Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 31]

Blikschade
door Enne Koens

Het is ochtend. Dit is een kleine stad, maar toch een stad, er zijn meer dan tien winkels. Met zijn voeten in een vlakte klimt de stad omhoog uit de nevel. De stad is in afwachting van de dag. De vlakte ligt stil als diep water. In de stad wordt koffie gedronken uit plastic bekertjes. Pas op: de koffie in deze stad is verschrikkelijk. Hij is werkelijk niet te zuipen. Toch drinkt iedereen elke dag koffie. Er wordt geroerd met plastic roerstaafjes. Van die roerstaafjes met drie gaatjes in de iets bredere onderkant. Wie heeft die roerstaafjes uitgevonden? Er moet iemand zijn die deze staafjes bedacht heeft en er patent op heeft aangevraagd. Wil degene die patent op die staafjes heeft alstublieft nu opstaan en zich bekendmaken? Overal in de stad roert iedereen zijn koffie met zo'n staafje. Zelfs zwarte koffie wordt geroerd met zo'n staafje. Omdat het heel aangenaam roeren is. Tijdens het roeren kun je kijken en misschien zie je iemand om iets tegen te zeggen, om te vragen hoe het gaat, te informeren naar de betrouwbaarheid van de garage om de hoek.

In het stille kantoor achter het café tel ik de kas. Ik laat de bankbiljetten tussen mijn vingers doorglijden. Mijn man zet koffie voor me neer.

‘Hannah, wat wil je eten, wat wil je drinken, wat wil je doen vandaag?’ Hij wil me aan het lachen maken, maar dat lukt hem niet. De boekhouding is nog niet af. De vuilnis staat niet buiten. ‘Goed dan, maar daarna kunnen we de stad in lopen, toch, we kunnen naar de boten kijken?’

Ik knik. In mijn binnenste heb ik vleugels voelen slaan. Er is een nieuw soort wachten begonnen. Dat niet ver reikt. Misschien een halfjaar, misschien iets minder nog. Te lang om te kunnen overzien, zodat je je wel moet schikken in het wachten, als in een nieuwe staat van zijn. Ik ben, want ik wacht. Te tijdelijk en te veranderlijk om te willen beheersen. Een nieuw soort hopen ook. Er gaat een nieuwe tijd beginnen, misschien een betere.

Natuurlijk lopen we straks naar de boten. Als de boekhouding bijgewerkt is en de vuilnis op straat gezet. We lopen met verende passen, dribbelen om elkaar heen, pesten, proberen, wachten, lachen en delen kussen uit met ongekende gulheid. We zien de mensen niet die links en rechts passeren. Die zich haasten bij het posten van hun brieven, bij het inparkeren, die hun doden begraven, hun kinderen ophalen (ja, die zien we juist weer wel, we zien overal moeders en vaders met vers ingestopte kinderhoofdjes tegen de net opgekomen kou), maar we zien geen tranen omdat we ons vandaag niet voor kunnen stellen wat huilen is. We hebben ook wel eens gehuild natuurlijk, maar vandaag zijn we vergeten wat het is omdat het ons onvoorstelbaar lijkt dat iemand op een dag als deze zou willen huilen.

Mijn man staat op de brug. Hij kijkt niet om zich heen. Hij ziet het grijze water niet, de wolken die zich haasten. Hij praat over hoe het verder moet. Over nieuw personeel. Over hoe hij alles zal regelen. Dat ik minder moet gaan werken. Dat het kind niet altijd in het café... Dan wijst hij. ‘Kijk dat bootje,’ zegt hij. ‘Kijk. Wij zouden echt gelukkig zijn op zo'n bootje. We zouden elke dag... Zie je ons al zitten? Hannah. Jij aan het roer, ik aan de schoten. Wat denk je? Dat

