Hollands Maandblad. Jaargang 2006 (698-709)

[p. 42]

Wie is er bang voor globalisering?
door Ton van Rietbergen

Er zijn begrippen waarvan de betekenis bedolven raakt onder hun populariteit. ‘Globalisering’ is zo'n begrip. Wie wil weten hoe zoiets werkt, hoeft zich slechts te wenden tot Internet, het wereldomspannende digitale netwerk der netwerken en misschien wel de manifestatie bij uitstek van ‘globalisering’. Het intikken van ‘globalisation’ op de zoekmachine Google levert na 0.22 seconde 29.200.000 treffers met webpagina's op. En dan ben je er nog niet, want het kiezen voor de Amerikaanse variant ‘globalization’ leidt na 0.42 seconde tot 108.000.000 ‘hits’. En dan moet nog worden gezocht met het Nederlandse ‘globalisering’ (3.330.000) en het correctere ‘mondialisering’ (304.000) alsmede met varianten zoals internationalisering (2.360.000). Toegegeven, het aantal treffers is minder dan bij de zoekterm ‘sex’ (740.000.000), maar er is niettemin sprake van een overvloed die ronduit ontmoedigend is.

Als men de journalistieke ruis en mediahype rond ‘globalisering’ vervolgens wegzuivert, wordt duidelijk dat na een aarzelende start in de jaren zestig thans in ruim 700 wetenschappelijke publicaties per jaar de term in de titel opduikt - en niets wijst erop dat dit snel minder gaat worden. Vanwaar deze opmars ook in de wetenschap? Waarom zijn begrippen als ‘ontwikkeling’, ‘imperialisme’ en ‘modernisme’ op een zijspoor geschoven en goeddeels vervangen door ‘globalisering’?

Hadden sociaal-geografen, economen, sociologen eenvoudig behoefte aan minder politiek beladen termen, en wilde men af van de ideologische (lees: neomarxistische) begrippen waarmee voormannen zoals André Gunder Frank de mondiale ‘afhankelijkheid’ hadden beschreven? Of is het - wat cynischer bekeken - zo dat ook wetenschappers niet ongevoelig zijn voor modes (en aldus gemakkelijk neomarxistisch jargon inruilen voor neoliberale terminologie) terwijl ze bovendien altijd op zoek zijn naar nieuwe termen waar ze hun naam aan kunnen verbinden?

Duidelijk is slechts dat ‘globalisering’ is verworden tot een vormeloos containerbegrip dat wordt gebruikt om alles en nog wat te beschrijven, te verklaren, te veroordelen of toe te juichen. De term duikt op bij vrolijke verhalen over al die leuke buitenlandse restaurantjes van tegenwoordig tot aanklachten tegen de wereldwijde opmars van McDonald's, van opgewektheid over de bevrijdende werking van handelsliberalisme tot waarschuwingen over cultureel imperialisme, en van de omarming van een multiculturele toekomst tot apocalyptisch geweeklaag over de botsing der beschavingen.

Het is kortom niet eenvoudig ergens een aanknopingspunt te vinden om tot de kern van ‘globalisering’ door te dringen - als die kern er al is. Een veelgebruikte definitie luidt dat het gaat om ‘de groeiende integratie van de wereld door economische interacties, overkoepelende politieke structuren, technologische innovaties en culturele beïnvloeding’. Door deze integratie hebben gebeurtenissen of beslissingen in één deel van de wereld direct grote invloed op andere landen ter wereld.

Een concreet voorbeeld is bijvoorbeeld de vaststelling dat door de moderne communicatiemiddelen de wereld inderdaad een soort dorp is geworden waar een opmerking bij de pomp elders op aarde meteen grote consequenties kan hebben - en zelfs slachtoffers kan maken, zoals tijdens de even korte als wereldwijde commotie over de Deense Mohammed-

[p. 43]

cartoons. Hierbij bleek globalisering geen leeg begrip te zijn: de cartoons in een bescheiden Deense krant leidden ter plekke tot een klein aantal schuchtere protesten, maar resulteerden in landen als Pakistan en Libië in brandschatting en de dood van demonstranten. Het verleidde ook de firma Nestlé ertoe om wereldkundig te maken dat zij niet uit Denemarken maar Zwitserland afkomstig is. Hiermee werd de verkoop van hun ijsjes in Saoedi-Arabië gered, maar gingen er in Europa weer stemmen op om Nestlé-producten te boycotten.

