde huurinkomsten van je kunnen eisen. Je hebt hier twee jaar lang gratis gewoond! De duivel hale je!’

Moskou was groot en hoog, vol licht en kleur. Tanja liep bijna twee uur achtereen in een soort verdoving door het centrum, niet wetend wat te doen. Ze durfde niemand van haar medestudenten op te bellen. Ze woonden trouwens allemaal krap, waren zonder uitzondering arm en hadden hun eigen problemen. Ze zou alles zelf moeten oplossen. Maar hoe? De gedachte dat ze het twee jaar geleden - toen ze vrijwel zonder geld met de trein naar Moskou was gekomen - ook had gered, kalmeerde haar.

Tanja's grootmoeder, een walnoot met een neteldoek om, had zich destijds

[p. 6]

hysterisch met de vuisten op het hoofd gebonkt, terwijl ze God in de hemel schreeuwend aanriep, smekend om het vertrek van haar enige kleinkind alsnog te voorkomen. Maar ze was toch gegaan. En nu hoorde ze zichzelf mompelen: ‘Wat moet ik toch doen?’, terwijl ze op het verlaten plein met de fonkelende lantaarns voor de herbouwde kathedraal van Christus de Verlosser radeloos om zich heen keek.

In haar hoofd rekende Tanja nog een keer uit hoeveel geld ze precies had - over zes dagen pas verwachtte ze haar studiebeurs van die maand - en toen besloot ze de nacht door te brengen in het goedkoop pensionnetje naast het Kiev Station, waar ze twee jaar geleden na aankomst in Moskou ook een paar dagen had gelogeerd. Het was een rendez-vous tent waar het stikte van de Kaukasiërs met hun meisjes. Maar Tanja was geen kind meer. Om tot het instituut te worden toegelaten, had ze twee gruwelijke nachten doorgebracht in gezelschap van een vent met een geitensik, een bekende musicoloog, auteur van diverse boeken, die ging over de inschrijvingen en boven haar hoofd het geluid als van een kapotte mondharp uitbracht en stonk naar gezouten augurken. Ze walgde van hem maar de andere mogelijkheid - het in één keer neerleggen van drieduizend dollar in contanten - was geen optie.

In het tweede semester kreeg deze eerbiedwaardige Michail Ivanovitsj een zware longaandoening, werd van de roosters afgevoerd en verdween - goddank - naar een sanatorium nabij de stad Pskov.

‘Duizend roebel per nacht.’ In de vestibule van het pensionnetje was het zo koud, dat de vrouw achter de balie een lamswollen jas droeg.

‘Waarom zo duur?’

‘We leven in een dure stad, liefje.’

‘Dan voorlopig voor één nacht,’ zei Tanja, en ze legde het geld neer.

‘Ik geef je een kamer op de vierde verdieping. Het warme water op de derde is afgesloten. Doe de deur van binnen goed dicht. De directie draagt geen verantwoordelijkheid voor vermiste of gestolen persoonlijke zaken. Heb je veel verdriet, meisje?’

Tanja knikte en vertelde wat er was gebeurd.

‘Gruwelijk!’ zei de vrouw, terwijl ze Tanja een sleutel aan een rubberen bal aanreikte. Ze kneep haar ogen meelevend toe: ‘Rust maar lekker uit, kindje. Ik geef je kamer dertien - de beste die we hebben. Neem snel een douche, want je weet nooit hoelang het warme water duurt!’

De hele nacht lag Tanja wakker, denkend aan de arme vrouw die gestorven was, zich krabbend van de jeuk tussen de stugge, naar olie stinkende lakens. Kakkerlakken gingen als ongesmeerde scharnieren achter de dunne tengelwand tekeer. Pas om zeven uur sliep ze in, werd om half twee in de middag wakker en bleef tot de avond liggen op het ongerieflijke bed in het naargeestige kamertje.

Uiteindelijk gooide ze de dekens van zich af, kleedde zich aan en liep naar het station waar ze - tussen de krioelende mensenmassa - bij een omaatje op het perron warme pasteitjes met vleesvulling en paddestoelen kocht. De vriendelijke dame in de wollen jas achter de balie was in de tussentijd vervangen door een andere vrouw, die haar bij terugkeer toeriep voor hoeveel nachten ze nog zou blijven.

‘Voorlopig voor één,’ zei Tanja, en ze legde opnieuw duizend roebel neer.

