‘Zoo reist de dichter’
Een aanvulling
door Margriet de Koning Gans
‘In de bijdrage ‘Zoo reist de dichter; Slauerhoff als poëzievertaler’ (Hollands Maandblad 686, januari 2005) schreef ik dat Jan Slauerhoff er tweemaal in slaagde een door hem vertaalde roman uitgegeven te krijgen. Ondanks lezing van Wim Hazeu's Slauerhoff; een biografie (1995) - een boek waar de literaire feiten uit de losse pols doorheen zijn gestrooid - was ik vergeten dat het er meer waren. Toen Slauerhoff in 1928-29 met het stoomschip ‘Gelria’ op Zuid-Amerika voer, leerde hij de administrateur van de Koninklijke Hollandsche Lloyd kennen, die er aan boord als purser werkte. Met deze R. Schröder, die zowel Portugees als Spaans kende, raakte Slauerhoff goed bevriend. Samen hebben ze verschillende romans vertaald. Ze hadden daarin een vaste rolverdeling. Gewoonlijk vertaalde Slauerhoff de boeken en gaf zijn kopij aan Schröder om te corrigeren. Die laatste liet zich in de boeken vermelden onder zijn nom de plume R. Schreuder.
Het eerste op deze wijze vertaalde boek was O crime do padre Amaro, de debuutroman van de Portugese José Maria Eça de Queiroz. De vertaling verscheen in 1932 bij Querido als De misdaad van Padre Amaro. Het werk doet denken aan Slauerhoffs eigen verhaal ‘Waar de levensvreugde vandaan komt’. De kwaliteit van de vertaling werd overigens zwaar bekritiseerd, waarop Slauerhoff toegaf dat zijn kennis van het Portugees ‘niet diep genoeg’ was. Uit deze opmerking blijkt wel wat hij wilde: via de literatuur van de landen die hij bereisde de ziel van de volkeren, de kern van hun wezen doorgronden.
De tweede vertaalde roman was Don Segundo Sombra van de Argentijn Ricardo Guïraldes. Het boek gaat over een oude gaucho en de Argentijnen beschouwen dit werk als het grote epos dat hun volksziel verwoordt. De vertaling verscheen in 1930 bij A.M. Stols.
In juni 1931 probeerde Slauerhoff Uitgeverij De Wereldbibliotheek te interesseren voor Palavras cínicas van de Portugese journalist, schrijver en bibliofiel Albino Forjaz de Sampaio. Deze gaf in Lissabon een literair tijdschrift uit, waarin hij het een en ander van Slauerhoff had opgenomen. Slauerhoff prees de roman van harte aan: ‘Het zweemt naar Schopenhauer maar heeft een heel ander soort melancholie, alleen aan Portugal eigen.’ De Wereldbibliotheek ging er niet op in.
Vervolgens stelde Slauerhoff De Wereldbibliotheek voor, het in 1930 verschenen El patio de las naranjas van Guillermo Hernández Mir te vertalen. Het leek redacteur Nico van Suchtelen geen grote Europese literatuur, maar wel interessant voor de lezers omdat het sterk lokaal getint was. Er was in die jaren inderdaad veel belangstelling voor het onbekende Spanje. Slauerhoffs vertaling is in 1932 verschenen als De hof der oranjeboomen en beleefde in 1935 een tweede en derde druk. De roman is destijds ook in het Engels vertaald, maar De Wereldbibliotheek gaf hierna te kennen voorlopig geen Spaanse literatuur meer te willen uitgeven.
Ook in 1931 stelde Slauerhoff aan A.M. Stols voor, El sombrero de tres picos van Pedro Antonio de Alarcón te vertalen, maar Stols had geen belangstelling. Gelukkig vroeg daarop de Amsterdamse uitgever P.N. van Kampen of hij het in 1918 verschenen El doctor inverosímil van Ramón Gómez de la Serna wilde vertalen. Gómez de la Serna was in die tijd een bekend Spaans schrijver. Slauerhoff was zieken verbleef in Nederland. Hij vertaalde het boek op eigen kracht, maar stuurde de vertaling wel ter correctie op aan Schröder. Het is een roman waarin de geneeskunde wordt voorgesteld als één groot gruwelkabinet. Het kwam in 1933 uit onder de titel Dokter Hoe is het mogelijk.
Terwijl Slauerhoff hieraan werkte, zat Schröder aan boord van de ‘Orania’ en vertaalde O Príncipe de Nassau van de Portugese schrijver Paulo Setúbal. Deze vertaling verscheen in 1932 bij de Wereldbibliotheek als Johan Maurits van Nassau. Slauerhoffs naam staat hierin ook vermeld als een van de vertalers, maar voorzover valt te achterhalen, is dat dus ten onrechte.
In 1936, toen Slauerhoff al ernstig verzwakt was en voortdurend het bed moest houden, probeerde hij uitgever Stols te interesseren voor een roman van Eça de Queiroz, O Mandarin. Tevergeefs. Wel had hij nog in 1935, in opdracht van de uitgever L.J.C. Boucher de vertaling van La sombra del caudillo van de Mexicaan Martín Luiz Guzmán voltooid. Deze roman uit 1929 had hij al in 1931 gelezen, en vier jaar lang had hij tevergeefs naar een uitgever voor de vertaling ervan gezocht. De vertaling was gecorrigeerd door Flip Geers, de hispanoloog die in het tijdschrift Forum gepubliceerd had en met wie hij bevriend was. In oktober 1936 stierf Slauerhoff. De roman kwam in 1937 bij De Wereldbibliotheek uit als In den schaduw van den leider.
Auteursrechtelijk beschermd