Wie minder incidentele aspecten van ‘globalisering’ wil zien, kan bijvoorbeeld kijken naar de kapitaalstromen die tegenwoordig in nanoseconden letterlijk zonder grenzen bewegen over de globe (het gaat om circa 1500 miljard dollar per dag). Meer nog dan vrijhandel worden deze wereldomvattende kapitaalstromen door velen gezien als de werkelijke motor van de mondiale integratie. De kapitaalmarkt overvleugelt thans die van de goederen en diensten: de wereldwijde ‘financiële economie’ is vijf keer groter dan de ‘reële economie’. Deze ‘financiële economie’ is niet in handen van staten of productiebedrijven, maar is vooral ‘eigendom’ van pensioenfondsen uit de VS, Groot-Brittannië en Japan.

Dit wil geenszins zeggen dat de rol van bedrijven is uitgespeeld. De internationale handel groeit al lange tijd sneller dan de wereldproductie. Meer dan de helft van de honderd grootste ‘economieën’ van nu bestaat niet uit landen, maar uit wereldomspannende ondernemingen. In de jaren '70 waren er maar een paar honderd van dergelijke ‘multinationals’; momenteel zijn er al bijna 40.000. De omzet van de 200 grootste ondernemingen ter wereld is groter dan 25 procent van alle economische activiteiten wereldwijd. Zo is zelfs de omzet van het kwakkelende General Motors al groter dan het bruto binnenlands product van Denemarken, en is de omzet van Exxon-Mobil groter dan het bbp van Oostenrijk. De 100 grootste ondernemingen op aarde verkopen elk meer dan elk van de 120 armste landen exporteert. En de 23 machtigste ondernemingen verkopen meer dan sommige grote landen als India, Brazilië, Indonesië of Mexico. Deze grote ondernemingen hebben 70 procent van de wereldhandel in handen. Anderzijds zijn deze ondernemingen zelf ook in hoge mate ‘geglobaliseerd’: momenteel is 13 procent van alle Amerikaanse aandelen, 24 procent van de Amerikaanse bedrijfsobligaties en 43 procent van het Amerikaanse schatkistpapier in handen van buitenlanders.

Deze situatie is uiteraard niet van de ene dag op de andere ontstaan, en er zijn wortels van de mondialisering die zich vrij ver in de geschiedenis uitstrekken. Maar de omschrijving ervan met ‘globalisering’ is vrij recent en heeft van alles te maken met de onttakeling van het communistische machtsblok na de val van de Berlijnse muur in 1989. Of dit nu een symptoom was van, of een verdere aanzet voor ‘globalisering’ is moeilijk te zeggen, maar het bracht wel voor het eerst bijna de gehele wereld binnen het mechanisme van de ‘vrije markt’.

‘The devil is in the definition’ is een gemeenplaats die wel erg toepasbaar is op ‘globalisering’. Maar wie toch in de rijstebrijberg springt, kan ruwweg onderscheid maken tussen meer economische omschrijvingen (waarin globalisering vooral wordt gezien als een proces van marktintegratie) en omschrijvingen in andere wetenschapsvelden, zoals de filosofie en sociologie (waarin globalisering veel breder wordt opgevat, soms zelfs zo breed dat men door de verdwijning der grenzen ‘een nieuwe mens’ ziet opdoemen). Deze twee hoofdstromen vallen elk weer uiteen in positieve varianten (waarin globalisering wordt toegejuicht) en negatieve (waarin globalisering als bedreiging wordt opgevat). Niemand kan meer alle uithoeken van deze stromingen overzien, en in een poging tot overzicht kan ik dan ook niet anders dan me beperken tot een handvol voorbeelden.

