Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 59]

Rarotonga
door Rob Wentholt

Op de tennisbaan voor het personeel verscheen ze opeens, een boom van een vrouw. ‘Ik ben Sophie Ngatikao. Heb je zin om te spelen?’ zei ze. Ze won met gemak, stak de draak met me en liet weten dat ze nu ging slapen, want ze had nachtdienst.

‘Wat een prachtmens,’ zei ik tegen de jongen met wie ik een balletje had geslagen. ‘Jij liever dan ik,’ vond hij. ‘Weet je dat zij de vriendin is van die oude man, Jack?’ Daar keek ik van op. Hij zei ook nog: ‘Er is iets raars tussen die twee, ze is als was in zijn handen, ze doet alles wat hij zegt.’ Maar dat was zo onwaarschijnlijk, dat leek me roddel.

Jack was een bewaker van middelbare leeftijd. Eigenlijk was hij journalist van beroep. Wat hij bij ons te zoeken had, was onbekend; het werk was beneden zijn stand, hij hield zich afzijdig van iedereen en leek ook geen idealist. Op zijn manier was hij wel geïnteresseerd in de patiënten. Hij gaf me een rondleiding in een zaal van de afgeschreven maar niet lastige psychoten toen ik daar voor de eerste keer dienst had en hem afloste. Met een zakje snoepgoed liep hij van bed naar bed en lichtte de doopceel van elke patiënt. ‘Dit is Stanley, eens gevierd notaris. Nu ophouden met de godganse dag masturberen, hè Stanley, geen wonder dat je zo uitgemergeld bent.’ Treiterig liet hij de man hengelen naar het zuurtje in zijn net niet uitgestrekte hand. Daarbij keek hij mij aan met een blik van grote voldoening.

Het gesticht bestond uit een aantal paviljoens in een uitgestrekt park, dat op sommige plaatsen was uitgegroeid tot bos. Het was daar altijd stil. Twee avonden na de kennismaking op de tennisbaan liep ik er laat hard over de verlaten weg. Het was heel donker, een bushalte was het enige verlichte punt. Er stonden, onwaarschijnlijk om deze tijd, twee mensen. Dichterbij gekomen herkende ik de rijzige Polynesische en de bewaker Jack. Zij stond met haar rug tegen de achterwand van het huisje geklemd, hij, kleiner, tegen haar aangedrukt, zijn gezicht naar haar opgeheven. Ze hoorden me niet langs lopen, op mijn gympies. In haar ogen lag de blik van een gehypnotiseerd prooidier. Wat de jongen van de tennisbaan had gezegd, was waar.

Later, op bed, bleef ik die amandelvormige donkere ogen en de angst erin voor me zien. Prachtige ogen. Ik begreep het niet, de man was zo nep, zij was echt. Opeens had ik een opdracht, ik moest haar redden, ik was verliefd.

Onze eerste afspraak was een filmbezoek in de stad. Twintig minuten lopen naar het station, dan drie kwartier door berg- en kustland in de trein. Op de heenweg in de trein zaten we een beetje gespannen, verlegen ook, naast elkaar. In de bioscoop pakte ik haar hand. Op de terugweg, in een lege coupé, waren we, al was er weinig gezegd, meer op ons gemak, we knuffelden en zoenden.

Op de weg van het station naar het gesticht vroeg ik ‘Kom je mee naar mijn kamer? Ik woon beneden, je kunt door het raam naar binnen.’

Sophie zei: ‘Wat zul je wel denken dat ik voor een meisje ben, als ik meteen

[p. 60]

de eerste keer al met je meega?’ Maar ze behoefde alleen de verzekering dat ik niet om die reden minder van haar dacht.

Sophie had de mooiste zangstem die ik ooit buiten een concertzaal heb gehoord. Toen de Nieuw-Zeelandse sopraan Kiri Te Kanawa furore maakte, werd ik eraan herinnerd. Hetzelfde soort stem, als zeilen in een blauwe lucht. Maar Sophies natuurstem was voller en helderder nog; argeloos.