[p. 32]

zou...’ Ik lach om zijn gebaren. Ik laat mijn wangen langs zijn stoppels glijden. Ik ben gelukkig als hij praat. Ik zie geen boot, die boot maakt mij niet uit, ik wil dat hij blijft praten. Dat hij praat zoals hij cd's draait. ‘Nu deze, deze vind jij mooi, moet je horen... Vind je mooi? Ja? Maar dan vind je deze ook mooi.’ Dat hij met diezelfde handen als waarmee hij wijst de cd weer uit het apparaat haalt, op zijn hoesje gooit en een nieuwe pakt om ergens in het midden van iets op te zetten. ‘Dit stukje, dit, moet je horen.’ Ik hoef alleen maar te lachen. Als ik lach, kijkt hij alsof hij een cadeautje krijgt. Hij weet niet waarom ik lach, hij houdt zijn hoofd schuin alsof hij nadenkt terwijl hij kijkt hoe ik lach. Maar het lachen zelf maakt hem gelukkig, want hij tilt me op, op de brug, tilt me hoger, rond mijn middel en lacht met me mee.

Als je te veel hoopt op geluk, voel je al dat het zich honend omdraait. Alsof hopen op geluk een vorm van hoogmoed is. In het achterhuis zijn de gordijnen gesloten. Een uur geleden nog was alles goed. Een uur geleden nog wachtten wij, hoopvol lonkend naar de toekomst. Een uur! Eerst huil ik uit verzet. Dan huil ik uit ongeloof. En daarna huil ik om het wachten. Niet te hard, zodat het wachten het niet zal merken. Ik moet het wachten te vriend zien te houden. Ik moet hem smeken om de goede afloop. Ik zit en wacht. Mijn handen liggen op de lichte bolling van mijn buik. Mijn man cirkelt om me heen in de uren. Iemand moet ons vertellen dat het geen zin meer heeft.

De dokter komt en zegt: ‘Misschien is het maar beter zo, want ongezonde of zelfs invalide kinderen, je weet het niet, die krijgen geen gelukkig leven. Het is de natuur die hier bepaalt, niet wij.’ Al bijna strekt hij een vinger naar de lucht om er mee te kunnen zwaaien over dat niet alles maar te koop is. Ik kijk hem aan en als ik kon, zou ik hem met mijn tanden kapotscheuren. Wie is het die daar zo over mijn kind praat? En wat weet hij ervan? De dokter laat het zwaaien achterwegen. In plaats daarvan toont hij zijn hulpeloze handen. Hij kan hier geen recepten schrijven, niet zijn plastic handschoenen aandoen voor onderzoek. Mijn man schreeuwt dat hij toch iets moet doen. De dokter pakt maandverband uit zijn koffer en legt het op tafel. ‘Dit is alles wat ik doen kan.’ Mijn man slaat de watten van de tafel en wijst naar de deur. De dokter gaat.

Mijn hele lichaam houdt zijn adem in. Niets mag veranderen. Geen zuurstof voor mijn cellen. Laat geen nagel zich tot groeien zetten, niet nu. Laat geen huidschilfer breken. Geen bloed. Geen tranen meer. De watten liggen buiten mijn bereik op de grond terwijl ik bloed.

In de blik van mijn man zie ik de onomkeerbaarheid. ‘Het gaat niet goed,’ zegt ik. Hij knikt. Hij wist het al. ‘Nee,’ beaamt hij. Het gaat niet goed.

Mijn hele lichaam vormt zich tot een plank die tegen wil en dank het leven uit me perst. Mijn man verzamelt doeken voor het bloed. Mijn pijn laat hem richtingloos rennen.

Dan zitten we met een visje in onze handen. Het visje heeft een kleine staart, een heel groot hoofd. Zijn handjes heeft het tegen zijn borst geplakt. Zijn beentjes opgetrokken. En in zijn doorschijnende rug loopt de kleinste ruggengraat. Hij mag niet bekeken worden. Op dit visje mogen geen ogen rusten. Zijn vel is glad en paars. Hij had in het donker moeten blijven. Met het kijken van zijn ouders is hij geboren en sterft hij een tweede keer. Dit is zijn definitieve vorm. Zo zullen we hem onthouden. Dit glibbervisje. En met zijn onaffe lichaam laat hij zien dat niet hij onze dromen is, maar wij zelf onze dromen zijn.

