Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 5]

Op jacht naar de ware
De Marokkaans-Nederlandse liefdescrisis
door Mohammed Benzakour

West en Oost bevruchten elkaar al eeuwenlang. Niet alleen op het vlak van de gastronomie en klederdracht. Ook in de liefde en seksualiteit. De bevruchting neemt vaak vele gedaantes aan; soms lijkt het een hartstochtelijke omhelzing, dan weer een brute verkrachting. Maar zoals het in de liefde gaat, soms ook is sprake van een regelrechte afwijzing.

Zo heeft de Saudische grootmoefti Abdelazzis Al-Sheikh enige tijd geleden besloten dat het zijn landgenoten voortaan verboden is om aandacht te schenken aan dat vermaledijde westerse importproduct genaamd ‘Valentijnsdag’. Zo'n viering zou niet passen bij de goede moslim die gelooft in de goede Allah. Wie daar dus op 14 februari rode rozen wil kopen voor zijn of haar Valentijn, kan lang zoeken. Want de kans is groot dat de Mutawa (de religieuze politie) de bloemen al uit de winkels heeft verwijderd. De weerspannige winkelier die dat verbod negeert en zijn Valentijnsroosjes en dito kaartjes toch in de schappen plaatst, riskeert een forse boete plus de inbeslagname van alle handelswaar.

Liefde, bij decreet verboden, op straffe van sancties. Zal het werken? Allicht niet: het zaad kruipt waar het niet gaan kan. Met alle ongemak van dien.

Ver hoeven we niet af te reizen om de liefdescrisis tussen Oost en West in beeld te krijgen. We hoeven er niet voor naar de Oriënt of naar Afrika, ze openbaart zich gewoon om de hoek, in onze eigen binnensteden. Preciezer gezegd: binnen de daar woonachtige Marokkaanse gemeenschap. Laten we het nu niet hebben over dat commerciële verschijnsel ‘loverboys’ (jonge zakenlui die handelen in lichamelijke producten), maar laten we ons richten op de grote gemene deler: de schare gezonde Marokkaanse jongens en meisjes die ijverig doch tevergeefs op zoek zijn naar hun ‘eeuwige liefde’.

Al jarenlang klaagt de Marokkaans-Nederlandse jeugd in tijdschriften en op internetsites over het teleurstellende aanbod op de huwelijksmarkt. Sinds de restricties op buitenlandse partners (de ‘importbruiden’ en ‘importbruidegommen’) flink zijn opgeschroefd, krijgen deze klachten extra urgentie. Het slechte nieuws is: deze jeugd zal het voortaan met elkaar moeten doen (de meidenmarkt in Schoorl met al dat Hollandse tuig en al dat bier biedt immers geen uitkomst). En dat valt niet mee.

De klachten van de Marokkaans-Nederlandse jongeren over elkaar zijn legio en diep geworteld. Samengevat komen ze hierop neer: de meisjes deugen niet (te sletterig, te eigenwijs, te zelfstandig) en de jongens evenmin (te lui, te onbetrouwbaar).

Kortom: als de liefde al iets van doen heeft met vlinders in de buik, dan gaat het voor de Marokkaans-Nederlandse jeugd wel om die ene vlinder die ergens in China met zijn vleugeltje klapt en in de Marokkaanse Anti-Atlas een lawine veroorzaakt. Vlinders zijn prachtig, maar voor Marokkaanse jongeren zijn het vooral zeldzame rotbeesten. Voor hen verkeert de jacht op de ware in een diepe crisis.

Voor we het vraagstuk verder onder ogen zien, is het goed de hier bedoelde groep nader te definiëren. Over welke jongeren hebben we het precies? ‘Dé Marokkaan bestaat niet’ kopte NRC Handelsblad op 20 december 2003 goedbedoelend boven mijn artikel, maar als ervaringsdeskundige acht ik mij wel degelijk gerechtigd vijf archetypen van de Marokkaans-Nederlandse jeugd te onderscheiden.