Ik vroeg me wel eens af wat zij zou kunnen bereiken als ze zangles nam. Nu zong zij naast Polynesische en Maori liederen alleen het populaire repertoire. Ze koos daaruit bij voorkeur wat paste bij haar stemming van het moment. Een favoriet liedje in onze beginperiode was They'll never believe me, they'll never believe me, that from the whole wide world you've chosen me.

Om haar te horen zingen ging ik mee op bezoeken waar zij optrad en zichzelf begeleidde op haar gitaar. Dat gebeurde bij twee echtparen uit het personeel die in het dorp woonden en met wie zij bevriend was. Ik mocht die mensen niet zo. Behalve zingen interesseerde hen niets en ze lieten merken het een eer te vinden voor Sophie dat ze haar hun vriendschap schonken. Zelf vond Sophie dat ook, zij was hun er erkentelijk voor.

Maar zij had het met mijn vrienden ook niet getroffen. Ik troonde haar in de stad meteen mee naar Kath, die half Maori was. Kath stond bekend als de mooiste vrouw van Nieuw-Zeeland en werd door velen op handen gedragen, Toch was zij nooit helemaal over de discriminatie waaronder ze als schoolkind had geleden heengegroeid; ik meende dat zij de moeilijke positie van een meisje van de eilanden zeker zou begrijpen. Het pakte anders uit. Kath wisselde na de eerste kennismaking aan de deur geen woord meer met Sophie, gastvrouw of geen gastvrouw. Mij keek ze die middag voortdurend met een gekwelde blik aan.

Het was duidelijk wat haar dwars zat. Ze dacht eerst dat ik haar niet het hof had gemaakt omdat ze een halfbloed was; die keuze respecteerde ze. Nu ik als vriendin een kleurlinge had, iemand die zwaar gebouwd was nog wel, met geolied kroeshaar en geen verfijnde trekken, voelde zij zich als persoon verworpen. Andere stadsvrienden in Wellington reageerden op Sophie net zo afstandelijk als het jaar daarvoor mijn vrienden in Dunedin op mijn vriend Snowie, een patiënt uit het gesticht Seacliff. Al was het nu meer een kwestie van standsverschil - of zoals zij zelf aarzelend zeiden: van intellectuele bagage.

De eerste maanden leden wij weinig onder het gebrek aan contacten met anderen, Sophie had haar nachtwerk, ik weldra de reizen naar de stad om zoveel mogelijk van de colleges te volgen; overblijvende momenten sloten we ons op in mijn kamer. Dat was strikt verboden. Elke keer, soms 's ochtends of 's middags, moest zij ongezien door mijn raam naar binnen klauteren. Die uitdaging vond ze leuk; ze nam risico's die roekeloos leken en werd nooit betrapt. Eenmaal binnen maakte haar uitbundigheid plaats voor iets dat me betoverde. Al was ik een schraal ventje en zij een reuzin van een vrouw, ze eerde in mij datgene waar een vrouw zich aan overgaf, het mannelijk principe. Vleiender voor een man kon niet!

Maar het steeg voor mij ook boven het vlak van de ijdelheid uit: een besef van vanzelfsprekendheid ontstond, van harmonie in de orde der dingen. Waar D.H. Lawrence bij zijn vrouwen zo voor moest zwoegen, pleiten, kankeren, dat deed Sophie vanzelf.

Soms was het persoonlijk. ‘Nu ga ik je verwennen,’ zei ze en nam mijn ge-

[p. 61]

slacht in haar mond. Ik plaagde haar. ‘Was dat het lekkerste hapje in de tijd van het kannibalisme? Gaf dat speciale kracht?’

Haar redding uit de handen van Jack leek onverwacht vlot te verlopen. Maar hoogte van hun verhouding kreeg ik niet.

‘Wat doet die man toch hier?’ wilde ik weten.

‘Hij is mij achterna gekomen.’

‘Ben je met hem naar bed geweest?’

‘Pff, hij zou wel willen. Hij wil met me trouwen.’

‘Heb je dat wel eens overwogen?’

Ze moest hartelijk lachen.

‘Waarom luister je toch naar hem?’

