Hollands Maandblad. Jaargang 2007 (710-721)

[p. 12]

Kill your darlings
door Marinet Haitsma

Haar dochter kwam ter wereld in het Zuiderpark, op een winteravond. Ze hurkte in de struiken, zo ver mogelijk van het pad. Bij elke wee beet ze op haar tong om stil te blijven. Goddank was het donker. Ze stikte bijna in de geur van haar vruchtwater, als vochtig karton, vermengd met urine en ontlasting. Kalm blijven, kalm! Ademen moest ze, doorademen, zoals mama, zusje, oma, tante, mama, mama.

Instinctief beet ze de navelstreng door. Languit lag ze hijgend op de natte bladeren. Ze schoof het kind onder haar jas en drukte het tegen zich aan. Het bewoog. Ze voelde de ijzige wind op haar gezicht en haar hele lijf begon te rillen. Elke spier sidderde, de dode bladeren knisperden onder haar samentrekkende kont. Met een paar weeën zuchtte ook de placenta zich naar buiten. Ze greep tussen haar dijen en propte het lobbige ding in de vuilniszak.

Ze was beurs nu. Bloed sijpelde overal en haar kleding was doordrenkt van zweet en vruchtwater. Minutenlang, uren misschien, lag ze in de struiken. Toen deed ze haar jas iets open en probeerde het gezicht van haar dochter te bekijken. In het donker zag ze niet veel. Plakkerige haartjes, ooglijntjes als een penseelstreek, een dopneusje, her en der vlekjes bloed en witte smeer. Een doodkalme baby, die onwennig ademde en zoekend haar mondje bewoog. De witte vlek van het gezichtje zette zich zonder verzet in haar geheugen vast. Toen pakte ze de tas met droge kleding, wikkelde haar dochter in een trui en stopte haar bij de placenta in de vuilniszak.

Daarna is ze naar metrostation Maashaven gestrompeld, terwijl ze de zak meedroeg alsof ze haar huisvuil buiten ging zetten. Onderweg kwam ze een enkele voetganger tegen. Niemand keek op of om; ze was een van de vele, onbekende gezichten hier. Misschien illegaal, misschien ook niet, je wilde het niet weten. Het stukje van Zuidplein naar Maashaven duurde een eeuwigheid. Hoog boven haar dreunde onafgebroken de metro voorbij als een eindeloze verlichte slang. Haar baarmoeder krampte bij elke stap, de zak woog steeds zwaarder. Duizelig bereikte ze Maashaven, vlakbij haar werkplek.

Ze is toen een steiger opgelopen, voorzichtig vanwege de pijn en duizelingen. Helemaal aan het eind van steiger 3 liet ze de dichtgeknoopte vuilniszak in het water glijden. Daarna is ze naar haar slaapadres gestrompeld en op bed gevallen. Lijkbleek en koortsig.

Een paar dagen later ontdekte een schipper de zak met de dode baby. Sporen van kleding en bloed leidden de politie al snel naar een slonzig bordeel in de buurt. Het onopvallende Thaise meisje dat er sinds amper een jaar werkte, deed geen moeite iets te ontkennen. Ze was schuw en verdwaasd, en werd opgenomen in de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis. Daar werd ze verzorgd, gevoed, verschoond. Na haar herstel en een korte celstraf werd ze op het vliegtuig naar huis gezet.

Niemand heeft gevraagd waarom ze haar kind in de Maas achterliet. De kranten spraken gruwel en schande. Enkelen namen het op voor de moeder, an-

[p. 13]

deren baden voor het kind, sommigen wilden het bordeel aanklagen. De rechter was mild. Incident vergeten.

