Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 35]

Naar het naaktstrand
door Jan Blauwhof

Toen ik vijftig was en mijn vrouw mij aan de kant had gezet, nam ik voor een tijdje mijn intrek in een vakantiehuisje in het kustgebied van Noord-Holland. Om eens lekker uit te waaien zei ik dapper tegen mijn vrienden, maar het was een treurig kot, zonder enige charme of comfort. Blijkbaar was het inderhaast uit inferieur bouwmateriaal opgetrokken in de tijd dat er nog geen bestemmingsplannen waren en geen bouwverbod in natuurgebieden.

De inrichting was ouderwets en shabby. Naast de wastafel hing een medicijnkastje van blik, witgeverfd met een rood kruis, roestig aan de randen, met daarin vergeten medicijnen van vroeger: Norit, jodium, mercurochroom in een flesje, een restje rode stroop. In de keuken rook het naar margarine. In menig opzicht was ik weer terug in mijn jeugd, met sleetse armoe en oprechte burgerlijkheid als dagelijkse omgeving. Ik was ook even eenzaam als toen en leed aan hetzelfde gebrek aan enthousiasme voor de onzekere toekomst die mij te wachten stond.

Noord-Holland was mij vreemd. Ik dacht altijd dat ten noorden van het IJ een plat, nat en winderig gebied lag, waar uitsluitend kool wou groeien. De schaarse bevolking liep op klompen, en op zaterdagavond reed de opgeschoten jeugd zich dood op opgevoerde brommers. De werkelijkheid was anders. Achter mijn afgelegen woning begon een bos, een bos dat erg leek op het grote Duitse woud waar mijn vader mij mee naartoe had genomen toen ik klein was. ‘Want zulke bossen heb je bij ons niet,’ had hij me verzekerd. Daarin kreeg hij nu ongelijk. Zodra je dit bos in liep werd je opgenomen in een hoge ruimte met gedempt licht en veel groen, geheimzinnig en veilig. Ik voelde mij er geborgen en klein, diep onder de hoge ruisende toppen waar de wind langs streek.

Er voerde een onduidelijk pad naar binnen, en op een dag besloot ik niet zo maar wat te dwalen tussen de bomen, maar dat pad helemaal te volgen. Toen bleek het bos veel minder groot dan ik dacht. Plots zag ik tussen de bomen het geel van een duin. Even later stond ik in de open lucht, en in plaats van het ruisen van de boomtoppen hoorde ik in de verte de zee. Ik volgde een fietspad en aan de voet van de duinen ging ik in het zand zitten. Het was een uur of vier, in de vroege zomer, en de zon stond laag, pal tegenover mij, en wierp een zilveren glinstering op het water. Het strand lag onder mij.

Op het strand lagen hier en daar kleine groepjes mensen, als robben op een bank. Aanvankelijk viel me niets op, tot ik een kale, atletische man met zijn hond langs de vloedlijn zag hollen. Hij was geheel naakt. Ook de andere badgasten waren geheel naakt. Zonder het te willen was ik voor het eerst van mijn leven op een naaktstrand terechtgekomen.

Nadien maakte ik deze wandeling vaker, en de derde keer besloot ik in zee te gaan baden zoals het daar gebruik was. Ik zocht een plek niet ver van de vloedlijn, deed mijn kleren uit en liep bedaard over het strand en de zee in tot het water tot mijn borst kwam. Het eerste stuk, voor ik in het water verdween, voelde ik nog behoorlijk wat gêne; je ongekleed in het openbaar te vertonen is per slot van rekening volgens Freud een bekende verlegenheiddroom. Maar niemand besteedde ook maar de geringste aandacht aan mij of aan mijn gedrag,

[p. 36]

en het zwemmen zonder zwembroek vond ik een onverwachte verrukking. Het gaf een gevoel van vrijheid en van vertrouwdheid met het element dat alle twijfel wegnam of wij mensen wel van zeedieren afstammen.