‘Hij is een vriend van mijn vader.’

‘Ga maar liever niet meer met hem om.’

Maar ik begreep best dat ik daar niets over te zeggen had.

‘Jack zegt dat jij als student zo weer weg bent; je bent vergif voor mij, zegt hij. Hij wil dat ik niet met jou omga.’

‘Wat vind je zelf? Ik ben nu pas goed met mijn studie begonnen, daar zit ik nog jaren aan vast.’

Sophie zweeg. Aan een ander trekken was niets voor haar.

Van die vreemde angst voor Jack was zij in elk geval bevrijd. Ik weet niet of ze door mij te kiezen voor het eerst haar vrijheid had ontdekt, of die had teruggevonden, of dat ze gewoon nu pas begreep hoe loos zijn dreigementen waren. Ik weet niet eens hoe vaak zij hem nog zag. Maar zijn macht over haar was hij kwijt.

[p. 62]

Sophies vader was in Rarotonga gebleven, hij was daar opperhoofd van de helft van het eiland. Haar broers woonden in Nieuw-Zeeland. Zoals met zoveel immigranten uit de Zuidzee-eilanden die allemaal naar de grote stad Auckland trokken, was het met hen misgegaan. Eén broer had tbc, de tweede zat in de gevangenis, de jongste was voortijdig van school afgegaan. ‘Ik ben de sterkste, ik moet de familie bij elkaar houden,’ zei ze. Waarom zij aan de andere kant van het Noordeiland in de buurt van de hoofdstad Wellington werkte, bleef een mysterie.

Dat zij psychisch sterk was, leed geen twijfel. Sophie was hoofdzuster Nachtdienst; de zware strafafdeling aan de vrouwenkant van het gesticht dreef op het gezag dat zij uitstraalde zonder er enige moeite voor te hoeven doen. Ik maakte het een keer mee. Wij kwamen op een wandeling langs het centrale vrouwenpaviljoen. Een schreeuwende vrouw rukte zich net buiten het bordes los uit de greep van drie verpleegsters en begon te vechten. Sophie, in haar vrijetijdskleding, liep ontspannen naar de vrouw toe, nam haar glimlachend bij de arm en leidde de patiënte, die plots geheel gekalmeerd leek, rustig naar binnen.

‘Ze laten me gewoon zitten op die nachtdienst omdat ik toch maar een eilander ben,’ zei ze een keer, bitter.

‘Nee, dat is niet zo, je bent daar de ideale persoon op de juiste plaats.’

Kon ik maar iets verzinnen dat haar een goede toekomst zou garanderen. ‘Waarom moet je zo nodig in Nieuw-Zeeland blijven? Nieuw-Zeeland is eigenlijk een bekrompen rotland. Is Rarotonga niet veel beter?’ Ik wist weinig over het Polynesische eiland behalve dat er vier bergen waren, zag het toch voor me: groen, tropisch rijk, aan alle kanten omringd door de onmetelijke lichtblauwe oceaan, eenzaam misschien, maar sterk.

Voor haar was het een non-vraag. Nieuw-Zeeland was het statusland. Dat je daar niet naar toe zou gaan zodra de mogelijkheid bestond, was uitgesloten. Ze vertelde wel dat er een neef was op Rarotonga die daar moest blijven. Dat was zijn taak. Hij zou haar vader opvolgen als opperhoofd. De bedoeling was dat zij met die neef zou trouwen.

‘En wanneer ga je dat doen?’

‘Ik zal nooit met een eilander trouwen, Robbie.’ Eilander was haar eufemisme voor kleurling.

Op een keer bracht Sophie naar de kamer kleine foto's mee van Rarotonga, ook van haar neef. Ik wreef mijn ogen uit. Een krijgsheer, twee meter lang, prachtige trekken, heroïsch van bouw, ernstig, open vizier; alles aan hem ademde noblesse.

Dit was de oplossing. Vooroordelen zijn er om te worden overwonnen.

‘Je vergist je, Sophie. Trouw met die neef. Hij is een geboren leider, dat zie je zo; de ideale vader voor je kinderen ook. En hij oogt blanker dan ik!’