Een voorbeeld van een (positieve) ‘brede’ opvatting is die van Francis Fukuyama, die in zijn - overigens vooral onder journalisten aangeslagen The End of History (1992) zo ver ging globalisering feitelijk gelijk te stellen aan liberalisering en de zegenrijke opmars van de liberale democratie in de wereld. Hij zag in het einde van de strijd tussen de grote ideologieën van de negentiende eeuw een soort einde van

[p. 44]

de geschiedenis, in de zin dat er voortaan consensus over het economische en politieke systeem zou bestaan. Fragmenten en restanten van zijn visie dolen nog rond in het huidige wereldbeeld van neoliberalen en neoconservatieven.

Een voorbeeld van een (positieve) ‘economische’ visie is die van Steven Brakman, de Groningse bijzonder hoogleraar ‘mondialisering’. In zijn oratie op 18 mei 2004 ging hij in op de historische wortels van de economische globalisering. Hij betoogde dat vanaf ongeveer 1820 voor het eerst sprake was van mondiale concurrentie die ertoe leidde dat de prijskloof tussen internationaal verhandelbare goederen daalde. Globalisering betekent ook in zijn ogen toenemende marktintegratie. Dat verschijnsel is al zichtbaar sinds ongeveer 1500, maar Brakman wijst erop dat het voorafgaand aan de 19de eeuw voornamelijk ging om ‘niet-concurrerende goederen’. Dat zijn bijvoorbeeld exotische producten waarvoor geen lokaal alternatief was en waarbij gebruikers bereid waren een hoge prijs te betalen (ons ‘peperduur’ werd geboren in deze periode). Tot circa 1800 was er dus geen sprake van daadwerkelijke marktintegratie maar slechts van een toegenomen aanbod uit Azië en van inkomensgroei in Europa.

Ook wees Brakman erop dat ‘mondialisering’ nooit rechtlijnig verliep, maar perioden van bloei en verval kende. Zo was er in de periode 1820-1914 sprake van sterke prijsdalingen en groeiende migratie in Europa, terwijl in de periode 1914-1950 juist stijgende prijsverschillen en afnemende migratie volgde, die weer werd afgewisseld door de periode van prijsdalingen en oplopende migratie die we momenteel doormaken. Brakman wijst er ook op dat het aandeel vreemdelingen in Nederland als percentage van de totale bevolking in het verleden soms beduidend hoger was dan nu; in 1620 bedroeg het ruim 10 procent (en in plaatsen als Utrecht met veel Duitse handelaren was het nog veel hoger).

Een ander voorbeeld van een (nogal positief) economische opvatting over globalisering is de visie van Thomas Friedman, buitenland-correspondent van de New York Times. In zijn - alweer voornamelijk onder journalisten - spraakmakende boek Lexus and the Olive tree (2000) benoemde hij de snelheid waarmee de integratie van markten plaatsvindt tot de kern van het begrip. Personen, ondernemingen en natiestaten kunnen volgens hem verder, sneller, dieper en goedkoper de wereld penetreren dan ooit tevoren. Friedman ziet dit als een onafwendbaar proces dat men dient te aanvaarden met het ‘Tina-argument’: ‘There Is No Alternative.’ Of in zijn eigen woorden: ‘Ik sta tegenover globalisering als tegenover de zonsopgang. Het is over het algemeen een goede zaak dat de zon opkomt, zeker als je over zonnebril en zonnebrandcrème beschikt, maar zelfs als ik het niks zou vinden, kan ik er toch niks aan doen.’

Internet is volgens Friedman een motor van deze nieuwe tijd. Terwijl de dynamiek van de Koude Oorlog werd bepaald door de opbouw van nucleaire kracht, wordt het globaliseringtijdperk ‘aangedreven’ door de ‘wet van Moore’, die zegt dat de rekenkracht van microchips elke twee jaar verdubbelt terwijl de prijs halveert. Friedman gebruikt een - in de combinatie van vaagheid en trefzekerheid typisch journalistieke - metafoor voor de nieuwe tijd: de Koude Oorlog was een partijtje sumo-worstelen waar de twee reuzen dreigend om elkaar heen draaien maar uiteindelijk niemand gewond raakt, terwijl globalisering een dagelijkse sprintwedstrijd is waarbij de verliezer er onverbiddelijk uitvliegt.