Totdat de feministische sociobiologe Sarah Blaffer Hrdy van zich liet horen. Er was hier volgens haar geen sprake van een wantoestand of ontaard moederschap; het begrip moederinstinct is immers allang achterhaald in het licht van studies naar dieren en inheemse volkeren die hun nageslacht ombrengen of onverzorgd achterlaten. Uit rationele overwegingen. Ook deze jonge moeder nam op basis van haar uitzichtloze situatie een rationele beslissing, betoogde Hrdy. Beiden zouden een lijdensweg vol problemen tegemoet gaan; slechte huisvesting, geen geld, geen toekomst, geen partner of familie. Dus ging ze over tot infanticide. Als rationeel besluit.

Ik vroeg me af hoelang de baby nog geleefd had. Hoe het zou zijn om in een vuilniszak rond te dobberen, terwijl je uit de kledingwikkels de zoete luchtjes van je moeder opsnuift. Hoe je langzaam stikt in die geur, terwijl je mond zich vastzuigt in de natte lappen. Hoe hard je moet kunnen krijsen om in de rumoerige haven gehoord te worden? Hoe lang kun je dat volhouden?

Ik riep mezelf tot de orde; zo'n jonge baby had nog geen bewustzijn van ‘moeder’. Een baby heeft - net zomin als een moeder - geen moederinstinct. Zonder moeder was er alleen een oneindig niets. Het meisje was door onderkoeling natuurlijk al snel in een droomloze slaap weggezakt.

Maar het hielp niet. Ik droomde van vuilniszakken die zich in bochten wrongen om de borst te krijgen, vuilniszakken die uit het water kropen en dada zeiden. Zwangere vrouwen hebben een rijke fantasie. En toen mijn eigen baby kwam, was het met de fantasie snel gedaan; we kregen een jongetje met darm-

[p. 14]

kolieken en hij kon erg hard huilen. Het was om radeloos van te worden; als je hem oppakte om te troosten, ging hij nog harder krijsen.

Op een avond rende ik voor de zoveelste keer naar de babykamer; het gekrijs van Mats had de hele dag geduurd en nu de avond viel, liep hij paars aan. Van pijn en verdriet. Ik was doodmoe. Opgejaagd stoof ik zijn kamertje in, smeet hem op de commode en riep: ‘Wat wil je nou? Eten, warmte, schone luiers - ik weet het niet meer!’

Misschien hoopte ik dat de vader beneden de uitroep hoorde. Dat hij zou opstaan vanachter de tv en bezorgd zou binnenstormen om het huilen te verhelpen. Ik zag scheel van de slaap en voelde me al weken hondsberoerd. Hij leek helemaal niet veranderd door de baby; hij keek onverstoorbaar naar voetbal, ging in de kroeg drie biertjes pakken en morde dat ik me aanstelde.

Mats spartelde op de commode. Elke vezel in zijn lijfje vocht. Zijn gehuil sneed door mijn oren. Het paars aangelopen gezicht vervulde me met afkeer. Ik had zo gehoopt dat ik een gezichtskenmerk zou ontdekken waarop ik verliefd kon worden. Maar dit kind bleef me totaal vreemd. Het enige dat ik zag, waren twee ogen die me razend aanstaarden.

Ik dacht weer aan het meisje in de vuilniszak - en de enorme moed die de moeder had getoond. Ik was de wanhopige - niet zij. Zij had de juiste beslissing genomen en zichzelf en haar baby behoed voor vreselijke trauma's. Trauma's die ik juist bij mijn telg en mezelf aan het kweken was.

Om het gekrijs te stoppen, legde ik mijn hand op Mats' mond. Dit mocht ik mijn kind niet aandoen; elke minuut dat ik hem langer in leven hield, zou zijn leven verder vergallen! Hij werd zelf natuurlijk ook dol van het gekrijs. En wat moest hij zich schuldig voelen: het leven van zijn ouders maakte hij tot een hel. Alleen maar door er te zijn. In een paar weken tijd had hij mijn slaaptekort opgeschroefd naar code rood. Hij wist het: ik zag de paniek in zijn ogen.

