Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 3]

[713]

Deze maand

April is een wrede maand. Dat bleek weer nu wij de afgelopen weken kniediep door het bloed moesten waden van diverse zelfanalyses. Gelukkig ging het om zelfanalyses van anderen, maar dat neemt niet weg dat het een tamelijk brute kunstvorm betreft. Zij begint met twijfel, krijgt vaart door schijnzekerheid, en eindigt steevast met een frontale botsing op de viersprong van moedwil, ijdelheid, illusie en misverstand.

Drie zelfanalyses sprongen in het oog. En alle drie maakten ze iets duidelijk over de werkelijkheid. Dat kan niet van elke zelfanalyse worden gezegd, dus in dat opzicht mogen we niet mopperen. In de eerste plaats was er de Maand van de Filosofie, waarin de twijfel centraal stond of de mens iets meer is dan een redelijk beest. In de tweede plaats was het de maand na het rapport waarin de vertwijfelende verkiezingsnederlaag van de PvdA wetenschappelijk werd uitgelegd door de wetenschappers van de PvdA zelf. En in de derde plaats was er de roep door de Nederlandse Vereniging van Journalisten (nvj) om onderzoek naar de bedrijfsvoering van het uitgeefconcern pcm omdat er - nu de Engelse investeerders het hazenpad kozen met honderden miljoenen euro's bedrijfskapitaal - volgens de reporters ‘gegronde redenen zijn om te twijfelen aan de juistheid van het gevoerde beleid’.

Twijfel, dat was derhalve wat er deze maand op het menu leek te staan. De zelfanalyse tijdens de Maand van de Filosofie was echter meteen leerzaam. Zoals elk jaar onderstreepte menige bijdrage aan de feestvreugde bovenal dat filosofen in Nederland helemaal niet twijfelen, maar precies weten hoe de wereld in elkaar steekt. Zo voerden de wijsgeren Harry Kunneman en Ad Verbrugge een debat dat werd opgetekend in NRC Handehblad. Hierin hield de ene hoogleraar de andere voor dat er in de wereld een verschuiving gaande was van ‘verticale naar horizontale transcendentie’. Waarop de andere hoogleraar snedig riposteerde: ‘Dit vraagt om een spirituele herijking van ons mens-zijn.’ En dat was nadat weer een andere filosoof had vastgesteld dat men thans veel onbeschaafder met elkaar omgaat dan in de Klassieke Oudheid. Toen waren mensen ‘vrije en gelijke burgers, en konden zij het hartgrondig met elkaar oneens zijn, zonder dat zij [...] als vijanden tegenover elkaar stonden’.

Hier rijst een vraag. Namelijk de vraag van wie deze Nederlandse wijsgeer dergelijke onzin heeft geleerd. Zou op de wijsgerige faculteiten nog niet zijn doorgedrongen dat de Grieken permanent in oorlog met elkaar waren, en dat naast het zeer kleine groepje ‘vrije en gelijke burgers’ veel grotere groepen onvrijen en ongelijken bestonden (slaven - onder wie veel mede-Grieken - vrouwen, vreemdelingen, horigen) die helemaal niet toegelaten werden op die publieke ruimte waar de ‘kardinale deugden’ van de beschaving regeerden? Zou men vergeten zijn dat juist Athene de filosoof Socrates veroordeelde tot de gifbeker, en dat het bestaan in Griekenland en Rome kort, bloederig en tamelijk onaangenaam was voor het merendeel der mensen? Wij leven in Nederland thans in een uitzonderlijke oase van hyperbeschaving - hoe we ons ook mogen ergeren aan Veronica, patatzakjes op straat, Geert Wilders, Marokkaanse schoffies en

[p. 4]

universitaire filosofen. Iedereen die anders beweert, weet niets van geschiedenis, en nog minder van de werkelijkheid.

De werkelijkheid dringt ook maar moeizaam door tot de geleerden van de PvdA die zich bij monde van de Wiarda Beekman Stichting overgaven aan een zelfanalyse na het echec van de recente Tweede Kamer-verkiezingen. Wie bereid is 20 euro voor de 180 pagina's van het bundeltje Verloren slag neer te tellen, krijgt wel iets bijzonders. Nu ja, ik weet niet of het wetenschap is, maar het komt wel uit een denktank. Zo lezen we dat Wouter Bos niet op tijd doorhad dat Nederland geen behoefte meer had aan zijn ‘transformationeel leiderschap’ en dat zijn ‘metroseksuele’ uitstraling al snel weer passé was omdat de ‘überseksueel’ allang en vogue bleek. Leerzaam, wat u zegt!

Ook stelden de denkers dat het cda ‘in ethisch-cultureel opzicht’ thans een uitermate conservatieve koers vaart waar men vroeger religie als bindmiddel gebruikte. Pardon, ik bedoel dat het cda toen ‘de religieus geïnspireerde, ideologisch vertaalde, institutioneel gewortelde en politiek in praktijk gebrachte overtuiging (koesterde) dat maatschappelijke belangenconflicten via politieke middelen moeten worden opgelost om de harmonie van de samenleving te behouden of te herstellen’. En dan moeten we nog lezen dat het zo hinderlijk is dat het ‘Prekariat’, ofwel de klasse van laagopgeleide ‘achterblijvers’, niet meer op de PvdA stemt.

Gelukkig gaven de samenstellers van de bundel, René Cuperus en Frans Becker, vele interviews met uitleg. Aan de Volkskrant vertrouwden zij toe: ‘De PvdA heeft een enorme denkkracht om zich heen’ hoewel ‘het lerend vermogen van de partij bedroevend laag is’. Het bleef onhelder of men zichzelf bedoelde, maar er werd wel iets anders duidelijk. Het woord dat de denkers uit de denktank in het vraaggesprek het meest gebruikten, was ‘ik’. En iedereen die de perikelen van de PvdA wil begrijpen, vindt hier een aanknopingspunt: doctorandussen die het woord ‘ik’ in de mond bestorven ligt.

Het woord ‘ik’ is recent ook dikwijls uitgesproken in de top van het mediaconcern pcm, uitgever van onder andere de Volkskrant, Trouw en NRC Handelsblad. Juist door de wijze waarop Engelse durfkapitalisten het bedrijf hebben leeggezogen, kunnen de Nederlandse managers in totaal miljoenen euro's bonussen in hun zak steken. Het echec heeft geleid tot verontwaardigde reacties bij de journalisten van de kwaliteitskranten, die onlangs nog werden gekort op hun budget, en tot de roep om onderzoek bij de ondernemingskamer om de rechter te laten bezien of er sprake is van wanbeleid.

Grappig, deze roep om zelfanalyse. Helemaal grappig omdat het wanbeleid zich de afgelopen jaren open en bloot afspeelde pal onder de neus van de journalisten zelf. Wie de berichtgeving inzake het pcm-debacle overziet, krijgt de indruk van zelfcensuur zonder weerga (daargelaten dat de Volkskrant het laatste jaar de schade enigszins heeft proberen in te lopen). Dit zou de journalistenvakbond misschien iets meer dienen te verontrusten dan welke bonus voor bestuurders ook.

Zelfanalyse, zo leerde deze maand, is zelden een prettig gezicht. De les die wij aan de zijlijn kunnen trekken, is bescheiden. De zonderlinge zelfonderzoeken door de filosofen, de denkers van de denktank en de journalisten laten zich misschien vooral begrijpen als een symptoom van het verlies aan kritische zin en aan intellectuele energie dat de elite in Nederland zo apathisch, zelfgenoegzaam en mediocre heeft gemaakt. En, oh ja, die elite, dat zijn wij zelf. - bb