‘Ik zal nooit met een eilander trouwen,’ zei Sophie nog een keer.

Ik haalde er foto's bij van mijn moeder, van oma. ‘Moet je zien hoeveel Indonesisch bloed ik heb. Toch beschouw je mij als een pakeha, een blanke. Dat klopt toch niet? Jullie zijn zuivere Polynesiërs. Niet wit, ook niet eens echt bruin.’

Voor haar betekende mijn gemengde bloed alleen dat ik zelf nooit met een kleurlinge zou trouwen. Maar ik gaf de moed niet op, zei af en toe tussen neus en lippen door: ‘Als je straks bent getrouwd met die prachtige neef van je’. Zo zou ze misschien wennen aan de gedachte, zo zou het iets vanzelfsprekends kunnen krijgen, op den duur.

[p. 63]

Het was het keerpunt in onze verhouding. Ik meende dat ik me meer dan ooit voor haar inzette; het liedje dat zij nu het vaakst zong werd: I can't see me in your eyes anymore, oh why can't I make them shine as before?

Mijn halfjaar in het gesticht zat er op; ik had genoeg gespaard om het de rest van het universitaire jaar in Wellington uit te zingen. Sophie bleef ik zo vaak mogelijk zien. Er kwam een complicatie, ik kreeg afscheiding aan mijn piemel. Er was niemand die ik kon raadplegen. Het werd een obsessie.

Wat wist ik van haar? Hoe vrij waren misschien toch haar zeden? In mijn hoofd tolde populaire antropologische literatuur rond: Samoa, de Marquesen, Tahiti. Sophie liet nooit meer kwijt dan ze wilde. Niemand was minder berekenend dan Sophie, niemand minder een open boek.

Uiteindelijk vroeg ik haar, met de directheid die ik voor eerlijkheid hield: ‘Kan ik het van jou hebben gekregen?’

Ze wist geen woord uit te brengen, zo gegriefd was ze.

Via via kwam ik toch bij een specialist terecht. Hij glimlachte. ‘Het is geheel onschuldig; kan het zijn dat je je teveel hebt ingespannen?’

O ja, natuurlijk kon dat! Nu ik Sophie minder vaak zag, wilde ik bij het vrijen gelijk vier keer achter elkaar. Ik ging meteen naar Porirua om haar te vertellen hoe het zat.

‘En jij dacht dat je het van mij had gekregen,’ zei ze. Hierna wilde ze me niet meer zien.

Eerst werden al mijn telefoontjes opgevangen door haar boezemvriendin, een Engelse verpleegster die mij verafschuwde omdat ik immoreel was en Sophie had uitgebuit. Ten slotte bleek dat ze er niet meer was. Sophie was naar Rarotonga.

[p. 64]

Rarotonga, Rarotonga. Wat doet Sophie op Rarotonga? Opeens wist ik zeker dat zij naar huis was gegaan om een kind te baren. Ik had nooit aan voorbehoedsmiddelen hoeven denken. ‘Maak je maar geen zorgen, Robbie,’ had ze gezegd. Zelf leek ze er ook niets aan te doen. Ik vermoedde oude Polynesische wijsheid en liet het daarbij.

Maar als er op Rarotonga een kind van mij zou opgroeien en Sophie wilde niet dat ik dat wist, zou ik het nooit te weten komen. Dat was de enige zekerheid die ik had. Jaar in jaar uit ben ik er over blijven denken.

Een half jaar na haar vertrek was Sophie opeens op Porirua terug. Na veel soebatten stemde ze toe in een ontmoeting. We liepen door het bos, na een tijdje zelfs hand in hand. Over waarom ze naar Rarotonga was gegaan en wat zij daar had gedaan, liet ze niets los.

Ik kon niet met Sophie samen zijn zonder te willen vrijen. Op een gegeven moment lagen we op de bebladerde bosgrond, ik bovenop haar. Ik probeerde bij haar binnen te dringen maar had geen schijn van kans. Ze hield haar dijen gesloten en was sterker dan ik. Ze huilde.