[p. 6]

In het kort zijn deze als volgt te omschrijven (voor de liefhebber: ik bied uitgebreidere diagnoses in mijn Osama's Grot uit 2005):

1	- de vrijbuiters. Deze grote groep kent één levensmotto: leve de lol. Veel feestjes, veel disco, veel wiet, veel Breezers. Jongens en meisjes gebruiken elkander dankbaar. Ze zijn trots op hun Marokkaanse afkomst en ze ventileren deze trots koket - soms regelrecht narcistisch - in kleding, in muziek. De jongens vinden het heerlijk dat er zoveel Marokkaanse meisjes rondlopen op feestjes (ze noemen hen ‘gazelletjes’). Mits natuurlijk onder die meisjes niet de eigen zus rondloopt, want dan is geen sprake meer van ‘gazelletje’ maar van ‘verrekte sloerie’ of ‘hoer’. En sloeries, tja die horen thuis in de gracht, inclusief haar Marokkaanse vriendje (Hollandse vriendjes mogen vaak direct naar het ziekenhuis).
2	- de zelfhaters. Dit is een nog niet erg omvangrijke, maar groeiende groep. Ze zijn in het geheel niet trots op hun Marokkaanse origine. Sterker, ze generen zich ervoor. Ze voelen zich erdoor voorgoed gestigmatiseerd. Dat ze geboren zijn uit moslim-ouders vormt een levenslange trauma. En voor de jongens is het feit dat ze besneden zijn zo mogelijk nog erger. Het liefst verbergen ze hun afkomst. Dat begint vaak bij de naam, die ze zodanig uitspreken dat deze net Frans lijkt. Ze noemen zich graag wereldburger. Op het amoureuze vlak zijn ze optimaal liberaal. Jongens en meisjes willen per se een Hollandse vrouw/man. Een Duitser is ook goed, als de partner maar ongelovig is en van bier houdt. Vakanties naar Marokko is vloeken in de kerk. Liever wordt getoerd naar museums in Londen, New York en Berlijn. Vrouw en man zijn volledig gelijk. Wat de man leuk en lekker vindt, mag de vrouw ook leuk en lekker vinden. Maar ‘leuk’ is voor zelfhaters een relatief begrip.
3	- de multiculti's. Dit is een kleine groep van goed opgeleide en naar de buitenwereld toe heel modern opererende jongeren. Ze spreken liberale taal, ze zijn voor scheiding van Kerk en Staat, ze zijn buitensporig geïntegreerd, en noemen zich Marokkaan en Nederlander tegelijk (dat moeten ze ook wel, anders kunnen ze zwaaien naar de subsidies waar zij een buitensporig groot deel van opsouperen). Ze hebben ‘hart voor de migrantenzaak’. Op het terrein van de liefde zijn ze schijnbaar erg progressief (vooral de mannen), maar als puntje bij paaltje komt geven de mannen toch de voorkeur aan een (behoofddoekte) partner die hen dezelfde gerechten voorschotelt als mams.
4	- de fundi's. Deze niet erg omvangrijke groep is ook goed opgeleid en tegelijk streng in de leer. De strengheid is merkbaar in zowel kledingdracht als in taal. Die taal is doordesemd met ‘alhamdoelilahs’ en ‘insha'allahs’. De mannen (ook al zijn ze net twintig) laten een indrukwekkende baard staan, de vrouwen gaan gehuld in strakke zwarte hoofdsluiers. Ze zeggen dat trouwen ‘maktab’ (lett.: ‘geschreven’, ofwel voorbestemd) is, maar neuzen ondertussen goed rond om te zien of er een geschikte bigotte vennoot rondloopt. Verkering kan natuurlijk niet. Samenwonen is al helemaal uitgesloten. Het huwelijk laten ze inzegenen bij de imam in Eindhoven of Den Haag. Dat mag ook een Surinaamse imam zijn, want de islam kijkt niet naar ras en kleur. Ze zijn bovendien niet vies van een gearrangeerd huwelijk. Zo'n huwelijk biedt immers het voordeel van de ‘ouderlijke zegening’. In deze groep lopen ook veel bekeerde Hollanders rond en die zijn dikwijls roomser dan de paus, ik bedoel strenger dan de grootmoefti - vooral in het begin, als ze net het licht hebben gezien.
5	- de amazighs. Dit is een aparte en aanzienlijke groep. Ze zijn berbers en wij zullen dat weten ook. De islam interesseert hen niet bovenmatig (al is het maar omdat het een product is van die ‘rotarabieren’) Ze willen absoluut een Marokkaanse partner, dat wil zeggen riffi-Marokkaan. Want met een echte riffi kan je lekker riffi praten en lekker riffi schelden en lekker riffi eten. (Zij weten ook zeker dat de couscous is uitgevonden door de riffi's en niet door die rotarabieren.)

Nu, een buitenstaander (en zeker een Nederlandse socioloog) zou door dit straatbeeld

[p. 7]

kunnen denken dat er een scala aan diversiteit is, dat binnen dit brede spectrum elke Marokkaans-Nederlandse jongere wel iemand zou moeten kunnen vinden die bij hem/haar past. Helaas is de werkelijkheid anders en treuriger. Er bestaat een groot matching-probleem tussen de twee seksen.