Mats hapte hongerig in mijn handpalm. Ik voelde me kalm. Sarah Blaffer Hrdy had gelijk - er bestond geen moederinstinct. Mijn hand voelde plakkerig van zijn smakkende lippen. Op Boru Boru zou niemand me erop aankijken. Mijn lezing van de ongunstige tekenen in Mats' gezicht zou ieder stamlid respecteren, sterker nog, men vertrouwde in zo'n geval geheel op het inzicht van de vrouw. Een verkeerd kind op het verkeerde moment, op de verkeerde plek: ik moest Mats verlossen uit het lijden dat hij zelf aanvoelde. Niks ontaarde moeder, niks babyblues. Hrdy opperde zelfs dat een postnatale depressie een gevolg was van het onderdrukken van het enige rationele besluit.

Het krijsen verflauwde, als het gezoem van een wesp in een glas water. Mats maaide nog even met zijn armpjes en beentjes. Zijn gezichtje verkleurde naar donkerpaars. De stilte was een aangenaam lavendelbad. Ik genoot ervan, en er viel een kalmte over me die uitdijde naar een heerlijk nieuw leven waarin ik zelf mijn beslissingen nam en allereerst een punt achter de relatie zette.

Ik haalde mijn hand weg, ging op het logeerbed zitten en voelde me opgelucht; zo gemakkelijk was het dus. Zo gemakkelijk was het ook voor het vuilniszakmeisje geweest. Al het andere was narcistische gekte van deskundigen, journalisten, tv-makers, politici, mensen die met de schuldvraag schoven. De dood was verschrikkelijk eenvoudig. Ik zou Mats terugleggen in zijn bedje. Op zijn buik, waar het consultatiebureau steeds voor waarschuwde. Niet op de buik! Gevaar voor wiegendood! Op de buik dus. Het zou nog uren duren voordat het ontdekt werd. In mijn hoofd tolde het. Er begon iets te bonken in mijn lichaam. Het gebonk werd harder en harder.

[p. 15]

Op de commode klonk gereutel en getrappel. Mijn hart sloeg over. Leefde hij? Was ik echt zo stom; kon ik wel rationele beslissingen nemen? Vast wel. Maar iets had me weerhouden; iets in de blik van Mats. Precies de blik die andere vrouwen over de rand dreef: afhankelijkheid die op antwoord wacht.

Op zoek naar dat antwoord snelde ik steeds weer naar de buurtsuper voor de blikken Fantomalt melkpoeder. Op een dag botste ik bijna tegen Kate op. Zij was in dezelfde tijd als ik bevallen en we wandelden vaak samen. Nu zag ze lijkbleek en haar haren wapperden rauw rond haar hoofd.

‘Hallo Kate! Hoe gaat het met...’

‘Hij is er niet meer, hij is er niet meer!’ riep ze uit. We vielen elkaar in de armen, hoewel ik geen flauw idee had waarom. Ze snikte chaotisch.

‘Kate, wat is er, waar heb je het over?’

‘Mijn engel, mijn schatje, mijn baby! Hij is weg, Em!’

‘Oh Jezus, oh mijn god!’

Thuis telde ik mijn zegeningen; gezonde baby, huilt flink, eet goed, man gezond, ikzelf nog in leven. Kate verloor haar kind aan wiegendood. Zei ze. Sarah Blaffer Hrdy meldde dat wiegendood een verkapte vorm van kindermoord was; een totaal gebrek aan communicatie tussen moeder en kind. Ik was jaloers. Zij wel! Onbegrijpelijk dat Kate meteen weer zwanger wilde worden om ‘haar engeltje’ terug te krijgen van de Heer. Kate was in de rouw - en ik ook. Ik rouwde stil omdat het me niet gelukt was een rationele beslissing te nemen.

