Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 43]

From the book depository

De afgelopen tijd heeft zich soort literaire discussie afgespeeld die op een zonderlinge wijze interessant was. Het onderhoudende aan het geredekavel was niet het onderwerp (het al of niet lage niveau van ‘vrouwenliteratuur’) en evenmin het verbale slagveld (hoewel het misschien grappig was dat uitsluitend vrouwelijke critici en schrijvers zich over deze kwestie druk maakten). Nee, het opmerkelijke aspect lag erin dat het debatje bijna ging over een ontwikkeling in de literaire wereld die daadwerkelijk niet zonder belang is.

Alles begon met een stuk in het maartnummer van Opzij waarin gewag werd gemaakt van ‘literair seksisme’ in Nederland, omdat ‘vrouwelijke auteurs voor alle grote literaire prijzen systematisch worden genegeerd’. Er kwam prompt antwoord



in de vorm van het rapport van de jury voor de Libris-prijs 2007. Daarin stonden - blijkbaar op instigatie van juryvoorzitter Cox Habbema - sneren omtrent de inzendingen van vrouwelijke auteurs: ‘lichtgewicht, kleine persoonlijke wissewasjes, thrillers, relatieproblemen, al of niet in moord eindigend, of in een cursus.’ Zijn het, zo vroeg de jury zich hoorbaar zuchtend af ‘de vrouwen die deze thema's kiezen of de uitgevers?’

Of deze hartenkreet nu een schaamlap was voor alweer een mannelijke winnaar (de 23ste achtereen wat betreft de Libris en ako-prijzen), of het resultaat van een diepgaande studie naar vrouwenboeken, chick-lit, writers-on-heels en postfeministische literatuur in het algemeen, doet hier niet ter zake. De boodschap leek duidelijk: vrouwen kunnen gewoon minder goed schrijven dan mannen.

Of dit enig kant of wal raakt, durf ik niet te zeggen, hoewel het niet de eerste keer is dat een literaire jury zulks suggereert. In 2005 klaagde de jury van de van de Gouden Uil Literatuurprijs nog dat er ‘te veel olijke meisjesboeken’ onder de inzendingen zaten. En nog onlangs riep schrijfster en juryvoorzitster Muriel Gray bij de bekendmaking van de longlist van de Orange Broadband Prize 2007 (een prijs voor uitsluitend vrouwelijke auteurs): ‘Must try harder, girls!’ Ook deze jury vond dat de schrijfsters leden aan ‘een gebrek aan voorstellingsvermogen’ en bleven hangen ‘bij hun eigen leventjes en persoonlijke dingetjes’. Veel van hun ‘saaie, triviale romans’ waren zo slecht ‘dat je niet begrijpt waarom er bomen voor moeten sneuvelen’.

Ingrid Hoogervorst reageerde in Trouw op Habbema's hartenkreten en schreef onder de kop ‘Beter je best doen, meisjes!’ dat vrouwen zich meer moeten inspannen om echte literatuur te maken. Want, zo betoogde ze, ‘het gesignaleerde gemis aan verbeelding in door vrouwen geschreven boeken is beslist een gegeven’. Zij zag de oplossing in een nieuwe chique prijs met een groot geldbedrag voor vrouwelijke auteurs die werd uitgedeeld door een strenge louter vrouwelijke jury.

Critica en schrijfster Aleid Truijens meende daarentegen dat alles lag aan de critici: zodra vrouwen een autobiografisch boek schrijven ‘worden ze op slag banaal gevonden’, en voor mannen geldt dat niet schreef ze in de Volkskrant. Een boekje als Schaduwkind van P.F. Thomése (over zijn jonggestorven kind) valt daarom wel in de prijzen (en haar eigen boek over haar zieke zoontje niet, hoorde je haar denken). In dezelfde krant schreef Marja Pruis dat juist vrouwen andere vrouwen de literaire maat nemen, door een zelfdestructief mechanisme dat aarzelt tussen ‘queen bee gedrag en zelfhaat’: ‘de hel, dat zijn de andere vrouwen.’ Misschien bedoelde ze wel Aleid Truijens, die haar roman De vertrouweling in 2005 had afgedaan als louter handelend over ‘vrouwelijke zorgen, geheime fantasieën en ingewikkeld relatiegedoe’.

Ten slotte mocht Cox Habbema uitleg geven in een interview met Elsbeth Etty in NRC Handelsblad. Nee, nee, bezwoer de juryvoorzitster, zij was geenszins seksistisch.