Die zomer werd ik er een vaste gast, en ik raakte vertrouwd met het naaktstrand en de mensen die er komen. De regel is dat je niet naar de anderen kijkt, maar je kunt het natuurlijk niet helpen dat je elkaar ziet. U denkt misschien dat een naaktstrand een luilekkerland van erotische prikkels is, een paradijs voor voyeurs. Op mijn strand was dat helemaal niet zo, alleen al omdat er geen mooie jonge mensen kwamen, maar ik denk dat het op andere naaktstranden niet anders is. In dit geval was het ongeveer hetzelfde publiek als in het Concertgebouw, al wat ouder en met duidelijke blijken van fysieke slijtage. Van enige afstand (die men vanzelfsprekend in acht neemt) zien alle bezoekers er hetzelfde uit, net zo als de auto's die in eindeloze rijen op een parkeerterrein staan. Uit de verte hebben deze allemaal twee koplampen en een voorruit, en je moet ze van dichtbij met een kennersblik bekijken om een nader onderscheid te maken. Naakte mensen op het strand hebben allemaal twee armen, twee benen en een hoofd, en zij verschillen slechts in de details van de kluitvormige romp die deze uitsteeksels verbindt. Aan de voorkant dragen allen de drie punten van tepels en navel, als afhechtpunten van de gietvorm waarin wij mensen zijn gegoten.

Pas door het naaktstrand besef ik hoe weinig aantrekkelijk de mens als diersoort is. Neem de bekleding: afgezien van enkele gebruinde atleten hebben de meeste mensen een vaal en lubberig vel, ongeveer de kleur van een ziek varken. Vergelijk dat eens met het elegante verenpak van een meeuw of de vacht van een herdershond! Geen wonder dat veel mensen hun lichaam maar liever onder kleding verbergen of de aandacht met een opvallend badpak proberen af te leiden. Op het naaktstrand heeft iedereen echter weet van de eigen lelijkheid, die niet anders is dan de lelijkheid van ons allen. Men gedraagt zich dan ook tegenover elkaar met reserve en tolerantie. Niemand behoeft zich te generen, en ook mensen met zichtbare en opvallende gebreken kunnen het naaktstrand gerust bezoeken. Gebochelden, mensen met een horrelvoet, met een gezwel, met littekens of verkleuringen van de huid, mensen die glinsteren van de psoriasis of mensen met maar één been, niemand zal er acht op slaan, want ieder weet hoe hij er zelf uitziet, en dat is niet veel beter.

Mijn naaktstrand werd bezocht door een vrouw met één borst, die goed kon zwemmen; zij ging heel ver in zee, en voorbij de branding zag je haar armen molenwieken voor een snelle rugcrawl. Deze prestatie trok meer aandacht dan het ontbreken van een lichaamsdeel. En het deerde mij dan ook geenszins dat mijn eigen litteken van de operatie van twee jaar geleden niet langer door een zwembroekje aan het oog werd onttrokken.

De zomer was nog niet voorbij toen ik mijn oude schoolvriend Sebas tegenkwam. Na de schooljaren waren onze wegen uiteengegaan. Hij was een succesvol zakenman geworden, en dat kon je van mij niet zeggen. Schaarse berichten meldden de sprongen van zijn carrière. Zo nu en dan liepen we elkaar tegen het lijf. Vrienden waren wij niet meer, wel goede bekenden, die wisten wat ze aan elkaar hadden en die elkaar vertrouwden. Ik zag tegen Sebas op, maar zonder veel afgunst, en Sebas zag op mij neer zonder onvriendelijkheid.

Deze keer zag hij er zo slecht uit dat ik ervan schrok. Hij vertelde mij dat hij een zeldzame en ernstige ziekte had, dat hij zijn werk had moeten opgeven

[p. 37]

en tot vrijwel niets meer in staat was. Geld had hij blijkbaar nog wel: hier in Nederland had hij nu wel alle doktoren gehad die iets van zijn kwaal wisten, zij konden niets meer voor hem doen, zijn enige hoop was een Zwitserse kliniek, en daarheen zou hij binnenkort afreizen. Er waren veel wensen die hij nog graag zou verwezenlijken, en een daarvan was om nog éénmaal het strand te bezoeken en in zee te baden (voor het laatst, was de suggestie). Hij durfde dit echter niet aan, want hij zag er niet uit - op dit punt aangekomen trok hij zijn broekspijp een eindje omhoog. Zijn been was overdekt met blauwe vlekken. Nu kon ik een nuttig gebruik maken van mijn nieuw verworven kennis! Zonder de onderlinge verhouding uit het oog te verliezen, en op de toon van iemand die zijn plaats kent, legde ik hem uit hoe het op mijn strand toeging en stelde ik hem voor dat ik hem een keer zou meenemen. Na lange aarzeling maakte hij een afspraak.

Naarmate de dag dichterbij kwam, zag ik er meer en meer tegen op. Na mijn dappere praat moest ik natuurlijk zelf het goede voorbeeld geven door nonchalant al mijn kleren uit te trekken, maar met Sebas erbij was dit wel wat anders dan in de anonimiteit die ik tot dusverre had genoten. En om ontspannen met hem te converseren terwijl hij in zijn volle naaktheid, overdekt met blauwe vlekken en wie weet wat nog meer voor vreselijks naast mij zat, leek mij ook geen pretje.