Haar instituut had ze de dag ervoor gebeld met de mededeling dat ze ziek was, maar de volgende ochtend hervatte ze haar studie. Na de les solfège liep ze terug

[p. 7]

naar het morsige doorgangshuis om haar koffertje op te halen: voor nog een nacht had ze geen geld meer. Het stipendium dat ze elke vier weken kreeg was nog steeds niet binnen, en trouwens amper voldoende voor wat maandverband, tandpasta, kaartjes voor de metro en andere kleine zaken.

Maar het lot was Tanja deze dag welgezind geweest: Natasja Papanina, een meisje dat viool studeerde in het derde jaar, een collega-schoonheid met een waterval van roestbruine krullen die door haar medestudenten de ‘wortelkoningin’ werd genoemd, had haar die morgen onder de borstbeelden van de heren Schubert en Liszt in de gang aangesproken.

‘Ik heb gehoord dat je uit je huis bent gezet.’

‘Hoe weet je dat?’

‘Gewoon gehoord.’ En ze vroeg Tanja of ze geïnteresseerd was een paar avonden per week in een call centre te werken. Ze hoefde alleen maar wat te praten en het verdiende niet beroerd - genoeg om een nieuw onderkomen te kunnen zoeken.

‘Het is toch geen seks?’

‘Nee, het is geen seks.’

‘Heel graag dan,’ had Tanja gezegd, waarna de wortelkoningin haar aanbood dat ze voorlopig bij haar kon blijven slapen. Zo kwam alles in het leven toch altijd weer goed!

‘God zegen je, lieve kind!’ riep de vrouw met de lamswollen jas, die inmiddels weer achter de balie zat. ‘Maar pas op voor de kerels!’

Tanja liep verheugd door de draaideur naar buiten, waar de eerste sneeuw van dat jaar viel - langzaam en majestueus, als op onhoorbare muziek. Ze liet de grote vlokken, zoals ze vroeger als kind had gedaan, verrukt op haar zo ver mogelijk uitgestoken tong neerkomen, denkend aan haar grootmoeder. O, wat had ze toch veel aan haar te danken! Was ze niet ondankbaar geweest? Ze nam zich voor om, zodra alles met haar nieuwe huisvesting en baantje was geregeld, de trein te nemen en haar met een grote doos chocolade te verrassen.

Het tweekamerappartement van Natasja Papanina bevond zich achter de Oude Arbat, in een vooroorlogs pand waar veel musici, schrijvers en andere kunstenaars woonden. Tanja besloot niet de metro te nemen, maar te voet te gaan. Wat zalig, de winter was eindelijk goed begonnen!

Na een tijdje werd de sneeuwval zo hevig, dat ze even stilstond en haar koffertje openmaakte. Ze zette haar rode muts op, hoewel die haar eigenlijk vreselijk stond. Lopend in de richting van de Tuinring dacht ze na over een droom die ze de nacht ervoor had gehad: een jongeman, met de heldere ogen en zwarte krullen - een verre neef van Chopin - kwam viool spelend op haar toe, zeeg voor haar op haar knieën en vroeg om haar hand.

Ze begon te neuriën - de eerste akkoorden van de Mondscheinsonate - en dacht opnieuw aan mevrouw Romanova, aan haar lieve grootmoeder en aan het handjevol andere mensen dat ze in haar leven had gekend. Een grote liefde had ze nooit gehad, maar zou die droom niet een teken zijn? Nee, het was geen teken: ze wist het zeker - ja, ze voelde dat haar leven op een keerpunt stond...

Datzelfde gold trouwens voor Aleksandr Vinogradov, jurist bij een Russische oliefirma, die in zijn prettige nieuwe autootje van zijn werk op weg was naar huis. Hij was oorspronkelijk afkomstig uit Petersburg, maar werkte alweer twee jaar in het vieze Moskou, waar hij heen en weer werd geslingerd tussen zijn hang naar financiële zekerheid en die naar vrijheid en de schone kunsten.

[p. 8]

Die middag had hij tijdens een briefing over de targets zijn Engels sprekende collega's in hun modieuze pakken met geveinsde belangstelling aangekeken. En wederom had hij gedacht: is er voor die lui op deze wereld niets anders dan hebzucht en geld? Overdag verhuurde Aleksandr Vinogradov zich als jurist, maar 's nachts vertoefde zijn geest in ijle ruimtes: hij schreef aan een boek, een roman, die hem binnenkort vrijheid zou verschaffen. En roem.