Voor alle vijf hier genoemde typen geldt immers hetzelfde bezwaar: de jongens deugen niet, en de meisjes evenmin. Een bijkomend element is de angst van jongens voor een te orthodoxe partner. Veel jongens vrezen een meisje dat hen 's nachts uit bed sleurt voor het zesde nachtgebed. De hoofdklacht van meisjes over de jongens is dat ze ‘players’ zijn: ze zijn doodsbang dat hun geliefde alleen even zijn tijd wil doden op een plezierige manier en uiteindelijk toch kiest voor een blozende plattelandsmeid die goed pannenkoeken kan bakken.

Een irritatiefactor voor Marokkaans-Nederlandse meisjes is bovendien dat veel jon-

[p. 8]

gens denken indruk te maken met materiële zaken: geld, snelle auto, koopwoning, eigen zaak. De meisjes (die het veel beter doen wat betreft opleidingsniveau) blijken daar echter steeds minder interesse voor te hebben. Ze willen stomweg ‘een betrouwbare man’. Ook aan de traditionele bruidsschat (sadaak) wordt door de meisjes steeds minder waarde gehecht.

Dit alles leidt tot een troebele liefdessoep die regelrecht smaakt naar crisis. Wie alle wederkerige bekommernissen, irritaties en leed op een rij zet, ziet een patroon dat cirkelt rond vier factoren:

1

- de achterblijvende emancipatie van jongens. Het is evident dat zich de laatste jaren vooral bij de Marokkaanse meisjes een opvallende verandering in het denken over hun eigen mogelijkheden en rechten heeft voorgedaan, hetgeen zich uit in een andere sociaal-culturele oriëntatie, in een gewijzigde kijk op de eigen tradities, en niet in de laatste plaats in mondig en ostentatief liberaal gedrag. Waarschijnlijk heeft emancipatie van de meisjes te maken met het feit dat zij sterker beïnvloed zijn door het westerse systeem, waarin gelijkwaardigheid tussen man en vrouw vanzelfsprekender zijn (althans op papier) dan binnen de eigen cultuur. Anderzijds beroepen veel meisjes zich op zuiver islamitische leerstellingen, juist om die gelijkwaardigheid te bewijzen. Hoe het ook zij, veel meisjes weigeren nog langer de traditionele vrouwelijk rol te spelen. De meeste Marokkaanse jongens zijn nog niet zover. Hun kansen waren altijd groter dan die van vrouwen. Zij konden zich gemakkelijker ontwikkelen, zij hadden meer zeggenschap, hun werd vanouds weinig in de weg gelegd. Nu worden ze ineens geconfronteerd met mondige Marokkaanse vrouwen. Zij weten niet goed wat zij daarmee aan moeten, voelen soms angst en raken ervan in de war. Hoe ‘modern’ ook, Marokkaanse jongens willen het liefst een vrouw die hen niet in verwarring brengt, die gehoorzaam is, en die past bij het beeld dat zij vanuit hun traditie hebben meegekregen, al was het maar omdat morganatische huwelijken nooit erg populair zijn geweest in de Marokkaanse gemeenschap.

2

- de twee-maten. Waarschijnlijk denken overal ter wereld jongens minder snel aan trouwen dan meisjes. De jongen moet immers zijn ‘wilde haren kwijtraken’. Dat idee is universeel maar in de Marokkaanse cultuur extra sterk aanwezig, omdat van een vrouw wordt verwacht dat ze als maagd het huwelijk intreedt. Hoe onredelijk van de mannen! Een onredelijkheid die Plutarchus treffend verwoordde: ‘Zulke mannen lijken op generaals die laf voor de vijand vluchten, maar die tegelijkertijd willen dat hun soldaten moedig stand houden.’ In de islam wordt overigens leerstellig volgehouden dat óók de man als maagd het huwelijk dient in te stappen. Maar omdat dat fysiologisch moeilijker te controleren valt, worden hem de voorhuwelijkse pleziertjes oogluikend toegestaan. Dit is een onvervalst hypocriet element dat voor veel ellende zorgt - met de vele maagdenvlieshersteloperaties als perverse uitwas. Want als jongens net zo streng als meisjes zouden worden beoordeeld (en veroordeeld), zouden zij zich gewis anders gedragen en zouden meisjes

[p. 9]

minder vaak als tijdelijk genotobject worden gezien. Hier is de islam gunstig voor de vrouw, terwijl de traditionele Marokkaanse cultuur funest is, daar die het meten met tweematen diep verankerd heeft in de gemeenschap.