Ten slotte is een voorbeeld van een positieve ‘bredere’ opvatting te vinden in de visie van de jonge Zweedse neoliberaal Johan Norberg. In zijn In Defence of Global Capitalism (2001; vertaald als Leve de Globalisering) borduurt hij voort op het gedachtegoed van Adam Smith waarbij de centrale stelling is dat economie en welvaart het meest gebaat zijn bij een zo groot mogelijke vrijheid. En vrijheid betekent in onze tijd volgens Norberg globalisering. En gobalisering leidt tot een vrijere manier van denken, en dat maakt mensen creatief en inventief.

Norberg verwijt de tegenstanders van globalisering dat zij lijden aan een aloude angst voor optimisme. Al in 1014 klaagde aartsbisschop Wulfstan van de kansel in York dat ‘we in een steeds haastigere wereld op het einde af-

[p. 45]

stevenen’, en ondergangsprofeten worden niet moe deze op niets gebaseerde apocalyptische visie te herhalen. Ook de vaak geuite ‘wijsheid’ dat de armen armer en de rijken rijker worden van globalisering weerspreekt Norberg. Zo maakt het United Nations Development Programme (undp) volgens hem duidelijk dat het gemiddeld inkomen van de wereldburger - rekening houdend met inflatie - in de periode 1965-1998 zo goed als verdubbeld is van 2.497 naar 4.839 dollar. Vooral de armste 20 procent van de wereldbevolking zag het inkomen stijgen: van 551 dollar tot 1137 dollar, procentueel aanmerkelijk meer dan de stijging in de rijkste landen.

Tevens blijkt dat in de afgelopen vijftig jaar maar liefst 3 miljard mensen zich aan de armoede hebben weten te ontworstelen, waardoor de armoede in de laatste halve eeuw sneller is gedaald dan in de voorgaande 500 jaar. De gestegen welvaart manifesteert zich nu ook in een stijgende levensverwachting. Inmiddels is in de wereld de gemiddelde levensverwachting tot boven de 65 gestegen. Met uitzondering van Afrika - waar de gemiddelde levensverwachting ‘slechts’ steeg van 41 tot 51 jaar - haalt de gemiddelde bewoner in ontwikkelingslanden nu 60 jaar. Kindersterfte en honger zijn ook afgenomen terwijl de voedselproductie wereldwijd verdubbelde in de laatste vijftig jaar (in de ontwikkelingslanden was zelfs sprake van een verdrievoudiging).

Norberg erkent dat de verschillen in welvaart op wereldschaal zijn toegenomen: het bruto nationaal product van de 20 rijkste landen was 40 jaar geleden per persoon 15 keer groter dan dat van de armste 20 landen en inmiddels is dat 30 keer zo groot. Maar volgens hem is het minder belangrijk dat de één er meer op vooruitgaat dan de ander, dan dat iedereen erop vooruitgaat. Je kunt beter arm zijn in een ongelijke samenleving als de Verenigde Staten dan in het meer egalitaire Rwanda.

Voorbeelden van wijsgerige visies op globalisering zijn te vinden in het werk van filosofen Peter Sloterdijk (positief) en John Gray (nega-

[p. 46]

tief). Zij richten zich op de ideële component die het verschijnsel vanaf het begin heeft gehad. In politieke zin was dat het ideaal dat er na de Koude Oorlog een wereldomvattende (misschien wel ‘eeuwige’) vrede zou intreden. In culturele zin was dat het ideaal dat er een wereldwijde beschaving zou ontstaan van onderling cultureel begrip. In de (inmiddels nuchterder) versmelting van die twee idealen groeit het besef dat aan globalisering één basisgedachte ten grondslag ligt: dat zij het bestaan van landsgrenzen teniet doet en zicht biedt op een wereld zonder grenzen.

