Hollands Maandblad. Jaargang 2005 (686-697)

[p. 28]

Een bonte stoet leden
Leven, liefde en dood in Europa
door Florus Wijsenbeek

In de meeste Europese landen is ouderdom meer een eer dan een handicap. En dat merkt men in het Europees Parlement. Lange tijd werd hier elk nieuw zittingsjaar door het oudste lid geopend, en niet door het langst zittende zoals in veel nationale parlementen gebruikelijk is. Deze openingsrede van de ‘ouderdomsdeken’ leidde soms tot vreemde en in een enkel geval tot beschamende taferelen. Zo deed het Front National van Le Pen er alles aan om de oudste parlementariër Brussel binnen te loodsen, omdat men een prachtkans rook eindelijk eens voor een volle bak aan het woord te zijn. Dit lukte. Aldus kwam het dat de 89-jarige Franse regisseur Claude Autant-Lara zich in 1991 met moeite op de voorzittersstoel hees en daar met evenveel moeite een propagandatekst van Le Pen zelf oplas.

Autant-Lara was nog een beetje bekend vanwege zijn internationale succes Le diable au corps uit 1946/47 maar toch vooral als ‘foute’ filmregisseur van het Vichy-regime. Die reputatie maakte hij waar: in zijn rede suggereerde hij dat de holocaust nooit was gebeurd en dat Frankrijk werd bestierd door ‘joodse internationalisten’. Daarna is hij nooit meer in het Europees Parlement te zien geweest. Nadat hij in een interview nogmaals antisemitische opmerkingen maakte (en daarvoor werd vervolgd), werd hij zelfs als lid geschorst, en ook geschrapt als lid van de Franse Académie des Beaux-arts.

In mijn eigen liberale fractie waren er trouwens ook een aantal krasse tachtigjarigen, onder wie drie oud-ministers van landbouw die met elkaar nog flink wat invloed konden uitoefenen. Voor het overige beleefden deze senioren vooral veel genoegen aan de diners en de reisjes. Dan waren de grappen niet van de lucht. Een keer is de 82-jarige Charles Durand midden in de nacht opgestaan en heeft alle schoenen verwisseld die zijn collegae voor de deur van hun hotelkamers gezet hadden om ze te laten poetsen. Grote consternatie de volgende ochtend toen al die oude heren hun schoenen wilden aantrekken en er niet in pasten. Durand heeft nog drie weken lopen hinniken van de lach.

Nu wil ik hier geenszins het beeld scheppen dat het Europees Parlement louter gevuld was of is met seniele senioren of bejaarde losbollen. Dat is niet juist. Maar het was nu eenmaal makkelijker iets schilderachtigs te horen in de beginjaren van de Europese parlementaire geschiedenis, omdat alles er erg overzichtelijk aan toe ging. In 1952 begon de Europese democratie met 28 personeelsleden voor 78 leden, en in het Europa van de zes - toen ik begon - waren er 142 leden en circa 600 personeelsleden, die je vrijwel allemaal kende. Thans zijn er 732 leden en omstreeks 4000 ambtenaren. Bovendien was er in de beginjaren in het parlement slechts één bar waar iedereen - leden, ministers, tolken, bodes en chauffeurs - samenkwam, nu zijn er alleen in Straatsburg al tien bars en zes restaurants.

Wel blijkt het in Europa een ijzeren wet dat hoe meer jaren een parlementslid telt, des te moeilijker het is hem van zijn zetel los te weken. Een voorbeeld van zo'n onafzetbaar lid op leeftijd was de Belg René Lefebvre. Hij werd voor het eerst in de Belgische Kamer van Afgevaardigden verkozen in 1915 Tijdens de resterende jaren van de Eerste Wereldoorlog was hij een van de weinige Franstalige leden van het Belgische Parlement dat zich had teruggetrokken op het minieme stukje onbezet land rondom Oostende. Lefebvre werd ten slotte zelfs minister van landbouw en binnenlandse zaken, en daarna lid van het Europees Parlement, wat hij tot ver in zijn tachtiger jaren bleef.

Er was een kleine handicap die zijn parlementair functioneren enigszins hinderde. Hij was zo doof als een pot. Zelfs als zijn koptelefoon op maximum stond kon Lefebvre de debatten niet volgen. Dat verhinderde hem zelden om ge-

[p. 29]

regeld het woord te vragen en dan (in het Frans) uit te roepen: ‘Zoals ik tegen de Koning zei bij de grote stakingen van 1950: “We moeten volhouden!”’

Lefebvre was echter een meester in politieke zelfhandhaving. Toen de Belgische Liberalen een keer fors verloren hadden in de nationale verkiezingen konden ze nog maar één kamerlid in plaats van twee naar Europa sturen. Er werd een constituerende vergadering gehouden, die door de oudste in jaren, dus Lefebvre, werd voorgezeten. Hij kondigde die ene vacature aan en vroeg of er kandidaten waren. Het Brusselse kamerlid Van Offelen meldde zich, waarop Lefebvre onverstoorbaar zei: ‘Bij ontstentenis van andere kandidaten zal ik deze post naar beste kunnen op mij nemen.’