Dat ze huilde, bleek alleen uit de tranen die langzaam over haar wangen liepen; ze maakte geen geluid, snikte zelfs niet. Als ik er daarna aan dacht, bezorgde dat beeld me het rotgevoel van schuld vermengd met een sensatie van schoonheid, ontstaan uit ontzag. Zo waardig huilde immers alleen een sterk mens? Ik meende dat dit mijn laatste herinnering aan haar zou blijven en vond dat toch wel een. romantische gedachte.

Vier jaar later liepen we elkaar tegen het lijf in een winkelstraat in de stad. De begroeting was uitbundig; zo blij waren we elkaar te zien. Sophie zag er minder verzorgd uit. Ze was dikker geworden, ook in haar gezicht. Het haar dat vroeger was gevlochten in zorgvuldig geoliede strengen waar ik mijn neus in begroef, stak nu kort geknipt en kroezig naar buiten.

‘Ik ben getrouwd, Robbie.’

‘Toch niet met Jack?’

Sophie lachte. ‘Nee, met een postzegelhandelaar.’

‘Ik ben ook getrouwd’.

Sophie zweeg even. Daarna: ‘En ik ben zwanger, Robbie.’

‘Wat grappig, Joan is ook zwanger.’

Sophie lachte opnieuw. ‘Jullie komen op bezoek, ja? Ik maak speciaal een Sunday dinner.’

De afspraak werd meteen gemaakt.

Het huis en de inrichting weken in niets af van het geijkte Kiwipatroon. Geen gitaar te bekennen.

‘Je zingt toch nog wel?’

‘Natuurlijk. Maar vanmiddag heb ik het te druk.’

De bijeenkomst werd geen succes. De postzegelhandelaar, een lange slungel, maakte duidelijk dat hij me niet kon luchten of zien en alleen duldde omdat zijn vrouw het voor het zeggen had. Sophie wierp één blik op de hoogblonde krullenkop van Joan en wist genoeg.

Het is niet wat je denkt, Sophie; ze was zo aardig, ze had me nodig, ik hield de eenzaamheid niet meer uit. Maar het kon niet worden gezegd en er viel niets uit te leggen.

Ik weet niet meer hoe we de tijd vol praatten. Sophie deed nonchalant, op

[p. 65]

het ordinaire af. Op een gegeven moment gooide zij, zogenaamd speels, twee kussens na elkaar heel heftig naar het slappe lijf van haar man. De agressie trilde in de lucht. Het was alsof ze hardop zei: daar heb je hem, mijn blanke man, mijn pakeha, en hij kan me gestolen worden, niets is hij waard.

Het afscheid verliep zoals het hoorde: beleefd vriendelijk, plichtmatig. We beseften allebei dat we elkaar niet meer zouden zien.

Op weg naar huis was het lang stil; eindelijk verbrak mijn vrouw het zwijgen: ‘Hoe heb je daarmee ooit naar bed kunnen gaan, darling?’

Het minachtende ‘daarmee’ en het onpersoonlijke ‘darling’ sprongen me als twee verwilderde zwerfhonden naar de keel en trokken aan mijn strot. Voor het eerst wilde ik ruzie maken. ‘Alsof jij dat zou kunnen begrijpen.’ Maar ik zei niets. Dat had ik beter wel kunnen doen; ik hoor het haar nu, ruim een halve eeuw later, nog steeds zeggen.

Sophie werd in mijn hoofd opnieuw geromantiseerd. Misschien kwam het vooral door dat bord voor mijn kop, dat koste wat kost behouden moest blijven: naarmate de jaren verstreken nam mijn bewondering voor haar steeds toe. Zij was niet klein te krijgen. Zij zou de kracht, de zuiverheid van mijn oma bezitten, maar dan in het kwadraat. Waar ze ook terecht was gekomen, zij zou zijn uitgegroeid tot steun en toeverlaat van een schare verwanten en vrienden die bij haar de warmte en de ruimte zouden vinden die ze elders moesten missen.

Zo in elk geval stelde ik me dat behaaglijk liefdevol voor - eigenlijk nu nog.