3

- taboes & leugens. De Marokkaanse cultuur is een Mekka voor taboes. Het wemelt van de verboden, vooral, inderdaad, op het vlak van liefde en seksualiteit. Vrouwen en mannen leven zo veel mogelijk in gescheiden werelden. Vooral in gebieden buiten de grote stad is deze scheiding zichtbaar, voelbaar, hoorbaar. Een vrouw in een café is een slet. Een man die zich bij de waterput of waspias ophoudt (koninkrijk der vrouwen), is een viezerik die zich de toorn en misschien zelfs erger op de hals haalt van de broer of vader der wasvrouw. In dit troosteloze traditionele landschap is het mobieltje daarom een heuse zegen: het dicht de kloof tussen de twee werelden. Voorhuwelijks contact is via de ether nu goed mogelijk - on-

[p. 10]

hoorbaar en onzichtbaar kunnen stiekeme afspraakjes gemaakt worden. Er is één nadeel: de liefde wordt niet uit de hoek van het stiekeme gehaald. Over liefdeskwesties wordt nog altijd bijna alles verzwegen en veel gedragingen gaan heimelijk of omfloerst, vooral ten aanzien van de ouders. De taboes maken dat een leugenachtige houding niet alleen noodzakelijk is maar ook een tweede natuur wordt. Liegen is een ‘way of life’ geworden, zelfs daar waar het vaak niet eens nodig is. Het gebeurt achteloos, er wordt niet meer bij nagedacht. Liegen is, net als corruptie, de sociale smeerolie in de Marokkaanse maatschappij. In dat stramien past ook het laks omgaan met omgangsvormen: het afzeggen van een afspraak zonder opgaaf van reden, het helemaal niet komen opdagen, het reflexmatige ontkennen (ook als dat onnodig is), de overdrijvingen als routine. Deze leugenachtige houding is geïmporteerd naar Nederland en dat biedt een begin van een antwoord op een zelden hardop uitgesproken, maar wel vaak gedachte vraag: Waarom liegt de Marokkaanse jeugd zoveel? En in ons verband gaat het dan in het bijzonder om de vraag: Waarom liegt de Marokkaanse jeugd zo chronisch als het over liefde gaat? Welnu, het antwoord is even simpel als deprimerend. Vaak liegt het meisje omdat ze een pure, reine, maagdelijke indruk wil maken. Zij wil immers trouwen en heeft de familie-eer in het oog te houden - maar ondertussen beschikt ze over vijf mobiele nummers en jongleert ze met geheime lovers, al dan niet via een tiental msn-boxen. De jongen anderzijds liegt omdat hij een serieuze indruk wil wekken - hij zegt dat ‘zij de prinses is waarop hij zijn hele leven heeft gewacht’ - terwijl hij alleen maar zo gauw mogelijk z'n onbedwingbare pleziertjes wil. Anderzijds jokt hij ook dat hij modern en progressief is en een vrouw wenst die studeert en ontwikkeld is; want al tijdens de eventuele verloving stelt hij reeds gastronomische vragen (‘jij kan toch wel erwtensoep maken?’) en wenst hij een traditionele presentatie (‘je gaat toch wel stoppen met dat epileren hé?’). En zo houden de twee seksen elkaar in een verstikkende, en uiteindelijk onvruchtbare wurggreep van zwendel en bedrog. Een diep wederzijds wantrouwen is het resultaat. Sommige Marokkaanse streken hebben voor deze achterdocht een gevleugelde uitdrukking: ‘Geef iedere avond je vrouw een lel; als jij niet weet waarom, weet zij het wel.’

4

- pathologische moederbinding. Of ze nu ingenieur zijn, alle werken van Spinoza kennen, of ze in Nederland of in Marokko zijn geboren, Berber of Arabier zijn, welgesteld of haveloos, voor elke Marokkaanse jongen is zijn moeder het ideaaltypische voorbeeld waar de toekomstige echtgenote zich aan zal moeten spiegelen en optrekken. Waar de zus een parel is die bescherming behoeft tegen de boze, onreine buitenwereld, is de moeder heiliger dan Mira Bai. Het was geen wonder dat de moslimberber Zinédine Zidane even vergat dat hij in de finale speelde van een wereldkampioenschap voetbal toen zijn moeder verbaal werd bezoedeld. Om deze reden prefereren veel Marokkaans-Nederlandse jongens (merendeels met wortels in het Rifgebergte) een meisje uit de