[p. 44]

‘Laten we ophouden te denken dat vrouwen tekort gedaan wordt. We kunnen toch ook gewoon zeggen: we doen het niet goed?’ Maar waarin zit ‘het kwaliteitsverschil’ tussen vrouwelijke en mannelijke auteurs dan, drong critica Etty aan. Daarop verklaarde de juryvoorzitster: ‘Vrouwen kunnen even goed schrijven als mannen, maar ze doen er iets anders mee. [...] Vrouwen gaan meestal veel voorzichtiger te werk en ook kleiner. Ze zouden eens moeten proberen sneller, scherper en harder te formuleren.’

Jammer dat Etty, een expert op het gebied van vrouwenliteratuur - gezien haar boekje voor de Bijenkorf Dames gaan voor (1999) en haar fameuze paginagrote interview met Lulu Wang (die zij later afserveerde als ‘soap-schrijfster van infantiele verzinsels’) -, niet vroeg naar de literaire deskundigheden van de juryvoorzitster. Nu ja, die zal even groot zijn als die van andere juryvoorzitters van de Librisprijs, zoals bankier Ton de Swaan, politica Guusje ter Horst en vice-president van de Raad van Staten Herman Tjeenk Willink.

Wat alle dames helaas niet opviel was een ander punt dat de Librisjury aanstipte: het lage niveau van de inzendingen tout court. De kern van het juryrapport was een litanie over de Nederlandse boekproductie: ‘Het literaire gehalte van de jaaroogst 2006 is ons, eerlijk gezegd, niet meegevallen. - We lazen veel “workshopproza”: braaf maakwerk, in de beste gevallen gepolijst en foutloos, maar onpersoonlijk en zielloos.’

Dergelijke jeremiades van literaire jury's zijn tegenwoordig schering en inslag. Nog dit jaar klaagde de jury van de Gouden Uil Literatuurprijs dat er ‘heel erg (lees: veel te) veel wordt geproduceerd en uitgegeven’ en dat in die productie nauwelijks ‘hoogvliegers’ zijn. Ook de jury van de Gouden Strop klaagde steen en been over het aanbod: ‘Het merendeel [was] niet zo spannend, te vlak, had een rammelend plot of was te zeer geïnspireerd door bestsellers.’ Er was, verzuchtte de jury, te veel ‘gemakzuchtig Vinex-proza’. Ook de jury van de Schaduwprijs had zich ‘geërgerd’ aan het aanbod en had dit als ‘teleurstellend’ ervaren.

Al deze jury's zijn het roerend eens over de oorzaak van de literaire malheur: een schromelijk tekort aan redactioneel zaagwerk. De Librisjury noteerde verbijsterd: ‘We lazen veel boeken die de indruk wekten dat redactionele begeleiding in uitgeversland geen hoge prioriteit (meer) heeft: boeken die lijden aan stilistische onbeholpenheid of wijdlopigheid; boeken vol slordigheden; boeken die met een zorgvuldiger begeleiding en een minder haastig uitgeefbeleid aan kwaliteit hadden kunnen winnen.’

De Gouden Uil-jury sneerde dat haar in de boeken vooral ‘de redactionele slordigheden’ opvielen: ‘De ontbrekende woorden zijn niet te tellen, de -dt-fouten evenmin en dat allemaal al op de eerste pagina. Voor mensen die van goede boeken houden, zoals onze voltallige jury, doen zulke dingen pijn aan de ogen en aan de ziel.’ De jury van de Schaduwprijs was zelfs onthutst dat in vrijwel alle boeken die zij las ‘de eindredactie en begeleiding van de schrijvers zo overduidelijk afwezig waren’.

De jury's wijzen hiermee niet op een nieuw maar wel op een reëel bestaand verschijnsel in de Nederlandse letterkunde. De oorzaak is wel duidelijk: het boekenvak is net als de rest van de samenleving ten prooi gevallen aan een verwoestende achteloosheid en ‘middle brow-isering’.

Het probleem is dus helemaal niet of vrouwen minder goed kunnen schrijven dan mannen, zoals de critici meenden. Het is een andere vraag die beantwoording behoeft: schuilt het probleem wellicht in de algemene feminisering van de literaire wereld? Het lezerspubliek van romans bestaat voor overgrote meerderheid uit vrouwen; de uitgevers van romans zijn in meerderheid vrouw; de redacteuren van literaire uitgeverijen zijn in meerderheid vrouw; en de recensenten van romans bestaan voor het grootste deel uit vrouwen. Of bestaat het probleem veeleer uit een daling van het boek als ambachtelijk cultuurgoed? - Als simpele mannelijke redacteur weet ik slechts één ding zeker: er zijn evenveel matige mannelijke schrijvers als matige vrouwelijke schrijvers.