Sloterdijk schetst in dit verband een beschavingsgeschiedenis van steeds groter wordende verbanden: van de baarmoeder, via de familie, en de clan naar de stad en de natie totdat uiteindelijk de wereld tot het veilige referentiekader van de mens behoort. De onderliggende gedachte is dat mensen een ‘mondiale houding’ in kunnen nemen, en een ‘mondiaal bewustzijn’ kunnen hebben. Gray keert zich juist tegen deze gedachte. In polemische boeken zoals False Dawn: The Delusions of Global Capitalism (1998) en The Mirage of Globalisation (2003) ageert hij tegen dat geloof in één mondiaal model voor houding, bewustzijn en wereldbeeld. Globalisering ziet hij als een even pretentieus als utopisch programma ter verbetering van de wereld. De drijvende kracht achter dit proces is in zijn ogen dus niet de economie maar de wereldomspannende technologie die het mogelijk maakt om ‘gevaarlijke utopieën’ tot uitvoering te brengen. Volgens Gray is dit overigens gedoemd te mislukken omdat mensen domweg niet in staat zijn tot een ‘mondiaal’ bewustzijn en al moeite genoeg hebben problemen binnen hun eigen land op te lossen.

Anderzijds wijst Rüdiger Safranksi er in zijn Hoeveel globalisering verdraagt de mens (2003) terecht op dat nog nooit eerder in de geschiedenis zich een zo grote mate van waarneembare verstrengeling en zichtbare complexiteit op wereldschaal heeft voorgedaan als nu. Door globalisering van de communicatie wordt ons oordeelsvermogen volgens hem voortdurend overvraagd. Irak, Tsjetsjenië, aids in Zuid-Afrika, het smelten van de poolkappen, enzovoort - hoe kan een mens zich over al die zaken een mening vormen? Nieuw aan onze tijd is dat we al deze verschillende kwesties uit alle hoeken van de aardbol tegelijkertijd in één ruimte ervaren. In de ogen van Safranksi hebben ‘we de onschuld van het niet-weten verloren’ en lijden we sindsdien aan een ‘gevoel van nabijheid’ dat niet echt is. Zo heet terrorisme een ‘wereldomspannend’ probleem te zijn, maar is de kans om slachtoffer te worden van een aanslag vele malen kleiner dan de kans om de lotto te winnen.

Of men nu een economisch of een wijsgerig perspectief op globalisering hanteert, duidelijk is dat over de vraag hoe ver de globalisering is voortgeschreden enorme verschillen van inzicht bestaat. Aan de ene kant van het spectrum staan de ‘hyperglobalisten’, een groep rondom de Japanner managementgoeroe Kenichi Ohmae (bijgenaamd ‘Mr. Strategy’), die meent dat de huidige wereldeconomie al ‘waarachtig grenzeloos’ is. Ook iemand als Robert Reich (minister van Arbeid onder president Clinton) gelooft dat het concept van ‘de Amerikaanse economie’ of ‘een Amerikaanse onderneming’ zijn betekenis heeft verloren. Aan de andere kant van het spectrum staat een grote groep sceptici die erop wijst dat internationale economie (laat staan globale economie) helemaal niet bestaat zonder voortdurende nationale sturing hiervan en reacties erop.

In de visie van deze sceptici is ‘globalisering’ dan misschien wel een proces, maar bovenal een ‘overstatement’ van een ideologie en een aan slijtage onderhevig analytisch concept. Zij verwerpen de slogan ‘de wereld is een dorp’ als een journalistieke metafoor en hebben ook meermaals empirisch aangetoond dat er van een ‘globale consument’ geen sprake is. Bovendien wijzen ze erop dat net als vroeger machtige staten meer te zeggen hebben op het wereldtoneel dan niet-machtige staten.