Al vroeg was hij tot het besef gekomen dat, wilde een man zijn leven op een gegeven moment geslaagd kunnen noemen, hij niet alleen een kind moest hebben verwekt bij de vrouw die hij liefhad, maar ook een boek of een muziekstuk moest hebben geschreven - het liefst een symfonie. Hij keek naar de vallende sneeuw, en begon ineens te dichten:

Sneeuw, ik zag in uw schoot
twee rode rozen;
Sneeuw, zijn het de
druppels uit mijn hart?

De collega's op kantoor zouden hem voor zijn afwijking uitlachen. Wat er achter Aleksandrs knappe donkergelokte voorhoofd afspeelde, wist niemand - en zelf hield hij wijselijk zijn mond.

Met veertig kilometer per uur reed hij over de Gogolboulvard; de sneeuw bleef zelfs op de rijweg liggen en kraakte stroef onder zijn nieuwe banden. Een heerlijk geluid. De winter was eindelijk begonnen en wat was Rusland, de natie van hem en zijn voorvaderen, toch een fabelachtig land!

Hij kreeg een aanval van heimwee naar zijn geboortestad en zag plotseling de Zomertuinen voor zich, het buitenhuis van zijn gezegende ouders - ook allebei jurist - totdat hij op het promenadestuk met de inmiddels besuikerde bomen iets fascinerends zag: twee zwarte wimpers, onder een vuurrode wollen muts, met daaronder een meisjesgezicht als van een porseleinen popje. Wat een schoonheid!

Op dat moment ging zijn telefoon; hij drukte met één hand aan het stuur het gejengel van zijn Nokia weg en zag toen iets gruwelijks: vlak voor hem werd het meisje op een zebrapad geschept door een zwarte Mercedes die door het rode licht reed. Een koffertje vloog door de lucht, het meisje verdween uit beeld en de Mercedes maakte een paar meter verderop een halve pirouette rond zijn as.

Aleksandr trapte op de rem, voelde toen een doffe klap in zijn rug, gevolgd door getoeter en nog geen tel later - zo kwam het hem voor - werd het zijportier van zijn auto opengerukt.

‘Stinkende bok! Welke idioot gaat er nu zomaar op zijn rem staan!’

Aleksandr keek - rillend in zijn veiligheidsgordel, een opalen waas voor zijn ogen - op: een vent met een dubbele onderkin schreeuwde hem met opgeheven vuist iets toe. Maar hij hoorde niets; alle beelden trokken voorbij als in een stomme film.

‘Neemt u me niet kwalijk!’ brabbelde hij toen. ‘Ik zag zojuist.. Wel... Het was afschuwelijk... Ik zag hoe een meisje... En...’

De vent gaf nog een trap in de lucht en verdween: de schade aan zijn wagen, waarmee hij op zijn achterbumper was op geklapt, was kennelijk miniem. Aleksandr wilde uitstappen, naar het meisje toe, maar er werd met iets hards op het dak geramd: het was het stokje van een verkeersagent die de plek van de proleet met de dubbele onderkin had ingenomen.

‘Meekomen,’ gebood deze.

[p. 9]

De agent zwaaide nonchalant naar de plek waar het meisje was geschept, terwijl de Mercedes kalm in zijn achteruit terugreed.

‘U hebt een ongeval met zware materiële schade en dodelijke afloop veroorzaakt,’ blafte de agent Aleksandr toe. ‘Je bent zwaar de sigaar, jongen!’

‘Maar ik...’

‘Meekomen,’ gebood de diender hem weer, en greep hem vast.

‘De teef!’ vloekte een donkerharige kerel die nu uit de zwarte Mercedes stapte, een hand met een obsceen groot gouden polshorloge naar zijn hoofd brengend. ‘Een hele deuk in mijn motorkap!’

Aleksandr keek even op, maar wendde zijn blik onmiddellijk af: tien meter verderop lag het meisje op haar buik, haar armen en benen wijd uit elkaar, in de met bloed besmeurde sneeuw. Ze was dood, dat was duidelijk.

‘Komt u even mee,’ zei de agent weer, terwijl Aleksandr zag hoe de kerel van de Mercedes een collega-diender snel een stapeltje geld toestopte.