[p. 33]

Nog steeds ruist buiten het verkeer. De school gaat uit. De lucht is vol met kinderstemmen. Nog steeds is in het café de koffie vers en de klanten ad rem. De marktkramen worden ingepakt. De groenten voor een prikkie weggedaan.

Mijn man staat op. Verzamelt doeken. Stopt ze in de was. Ik sta op en leg het visje op de tafel. Er is nog geen verdriet. Nog geen gemis. Het is wachten op wanneer het verlies in de dagen gemerkt zal worden. Ergens. In de wasmand met bebloed ondergoed, of op de plank met babykleren? Maar de ergste plek om verlies te vinden, zal in de ogen van mijn geliefde zijn, maar dat weten we nog niet. Mijn lichaam is haast opgelucht. Alsof het van een last verlost is. Ik hoor de geluiden van de stad. Alles is er nog. Alles is doorgegaan zonder te merken dat er iets mist. En ik moet volgen, weet ik.

‘En nu?’ vraagt mijn man. En nu. Dat is een goede vraag. We staan in de kamer. De doeken in de wasmand. Op tafel ligt het visje, ongelofelijk alleen te zijn. Ja. ‘We halen de schep, we rijden naar een plek.’ Ik wikkel het visje, het is nog warm, in wc-papier en in een plastic zak.

De mensen op straat hebben haast. Lopen voorbij. Wij staan stil in ons portiek. Uit de tijd gevallen. Op schoot in de auto kan ik mijn handen om de zak vouwen zoals eerst om mijn buik.

Het lijkt alsof de hemel openscheurt en al haar hemelwater over ons uitstort. Zover we kunnen kijken zien we strepen in de lucht. Planten liggen stukgeslagen tegen de grond.

Op de vlakte staan we met een schep. Twee zwarte silhouetten, de lijnen van onze regenkleding loopt wijd uit omlaag, de schep rust tegen de grond als in

[p. 34]

een kindertekening. Mijn man graaft een gat. De grond is hard. Hij zweet. Hij hakt en duwt stenen opzij. We hebben haast. Nu ons kind er is, hebben we haast om het weg te brengen, om het neer te leggen en achter te laten. We voelen ons bekeken op de vlakte met onze vreemde taak.

Het water valt omlaag zoals het kind gevallen is. Alles valt omlaag, behalve wat leeft en de kracht heeft zich op te heffen. Onder onze regenpakken ademen onze lichamen, aangeraakt door de dood, maar springlevend. Niemand ziet ons staan. De hele wereld kijkt opzij.

Na een week ben ik terug in het café. Als ik de deur opendoe, kijken de gasten op, als ze me zien, wordt het stil. Om me heen hangt nevelig verdriet, niemand durft iets te zeggen. Trouwens als ze iets zeggen, zeggen ze verkeerde dingen, dus laat ze hun mond maar houden. Ik sta in de deuropening. Ik begrijp het. Ik begrijp hun angst, ik begrijp het verkeerde dingen zeggen. Ik wil zeggen dat ik het begrijp, maar ik zet koffie. Ik houd mijn mond. Als ik mijn mond open zou doen, zou het zijn om te kotsen. Ik zou alles onder kotsen. Kikkers en padden zouden mijn mond verlaten om met hun natte voeten door de kots te kletsen. Ik zou kotsen van woede. Woede omdat er iemand is geweest die niet de tijd heeft gekregen om maar één woord te vormen. Het heeft niet de tijd gekregen en ondertussen heeft iedereen doorgepraat. Ik heb een week lang naar het geroezemoes geluisterd daarachter en ik heb begrepen dat er niets veranderd is. Ik zou kotsen van verdriet. Mijn man staat achter de bar. Hij heeft gewerkt deze week. Ik heb hem horen lachen met de klanten. Elke keer dat hij lacht, is een emmer kots.