De sceptici laten bovendien geen gelegenheid onbenut om erop te wijzen dat de meeste ondernemingen en politieke organisaties niet mondiaal maar regionaal zijn. Zij zien de kracht en mogelijkheden van de natiestaat als nog lang niet uitgeput. Uiteindelijk zijn het immers toch de staten zelf die ervoor kiezen

[p. 47]

functies over te dragen aan regionale samenwerkingsverbanden als de EU. Zij bepalen de bandbreedte. De socioloog Anthony Giddens, onder meer adviseur van de Britse premier Blair, ziet hierin zelfs de kern van globalisering: die is volgens hem niet de uitkomst van het uitdijend kapitalisme maar van bewust beleid van moderne natiestaten.

In dit verband wijzen de sceptici er vaak op dat het met de globalisering van de economie ook wel meevalt. Zo wordt de Amerikaanse hoogleraar bedrijfsstrategie Alan M. Rugman niet moe te betogen dat 85 procent van de in de VS verkochte auto's daar ook geproduceerd is, en dat dit percentage in de EU (90 procent) en in Japan (93 procent) zelfs hoger ligt. Ook zijn veel multinationals - zoals abn-amro en ahold - helemaal niet mondiaal actief maar slechts op een beperkt aantal markten. De uitspraak van een ex-topman van Unilever ‘think global, then think again’ blijkt nog steeds de leidraad voor veel ondernemingen. Bovendien, redeneren de sceptici, dient men het aandeel van de wereldhandel in de totale wereldproductie niet te overdrijven: dat aandeel was in 1913 zo'n 12 procent, waarna het daalde tot 7 procent in 1950 om pas in de jaren negentig tot zo'n 17 procent uit te groeien.

Overigens menen pessimistische ‘economische globalisten’ dat niet naar de handelscijfers maar naar de investeringsgegevens moet worden gekeken om de schaal van mondiale integratie te ‘meten’. De voortschrijdende homogenisering van de economie en cultuur, en de ongelijke verdeling van welvaart wordt in deze kringen als grootste bedreiging van globalisering gezien. Overigens zijn de ‘antiglobalisten’ (net zoals de voorstanders) een bont gezelschap van lokale vakbonden, linkse splintergroepen, milieuactivisten, boeren maar ook nationalisten en neofascisten.

In de geschriften van de meest welbespraakten van deze groep - bijvoorbeeld Naomi Klein (No Logo), Noreena Hertz (The Silent Takeover) en oud directeur van Oost-Europa Bank Jacques Attali (L'ordre cannibal) - blijkt een grote gemene deler dat de globalisering de lokale gemeenschap, de democratie en de individuele identiteit van mensen bedreigt. Zo meent Attali dat de vrije markt weliswaar ‘het best denkbare systeem is om rijkdom te creëren’, maar dat er tegenwicht moet zijn van democratie, ‘het beste systeem om het collectieve leven te organiseren’, omdat het gevaar anders dreigt dat de vrijheid door de markt wordt verpletterd. De markt is immers veel sneller: één persoon kan beslissen terwijl dat in een democratie veel moeizamer gaat. Bovendien is de markt erbij gebaat wanneer de grenzen geen rol meer spelen, terwijl de democratie juist een territoriaal gebied nodig heeft. En als de markt zich ongeremd uitbreidt dan is het eindpunt dat mensen zelf handelswaar worden.

Een tweede aspect waarop antiglobalisten steevast wijzen is de al eerder genoemde toename van de tegenstellingen in welvaart tussen rijk en arm. Een vergelijking tussen de rijkste 20 procent van de landen en de armste 20 procent toont volgens hen aan dat de ‘ongelijkheidsratio’ in de periode 1820-2000 is toegenomen van 1:3 tot 1:70. In hun visie toont dit aan dat globalisering en de integratie van markten tot vier elkaar versterkende negatieve mechanismen leidt.

In de eerste plaats splijt het de arbeidsmarkt in winnaars en verliezers. In de tweede plaats leidt het tot toenemende marginalisering, uitsluiting en verarming binnen en tussen staten. Ten derde treedt er een erosie van het sociale verzorgingsstelsel op omdat staten niet meer in staat zijn of de politieke wil hebben om de meest kwetsbaren te beschermen. Ten slotte worden economische polarisatie en uitsluiting binnen en tussen staten versterkt.