Ik denk dat Sebas hetzelfde soort twijfels had, want op de bestemde dag gingen wij samen nogal grimmig op pad. Op zichzelf waren de omstandigheden ideaal: een doordeweekse dag (dus weinig bezoekers), zon, een zoel windje, en het zeewater helder en schoon. Op het strand besloot ik met kordaatheid te

[p. 38]

handelen, hield halt, en zei: ‘Hier laat ik mijn kleren liggen.’ En ik kleedde mij uit. Sebas schrok duidelijk toen hij mijn litteken zag. Ik had het de avond tevoren met wat van die oude mercurochroom rood aangezet. Als er onvoldoende andere gasten met gebreken waren, zou ten minste mijn aanblik Sebas op zijn gemak kunnen stellen. Maar het resultaat was te extreem uitgevallen, het zag er uit alsof mijn onderbuik bijeengehouden werd door een kapotte ritssluiting die elk moment kon openknappen zodat mijn ingewanden eruit zouden puilen.

Op mijn beurt vond ik dat Sebas er erger uitzag dan ik had verwacht, met een uitgeteerde tors en overal blauwe vlekken, ongeveer zoals de gruwelfoto's van gemartelden die je soms in de brochures van Amnesty aantreft. Hij hield zijn onderbroek aan, een boxershort met vrolijke afbeeldingen, en ik vond dat maar goed ook, wie weet welke afzichtelijke zweren daaronder schuilgingen. Maar het ergste bleef dat je aan zijn gezicht kon zien dat hij ernstig ziek was.

Zwijgend liepen wij samen naar de zee en het water in. Een toevallige toeschouwer zou denken: twee homoseksuele vrienden op leeftijd, de een getekend door aids, de ander met een mes toegetakeld in een nichtenrel. Door het halfdiepe gedeelte gingen wij naar de eerste zandbank, waar de grote rollers van de branding braken, en daar lieten wij de manshoge golven met ons spelen. Na een tijdje keerde ik terug naar kalmere wateren, maar Sebas kon er geen genoeg van krijgen, en als ik hem toeriep dat ik er nu uit wilde riep hij steeds: ‘Nog even!’

Van waar ik stond hield ik Sebas in de gaten, gereed eropaf te gaan als hij in een golf zou onderduiken en niet boven zou komen. Ik dacht na over onze onderlinge verhouding. Zoals wij hier stonden, vervulde ik de positie van de bezorgde vader, en Sebas die van het kind dat zich niet van de gevaren bewust is. Al was Sebas maatschappelijk gezien nog steeds mijn meerdere, het zag ernaar uit dat hij het niet lang meer zou maken, en ik nog wel. Dat gaf mij toch een onuitgesproken gevoel van overwicht.

Maar toen wij eindelijk samen druipend het vaste strand weer opliepen, zei hij: ‘Dat was heerlijk. Maar zeg eens, je hoeft me niet te vertellen wat het is, maar mag jij eigenlijk met dat litteken wel zo lang in zee?’ En ik begreep dat in zijn ogen ik de zwakkere was, die de luwte had gezocht terwijl hij onvermoeibaar in de golven was blijven spelen. Het deed hem zichtbaar goed.

Vrij ongemakkelijk dronken wij nog wat in mijn aftandse krot; Sebas mocht geen alcohol hebben. Bij het afscheid zei hij: ‘Volgende week vertrek ik naar die Zwitserse kliniek. Behrens en Krokowski wachten. Je kunt mij maar beter niet komen opzoeken!’

Ik wist al dat hij mij als ernstig ziek beschouwde, maar ik had nooit gedacht dat hij Thomas Mann's Der Zauberberg had gelezen; in dat boek leiden de genoemde geneesheren een kliniek waar een niets vermoedend bezoeker als patiënt moet achterblijven. Voor Sebas deden Behrens en Krokowski echter goed werk, want vele maanden later, bij de kapper, zag ik hem terug. Nu ja, ik trof in Rijke Mensen een reportage aan over nieuwe dure locaties in Portugal, en bij een golfparadijs stond een foto van Sebas, tanig en gebruind. Hij vervulde er een belangrijke rol als promotor en manager, en was een toonbeeld van gezondheid. Het kan verbeelding zijn, maar zelf ben ik de laatste tijd voortdurend vermoeid, en dat litteken is nog steeds een beetje verkleurd.