Ik bezocht de huisarts. In sommige culturen mocht het een normaal verschijnsel zijn - mij stond een aardige straf te wachten als ik mijn neiging niet leerde beheersen. En voor een vuilniszak bij station Maashaven was het te laat; Mats groeide als kool en zou in no time de Maas overzwemmen.

De dokter constateerde een postnatale depressie. Aha, dacht ik, onderdrukte neiging tot kindermoord. Maar Kate dan? Die was toch dolgelukkig geweest met haar engel? Het was een zoete rustige baby, die bij haar in bed sliep. Ze had wel een gewelddadige vriend voor wie ze ‘borg’ stond omdat hij op proef uit een ander land hier woonde; en die proef verliep niet helemaal vlekkeloos. Het engeltje van Kate stierf tijdens een middagdutje met mama in bed. Hij hield gewoon op met ademen. Zei men.

Ik dacht aan mevrouw Hrdy en zocht in haar standaardwerk Moederschap naar opheldering. ‘Eh nou,’ schreef ze geloof ik min of meer, ‘hier zijn duidelijk aanwijzingen dat de moeder de kansen voor haar kind negatief inschatte. En zich letterlijk afkeerde van de baby. Zo heeft ze haar engel in de slaap onbewust “bedekt” zoals de Italianen dat vroeger noemden. Nu hoeft Kate haar wispelturige vriendje niet te vrezen. En heeft ze een megaprobleem opgelost; de onmogelijke opvoeding van haar kind in een crimineel milieu.’

Het bleek dat de moeder van Kate haar eerste dochter ook had verloren aan wiegendood: ook tijdens een middagdutje met mama in bed. Kate was de vervanging van haar dode zusje.

Het is Gods wil, zei Kate. Ze zei nadrukkelijk: het is niet mijn schuld. Dat had ik nooit geïnsinueerd; ik vond het moedig om je kind te ‘bedekken’, in plaats van onder dubieuze omstandigheden te laten opgroeien tot de volgende generatie kneus, psychopaat of loser.

Kneus? Had mijn moeder ooit boven mijn wieg gestaan met een twijfelende blik: raar meisje, wordt niks, wat zal ik doen?

De huisarts stuurde me met spoed naar de psycholoog. Ik vulde een vragen-

[p. 16]

lijst in. Ik mocht zinnetjes afmaken als ‘Vrouwen zijn...’ - trutten in de kiem, antwoordde ik op papier. ‘Het leven is...’ - een klotenzooi, schreef ik. Kreeg ik nou een pilletje? Iets geruststellends? Maar nee, daar wilden de psychologe en de huisarts niets van weten. Een paar gesprekken. Dat zou helpen. Dan zou ik ‘net als andere moeders’ gaan genieten van de kleine.

Schuw en verdwaasd zat ik achter een oude schrijfmachine verhaaltjes te tikken, die alleen familieleden gretig lazen om op de hoogte te blijven van de laatste roddels. Het waren oeverloze epistels. Van kill your darlings had ik nog niet gehoord. Had ik dat maar gedaan. Wie eerst gekilld: de vader of de zoon? Wie krijste het hardst: de oudste of de jongste?

‘Wist je vooraf wat het betekende om moeder te worden?’ vroeg de psychologe.

‘Ik dacht dat het zoiets was als mijn hond,’ antwoordde ik naar waarheid. ‘Je laat 'm een paar keer per dag uit, gooit eens een bal, en verder ligt-ie te pitten.’

Ernstige inschattingsfout, zelfoverschatting en gebrek aan realiteitszin, krabbelde ze en glimlachte begrijpend. ‘En,’ vroeg ze opgewekt, ‘hoe is het contact met de vader?’

‘Die staat hier buiten. Het is mijn probleem.’ Ja, hij stond er volledig buiten, de sukkel. Ik keek naar de klok die het uur wegtikte; ik moest boodschappen doen en dan Mats bij de oppas ophalen. Niet vergeten: toiletpapier en vuilniszakken...