Het antwoord op ‘globalisering’ dient volgens sommige pessimisten te liggen in ‘global governance’, het wereldwijd reguleren van de ongewenste effecten van de economische intergratie. Of dit niet zelf weer leidt tot een politieke vorm van globalisering en mondiale gelijkschakeling, is een vraag die opdoemt maar nog geen antwoord heeft gekregen.

Het mag duidelijk zijn dat er omtrent het begrip ‘globalisering’ geen enkele eenduidigheid bestaat wat betreft definitie, perspectief, opvatting of inhoud. Iedereen die anders preten-

[p. 48]

deert, houdt z'n gehoor voor het lapje. Wel dringt de conclusie zich op dat in het huidige westerse globaliseringdebat het perspectief is veranderd. Ging het tot voor kort vooral over de wijze waarop globalisering de mogelijkheden van arme landen beknotte, inmiddels staat in de discussie de westerse vrees voor de overheveling van arbeid naar lagelonenlanden en voor een instroom van goedkope arbeidskrachten centraal. De enorme economische dynamiek in China en India is inmiddels ook in Nederland door het bedrijfsleven en de politiek opgemerkt. Bedrijven als Philips, Akzo-Nobel en Unilever zijn al volop bezig geweest activiteiten en bijbehorende arbeidsplaatsen over te hevelen, en abn-amro laat er geen twijfel over bestaan dat ze snel zullen volgen. Bij Philips is het aandeel van de Nederlandse werknemers sinds 1973 gedaald van zo'n 25 procent tot ongeveer 17 procent vandaag de dag. (Tegelijkertijd nam de totale werkgelegenheid bij Philips in deze periode overigens af van 417.000 tot 160.900.)

Anderzijds berekende Bureau Berenschot onlangs dat de effecten van ‘outsourcing’ slechts beperkt zullen zijn. Bij een onderzoek van twaalf van de meest ‘outsource gevoelige’ sectoren, kwam men niet verder dan 27.000 naar het oosten verschuivende banen in de komende drie jaar. Dat is marginaal tegenover de jaarlijkse dynamiek op de arbeidsmarkt. Vergelijkbare cijfers komen uit de VS, waar men tot ruim 3 miljoen verplaatste banen komt in de komende 15 jaar tegenover de jaarlijkse creatie van zo'n 22 miljoen banen in eigen land.

Uiteindelijk lijkt - hoe ongrijpbaar het begrip ook blijft - al te grote somberheid over ‘globalisering’ niet gerechtvaardigd. Zowel in filosofische als economische zin blijven veel pessimistische visies steken in apocalyptische waarzeggerij, die niet erg duidelijk door cijfers worden ondersteund. De reden voor de westerse somberheid is wellicht vooral te vinden in een combinatie van groeiende ideologische twijfel aan de eigen superioriteit en de even indrukwekkende als vertekenende beelden van de ondergang der traditionele industrieën. Men kan domweg niet geloven dat de ontmanteling van concerns als General Motors (of NedCar) ooit kan worden gecompenseerd door nieuwe werkgelegenheid.

Toch wijst de befaamde econoom en columnist van de New York Times Paul Krugman er terecht op dat de achterkant van deze beelden er heel anders uitziet. Terwijl in de jaren zeventig de Amerikaanse staalindustrie knarsend het loodje legde, zaten ergens in Californië twee jongens in garages te sleutelen aan volkomen onbekende apparaten. Hun namen waren Steve Jobs en Bill Gates en zij sleutelden aan de Apple MacIntosh en de personal computer.

Daan Schrijvers is even met een welverdiende Waikiki Winker Holiday Tour naar Ipanema om zich voor te bereiden op zijn grootse taak als hoofdredacteur van aow.nxt.
Despereert niet! Nieuwe enerverende episoden liggen in het verschiet!