‘Hoe gaat het?’ vraagt iemand. Ik kijk hem aan. Ik zie de angst strijden met de moed om door te vragen. ‘Goed hoor,’ zeg ik. Mijn man haalt opgelucht adem. Of denk ik dat maar? Elke keer als hij opgelucht ademhaalt, wil ik hem middenin zijn gezicht kotsen.

Ik zie de wanhoop in de ogen van mijn man die mijn verdriet op waarde leert schatten. Hij staat klaar met zevenduizend doekjes, maar ik verslind zijn doekjes. Ik kauw ze moeiteloos weg. Eén voor één. Gele, blauwe, roze. Ik eet ze op als hij niet kijkt. ‘Waar zijn mijn doekjes,’ huilt hij. ‘Ik ben mijn doekjes kwijt.’ Maar ik heb ze allang verteerd en ben alweer vergeten dat ik ze op heb. Dat was lief al die doekjes, herinner ik me vaag. Uiteindelijk vindt hij nog één doekje ergens in een hoek. En hij is maar met dat doekje in de weer terwijl hij zelf moet huilen. Ik zie hem wel huilen en wil mijn handen wel uitstrekken, maar ik begrijp zijn lachen niet en geloof zijn tranen niet. Als ik hem aankijk met al mijn goede wil, zie ik soms een nu even niet, een heel even rustig nu, een laat me even bijkomen. En ik begrijp dat, dus ik verstop mijn tranen, vergetend dat verstopte tranen dubbel tellen.

De dingen die gedaan moeten worden liggen op stapeltjes op mijn bureau. Door de ramen zie ik het verstrijken van de dagen. Ik wil het raam openvouwen en roepen: wacht op mij, ik zit hier nog, jullie moeten wachten, heel even. De mensen zullen stilstaan, misschien uitleggen waar ze naartoe gaan, ze zullen wijzen in de richting van hun doel, bij wijze van verontschuldiging voordat ze doorlopen: ik ben even..., ik moet even..., ik heb haast, morgen misschien. Hoe moet ik duidelijk maken dat er geen tijd te verliezen is voor verdriet dat langer duurt dan jaren?

‘Gaat het goed?’ De mensen willen dat ik zeg dat het al iets beter gaat. De

[p. 35]

mensen kijken oprecht vragend en moet ik nu de woorden herhalen die ik vond hand in hand bij het ingetogen sterven. Moet ik vertellen over die onaffe handjes en die kleine ruggengraat? Ik weet het niet. Ik vraag me af wat die woorden nu nog zeggen. Of ze iets duidelijk kunnen maken. Of ze ook maar iets van waarheid in zich dragen.

‘Zo klein was het,’ zeg ik. ‘Zo klein.’ Maar ik weet al niet meer wat die woorden moeten zeggen. Want als die woorden het gebeurde moeten samenvatten, dan is dat te weinig.

Dus loop ik naar de vlakte waar het koud geworden kind ligt. De steen op het graf is het punt op mijn netvlies waarop ik me richt. De steen op het graf maakt kringen in diep water. Ik huil.

‘Liefje, je bent niet alleen hè.’

Mijn man zit achter het bureau, hij heeft gewacht. Hij draait zich om op zijn stoel, in het schijnsel van het licht. Hij heeft het bureau opgeruimd, de boekhouding bijgewerkt, zelfs de vuilnis staat buiten. Hij tilt me op en draagt me naar het grote bed. Hij schuift me onder de dekens. Trekt mijn kleren uit. Kust mijn voorhoofd, wrijft mijn koude handen.

‘Ik zal altijd voor je zorgen, dat weet je toch?’

Ik knik.

Mijn opgewarmde wangen gloeien. Ik heb genoeg gehuild.

‘Alles komt goed, liefje, ook als alles zo blijft als het nu is,’ zegt hij. ‘Als dit het is, is het meer dan genoeg.’

‘Ja,’ zegt ik. Als dit het is, is dat meer dan genoeg.