Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 29]

Tot tranen geroerd
door Bastiaan Bommeljé

Het jaar 2006 werd in literair opzicht uiteindelijk toch nog interessant. Hoe vaak gebeurt het dat in één jaar zowel de Libris Literatuur Prijs als de ako Literatuurprijs, die beide het beste boek van het jaar beogen te bekronen, wordt gewonnen door een werk dat tevens op de shortlist staat van De Gouden Doerian, de prijs voor de allerslechtste roman van het jaar? Welnu, dat gebeurt niet vaak, maar het gebeurde wel in 2006. Het overkwam de romans Waar was je nou? van K. Schippers (winnaar Libris Literatuur Prijs) en De bekoring van Hans Münstermann (winnaar ako Literatuurprijs).

Over wat dit zegt over het huidige Nederlandse literaire landschap durf ik niet na te denken. Maar het stemt wel tot nederigheid wanneer men de zo frontaal botsende juryrapporten over beide boeken naast elkander leest. De leden van de diverse jury's waren immers veelal literaire titanen, en hun beoordelingen zijn het derhalve waard om nader onder de loep te nemen.

De jury van de Libris Literatuur Prijs bestond uit Guusje ter Horst (burgemeester van Nijmegen, voorzitter van het Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst, en bestuurslid van het Holland Festival), Hans Maarten van den Brink (schrijver en columnist voor Vrij Nederland), Bart Keunen (hoogleraar Vergelijkende Literatuurwetenschap aan de Universiteit van Gent), Daniëlle Serdijn (literatuurcriticus voor Het Parool) en Wim Vogel (literatuurcriticus voor het Haarlems Dagblad).

De jury voor de ako Literatuurprijs bestond uit Prinses Laurentien (voorzitter van de Stichting Lezen & Schrijven), Jos Borré (recensent van De Standaard), Johan De Haes (redacteur vrt), Elsbeth Etty (recensent NRC Handelsblad en jury-junkie), Rob Schouten (recensent Trouw, Vrij Nederland en eveneens jury-junkie) alsmede Wim Sanders (winnaar van de quiz ‘De avond van het boek’ 2005).

De jury voor De Gouden Doerian 2006 bestond uit Fabian R.W. Stolk, (universitair docent moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Utrecht, lid dagelijks bestuur Opleiding Nederlandse Taal en Cultuur; voorzitter bestuur Stichting Genootschap Gerrit Achterberg); Doris Grootenboer (neerlandica, publiceert in Folia Civitatis, Utrechts Nieuwsblad, Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer alsmede NRC-Handelsblad, en jurylid van de ako-literatuurprijs 1995), Qruun Schram (farmaceut, lezer) en Adriaan Jaeggi (schrijver, dichter, oudredacteur Uitgeverij Thomas Rap en De Bezige Bij).

Dit zijn allen honorabele personen, en ik ben hier om hun inspanningen te prijzen. Zij zijn mensen met een mening, en zij zijn niet te bescheiden die mening onomwonden te verkondigen. Zo meende de Doerian-jury dat de roman Waar was je nou? van K. Schippers een uitgesproken ‘slecht boek’ was, neen sterker, het betrof ‘een berg van baarlijke nonsens’ vol ‘schier autistisch, oeverloos gebabbel’ - kortom, het ging hier om een roman ‘zonder samenhang’ die ‘aan alle kanten hermetisch dichtgespijkerd’ was met proza dat louter diende ‘om de loze ruimtes in het verhaal af te dichten’. De Libris-jury vond daarentegen dat het boek ‘laat zien wat een roman op zijn best vermag’ en dat het ‘niet alleen voorbeeldig is binnen de literatuur maar ook voor andere disciplines’, neen sterker nog, het betrof hier ‘een hoogtepunt in het unieke oeuvre van K. Schippers’ - kortom, dit was een roman die ‘in ieder opzicht de moeite waard’ was.