[p. 11]

bergachtige streken waar ook hun moeder is geboren en grootgebracht. Deze bruiden brengen immers dezelfde houding, dezelfde taal, klederdracht, eetkunsten, geuren als mamma mee. Dat maakt vertrouwd, veilig en warm. In deze verwarrende, kille samenleving is dat extra prettig. Het meisje dient daarom ook de goedkeuring weg te dragen van moeder - is die er, dan is de jongen feitelijk al getrouwd. We raken hier aan het hart van de psychoanalytische theorie. Veel Marokkaanse jongens lijden aan een levenslang oedipuscomplex. En daarmee blijven ze hun gehele leven volslagen moederskindjes: onvolwassen, aanhankelijk, emotioneel onvolgroeid. De wereldwijde dubbele moraal die vrouwen ‘maagd of hoer’ laat zijn, is in de Marokkaanse gemeenschap getransformeerd tot ‘moeder of hoer’. Een beetje moederliefde kan geen kwaad, is goed zelfs, maar wanneer alle besef van goed en kwaad wordt opgehangen aan de moederlijke maat, is ronduit sprake van een psychopathologie die verontrustend is. Wie ‘Psycho’ van Alfred Hitchcock heeft gezien, weet dat bloederigheid niet ver weg is. Opvallend genoeg willen Marokkaanse meisjes nooit een jongen die op hun vader lijkt. Integendeel, ze dromen van een man die lijkt op die knappe held uit romantische romans, films of showbusiness. Ze willen een Abdelhalim Hafed, een Amr Diab, een vollemaan-islam-crooner als Sami Yusuf. (Misschien schuilt hierin de verklaring waarom ‘homo-marocs’ doorgaans juist wel goed slagen. De wensbeelden van beide partners komen precies overeen: allebei willen ze een partner die lijkt op hun moeder.)

Dit alles voorspelt niet veel goeds voor de meeste jonge Marokkanen. Hun toekomst is onafwendbaar vol van liefdescrisis, en dat moet hen zeer somber stemmen. Een hele generatie dreigt partnerloos op te groeien. Dit vooruitzicht is weliswaar goed tegen de bevolkingsgroei, maar een ramp voor het bruto nationaal geluk. In een cultuur die geobsedeerd is door seks maar hunkert naar liefde doemt onmiskenbaar de lastige maar urgente vraag op: is er een uitweg?

Afgezien van de vraag of Valentino een Franse graaf was of een Marokkaanse tapijtenverkoper, is er denk ik inderdaad een uitweg. Het is hoog tijd dat alle hoogmoed, alle leugenachtigheid en alle hypocrisie achter al die façades van godsdienst of cultuur bloot komen te liggen. Het wordt tijd dat ook onder Marokkaans-Nederlandse jongeren het hoogste en diepste menselijke goed in ere wordt hersteld: de Liefde. Het wordt tijd dat alle maskers afgeworpen worden en we in het naakte aangezicht van onze ouders en aspirant partners de waarheid glashard vertellen. Niet om te kwetsen, niet om te vernietigen wat is opgebouwd, niet om alles van waarde af te breken, maar louter om de zuiverheid terug te brengen in het middelpunt van de affectieve omgang.

Onwaarachtigheid is de bijl aan de wortel van elke gezonde relatie. Leugenachtigheid is het symptoom van het verval. Een woedeuitbarsting, of een onrechtvaardige daad, zelfs tijdelijke ongeïnteresseerdheid is goed te maken. Maar het voortdurende verstoppertje spelen mengt onafwendbaar een vreemd element door de liefde, waardoor zij onherroepelijk ontaardt. Niet voor niets zoeken steeds meer Marokkaanse jongeren hun toevlucht in de ‘interetnische relatie’ - een Hollandse partner is tenminste eerlijk en betrouwbaar, heet het dan, alsof dat niet een treurig testimonium paupertatis is.

Het openbreken van de neergaande spiraal van taboes en wederkerig bedrog zal pijn en verdriet vergen, zeker, maar de Liefde verdient deze strijd. De weg naar de sterren is nooit zonder doornsteken. Precies zoals Stendhal dat in zijn De l'amour formuleerde: ‘Liefde is een kostbare bloem, maar men moet haar wel aan de rand van de afgrond willen plukken.’

Alleen, en ook alléén wanneer men dit accepteert, zal geluk en voorspoed aan de horizon van toekomstige Marokkaanse generaties gloren.

Dit is een bewerking van de El Hizjra-lezing, uitgesproken op 17 december 2006 te Amsterdam.