‘Hoe verdelen jullie de zorgtaken, Emma?’ vroeg ze, op misselijkmakend neutrale toon.

De zorgtaken. Ja, verdomd, wat deed hij eigenlijk? Hij mocht wel eens een voorbeeld nemen aan mannen die iets ondernamen. Neem de man die zijn flat in brand stak, in de hoop met het verzekeringsgeld de gezinsschulden af te betalen. Vier kinderen kwamen om, één dochter en de moeder overleefden vaders heldendaad. Hoe maakten die het trouwens?

‘Naar omstandigheden goed. Via de bijstand kregen we dit flatje. Mijn man heeft het zwaar in de gevangenis. We bellen elke dag. Het is een lieverd, hoor. Hij bedoelde het niet zo.’

Yeah, right. Hij bedoelde het wel zo.

En hij had groot gelijk toen hij zijn darlings killde. Hij heeft de wereld behoed voor vier nutteloze krengen. De vader wist dat hij ze niks te bieden had; het gezin baadde in werkloosheid en schulden. En de verzekering betaalt niks uit omdat de held de brand aanstak; arme lieverd. Wie zo'n fatale helpende hand in de zorgtaken had, deed er goed aan ons te verlossen van zijn kroost.

De psychologe maakte druk aantekeningen. Hrdy keek over haar schouders mee en fronste haar wenkbrauwen: nee, jullie verdraaien mijn theorie! Dat van die man ligt anders! Kindermoord is acceptabel als het direct na de bevalling plaatsvindt. Bij het vermoorden van oudere kinderen is er beslist waanzin in het spel, want wie doodt in godsnaam zijn eigen kinderen?

De psychologe keek op haar horloge. ‘Hoe oud is Mats nu?’

Ik rekende. Zes maanden, een week en twee dagen duurden de kolieken nu. Te laat, te laat, kermde Hrdy in mijn hoofd, jouw kind heeft een identiteit, een plek in de stam verworven!

We maakten een nieuwe afspraak.

‘De lijdensdruk is hoog,’ zei de psychologe. ‘Verstoorde bonding. Maak meer tijd voor Mats.’

Ik fietste naar huis door lange populierenlanen, langs rijen appartementen-

[p. 17]

blokken waarachter ministammen van vader, moeder en kind hun dagen sleten. Hoe zou het ze vergaan? Maar ik fietste door, tegen de wind in. Ik deed de boodschappen, haalde Mats bij de oppas, voedde en verschoonde en luisterde naar zijn gehuil. Mijn man kwam thuis van zijn werk. We dronken koffie, een bekend ritueel bij Nederlandse stammen. Gewoonlijk komt er dan een gesprekje op gang waarbij de stamouders interesse in elkaars wederwaardigheden veinzen. Eveneens een vast ritueel.

‘Hoe was 't op je werk?’ vroeg ik.

‘Best, hoor. Jij?’

‘Psychologe geweest. Ook goed.’

‘Oh ja, vandaag. Zei ze iets?’ vroeg hij.

‘Wie?’

‘De psychologe.’

‘Dat Mats meer afleiding nodig heeft,’ zei ik.

‘Afleiding.’ Hij keek naar zijn koffie. ‘Een broertje of zusje erbij?’

‘Zoiets ja.’

We keken in onze agenda's. Mijn god, een tweede kind... waarom uitgerekend nu, kreunde Sarah Blaffer Hrdy.

Om jouw meer onderzoeksmogelijkheden te bieden, Sarah, snauwde ik.

Nee, nee, nee, schudde ze woest, je begrijpt niks van mijn werk!

Nou vooruit dan. Omdat, beste Sarah, jouw hele klotentheorie over milieu, afkomst, stamrituelen en geldzaken iets vergeet. Iets cruciaals. Noodlot. En nu oprotten!

‘Zei je wat?’ vroeg de vader.

‘Niks. I just killed a darling.’