‘Dus u bent getuige?’ vroeg de verkeersagent, maar een derde brigadier kwam aanlopen en onderbrak hem: ‘Ze zitten vast.’

‘Wie bedoel je?’

‘De ziekenwagen, ze zijn pas bij het Kiev Station. De hele ringweg staat door de sneeuw vast...’

‘Laat ze maar mooi vast zitten,’ zei de agent, die Aleksandr nog steeds bij de

[p. 10]

arm hield. ‘Het slachtoffer is dood... Deze heer...’ Hij wees op de vent met het zwarte haar die, rokend als een stoomlocomotief, naast zijn Mercedes stond. ‘Deze heer heeft zojuist verklaard wat er gebeurd is. Het lieve kind liep door het rode licht. Afschuwelijk! Ze kwam zeker uit de provincie...’

‘Haar stoplicht stond op groen!’ riep Aleksandr. Hij voelde een woede in zich opkomen die grensde aan waanzin.

‘Wat zeg je daar, glas-in-loodkop!’ schreeuwde de vent van de Mercedes. ‘Je brilletje was zeker beslagen. De mijne was groen! Het was groen!’

Aleksandr wilde iets zeggen over het geld dat hij van eigenaar had zien wisselen, keek even naar het meisje, en werd overmand door peilloze onmacht. Het was alsof ook hij dood in de sneeuw lag.

Op dat moment kwamen twee dakloze kerels aangesjokt, op schoenen die leken op lekke kruiken. Hun pupillen rolden van dronkenschap bijna uit hun door de kou gesprongen oogkassen. De ene - een man met een bril bijna zo groot als zijn gezicht - bleef even staan, wees hoofdschuddend op het meisje in de sneeuw en wilde verder lopen.

‘Héla,’ riep de verkeersagent, en liet Aleksandr opeens los.

‘Wablief?’ reageerde de zwerver met de bril stompzinnig.

‘Kom eens hier.’ Op het gezicht van de brigadier verscheen een vettig lachje. ‘Jij hebt zeker daarnet gezien hoe dat meisje door rood liep?’

‘Nee, echt niets, heer!’ zei de zwerver, met nerveuze blik de ogen van zijn kameraad zoekend. ‘Ik zweer het u! Ik heb niets gezien!’

‘Jij hebt gezien hoe het meisje door het rode licht stapte, begrepen?’ brulde de agent nu. ‘En we gaan nu een protocol opmaken, samen met je vriend. Eén getuige is geen getuige, maar twee getuigen vormen wettelijk bewijs! Zo is nu eenmaal de wet in beschaafde landen. Jullie hebben hopelijk toch wel geldige papieren...’

‘Ja, heer,’ meldde de andere zwerver. ‘Alleen de stempels, wel... U weet het, met al die bureaucratische rijen... Wel, mijn verblijfsstempels zijn een beetje verlopen.’

‘Dat maakt niet uit... Fijn, de zaak is rond... De zaak is rond, mensen! Hé, wat doe jij hier nog?’ richtte de diender zich plotseling weer tot Aleksandr. ‘Oprotten! We zijn hier bezig met ons werk!’

‘Glas-in-loodkop!’ siste de vent van de Mercedes met hernieuwd zelfvertrouwen. ‘Mij valselijk beschuldigen. Terwijl ik hier twee getuigen heb! Als ik jou was zou ik maar snel naar huis gaan... Ik heb het nummer van die kar van jou genoteerd... Bedenk dat ik je elk moment weet te vinden...’

Het bericht van Tanja's dood bereikte haar grootmoeder pas een week later. De buurman las de brief met trillende lippen voor. Ze gilde het uit. Voor de begrafenis van haar kleinkind had ze geen geld. En de reis naar Moskou kon ze niet meer aan. Zo verdween het lijk van Tanja tussen andere lijken in een mortuarium buiten de stad, waar één keer per week 's nachts een vrachtwagen langskwam en de stinkende, glibberig geworden lichamen wegbracht naar God-weet-waar.

Omdat de neef van mevrouw Romanova weigerde te betalen voor haar begrafenis, is het heel wel mogelijk dat Tanja in dezelfde naar ongebluste kalk stinkende achterbak van de vrachtwagen was verenigd met haar weldoenster. Het is onbekend wat er is geworden van de literaire ambities van Aleksandr Vinogradov, ja, van zijn lot in het algemeen.