De Doerian-jury dacht daar geheel anders over. Die zag vooral een boek met een ‘hoog

[p. 30]

leutergehalte’, veel ‘zouteloosheid’, alsmede onverteerbare ‘stijlbloemen’, ‘taalklonters’ en ‘slonsformuleringen’, terwijl het werk ook nog eens werd bevolkt door ‘eendimensionale, onderling inwisselbare personages’. Bij de Libris-jury was men juist verrukt over de ‘vingervlugheid’ van Schippers, waardoor er in het boek ‘nauwelijks verschil tussen taal en muziek leek te bestaan’ en vaak ‘uit de confrontatie van klankkleuren en registers weer een verrassende, nieuwe harmonie’ ontstond met ‘een volstrekt eigen ritme’, dat de lezer ‘soepel maar onontkoombaar’ door het verhaal voerde.

Geen wonder wellicht dat de Doerian-jury concludeerde dat Waar was je nou? ‘vanaf de half-zachte titel’ een ‘doelloos’ boek is, terwijl de Libris-jury meende dat ze te maken had met een roman die veruit ‘het beste uit de oogst van het afgelopen jaar’ was.

Wie denkt dat dit contrasterende opvattingen zijn, kan z'n hart ophalen met de juryrapporten over De bekoring van Hans Münstermann. De Doerian-jury kon slechts weinig waardering opbrengen voor deze roman, die in haar ogen ‘volkomen ongeloofwaardig’ is en drijft op ‘een mager vertelperspectiefideetje’. De ako-jury werd echter door hetzelfde boek tot lyrische loftuitingen geïnspireerd: ‘dít is het waar literatuur om draait, alleen zó, in deze bewoordingen, met déze stijlmiddelen, mét deze intensiteit kun je een tijdperk, een levensgevoel, een generatie, een individu met al zijn tegenstrijdige emoties verbeelden.’ Niet voor niets werden ‘de vrouwelijke leden van de ako-jury tot tranen geroerd’. Nu, tot tranen geroerd was de Doerian-jury geenszins; die meende juist dat de auteur in zijn boek voornamelijk bezig is ‘de lezer vele pagina's lang lastig te vallen’ en dat ‘in de uitvoering’ van de roman alles steeds ‘fout gaat’.

Dat zag de ako-jury volkomen anders; die meende een boek gelezen te hebben ‘over de beloftes die de moderniteit te bieden heeft en de onmogelijkheid daarvan te profiteren. - Actueler kan bijna niet.’ Sterker nog, stipuleerde de ako-jury: ‘Als we Marianne, de moeder van de hoofdpersoon een hoofddoek om zouden doen (die ze waarschijnlijk ook droeg) en haar in haar krappe bovenwoning tot gek wordens toe zien tobben met haar zeven kinderen en haar gefrustreerde echtgenoot, zitten we in één klap middenin onze huidige tijd.’ De Doerian-jury bleek niet in gelijke mate onder de indruk. Die repte van ‘een naïeve heldin’ die weliswaar een ‘micro-zondeval’ heeft beleefd ‘maar verder een volkomen oninteressante, asgrijze’ figuur blijft.

Doch de ako-jury was - bij monde van Elsbeth Etty - niet te stuiten; deze roman was een meesterwerk, zoveel stond wel vast: ‘De bekoring is een pijnlijk maar tegelijk prachtig boek dat - zoals het oude Marianne-lied - in essentie gaat over innerlijke vrijheid en de pijn die het kost om die te verwerven. - Hulde daarvoor.’ Hiervan was de Doerian-jury minder overtuigd; die mopperde dat ze slechts ‘een kabbelend stroompje van magere invallen en triviale observaties’ had gelezen inzake ‘overzichtelijke besognes en overpeinzingen’ waarvoor in de roman au fond ‘geen enkel excuus of aanleiding’ was te vinden.

Welaan, zult u willen weten, wat leert deze choc des opinions ons nu over de boeken in kwestie? Ik aarzel daaromtrent, maar neig ertoe te denken: niets. Misschien leren de juryopvattingen iets over de mate waarin literaire juryleden zichzelf serieus nemen, of over de mate van hun persoonlijke identificatie met het onderwerp van een roman (zo zijn Etty en Schouten van de ako-jury precies van de Amsterdamse jaren zestig-generatie die in De bekoring wordt beschreven). Doch wellicht maken deze juryrapporten bovenal iets duidelijk over de vage grens tussen stellige literaire opvattingen en lege literaire rituelen. Inmiddels rest voor de onbevangen lezer slechts de vraag: hoeveel juryrapporten kan een literatuur eigenlijk verdragen voordat ze wordt gesmoord in een overdosis?