Ook ruim de tachtig gepasseerd en een echte politieke survivor was ons fractielid Jean Berthoin, senator van het Franse departement Isère. Hij werd woedend toen zijn zoon, ambassadeur van de Europese Commissie in Londen op zijn vijfenzestigste met pensioen ging, terwijl hij zelf nog lang niet van plan was op z'n lauweren te gaan rusten. Berthoin was in 1934 Prefect de Police toen Koning Alexander van Joegoslavië in Marseille werd vermoord door de Uztaji. Hoewel Berthoin voor de aanslag had gewaarschuwd, wilde de Franse president Lebrun absoluut in een open rijtuig zitten. Maar iemand moest de schuld krijgen en hij werd gedegradeerd tot prefect van de Zuid-Sahara. Aan die post had hij een grote liefde voor de woestijn en een grote hekel aan tocht overgehouden. Zodra hij maar een beetje luchtverplaatsing voelde in de burelen van het Europees Parlement (of elders) riep hij verwijtend: ‘Het tocht hier!’ Vervolgens knoopte hij dan een grote boerenbonte zakdoek om zijn kale hoofd.

Berthoin was steenrijk en even gierig. Als er in Straatsburg geen ‘avondprogramma’ was (zoals een diner of receptie), nam hij om een hotel uit te sparen een nachttrein naar Parijs. Die waren voor Senaatsleden gratis en boden de gelegenheid om te blijven liggen terwijl de trein in het Gare de l'Est werd omgedraaid voor de te-

[p. 30]

rugtocht. 's Ochtend stapte Berthoin dan verkwikt weer uit te Straatsburg.

Iets dergelijks deed zijn even rijke latere collega Jørgen Brøndlund Nielsen uit Denemarken. Die nam tussen Straatsburg en zijn huis in Noord-Jutland ook altijd de trein, maar hij permitteerde zich niet de luxe van een slaapwagen. Hij wist uit ervaring dat tussen Aarhus en Hamburg toch nooit iemand in de trein zat, en tijdens dat traject kon hij dan gratis languit liggen slapen. Het flesje water dat hij altijd meenam, bracht hij ook weer mee terug naar zijn woonplaats vanwege het statiegeld.

Bij de eerste directe Europese verkiezingen in 1979 stond Nielsen er slecht voor. Zijn partij had hem laag op de lijst gezet omdat hij de verdiensten uit Straatsburg niet nodig had. Nielsen voerde toen een originele campagne. Hij liet zijn kiezers weten dat hij inderdaad een miljoen Kronen aan zijn mandaat had overgehouden en niet van zins was die lucratieve situatie zo maar op te geven. Dat vonden zijn Jutlandse boerenkiezers een juiste instelling en zij herkozen hem met voorkeurstemmen.

Toch komt aan elke Europese loopbaan onherroepelijk een einde. Soms verloopt die wat opmerkelijker dan gewoonlijk. Zo was het einde van het Europese bestaan van de Belg Luc Beyer de Ryke schilderachtig te noemen. Luc was als Franssprekende Vlaming toch al een vreemd verschijnsel. Hij vertegenwoordigde de nog steeds bestaande maar snel slinkende Franssprekende haute bourgeoisie van Gent en Antwerpen. Eigenhandig schreef hij de krantjes Le Courrier de Gand en Nouvelles d'Anvers vol. Opvallend was dat zijn periodieken (en zijn electoraat) de Saxen Coburgers van het Belgisch Koningshuis maar parvenu's vonden en de terugkeer van de Oranjes in België bepleitten.

Toen Luc eenmaal parlementslid in Europa was geworden, hield hij zich intensief met ontwikkelingshulp bezig. Hij ontmoette vrijwel alle Afrikaanse staatshoofden en schreef daar veelvuldig over in diverse Belgische kranten. Bij de eerstvolgende verkiezingen kreeg hij echter van zijn partijleider Jean Gol te horen dat zijn plaats op de lijst zo laag zou zijn dat hij niet direct herkozen zou worden. Hij zou moeten wachten tot een oudgediende boven hem zou opstappen. In de tussentijd zou hij in de Provinciale Staten van Brabant fractievoorzitter kunnen worden. Op verontwaardigde toon weigerde Luc Beyer deze constructie, want hij moest, vond hij, absoluut in het Europees Parlement blijven.

Deze hartstocht voor de Europese zaak bleek vooral geworteld in de vrees argwaan bij zijn vrouw te wekken. Want inmiddels had hij een tweede gezin gesticht in Parijs, waarvan zijn echtgenote onkundig was. Jean Gol vond dat echter geen overtuigend argument. Het gevolg was dat Beyer een eigen partij stichtte om alsnog rechtstreeks gekozen te worden. Dit liep verkeerd af. Hij behaalde geen zetel, kreeg geen plaats in de Provinciale Staten, kon niemand opvolgen en zag zijn huwelijk stranden.

Erg goed voor de conservering van huwelijken kan een lidmaatschap in het Europees Parlement inderdaad niet worden genoemd. De leden zijn praktisch nooit thuis en wel dikwijls in gezelschap van aantrekkelijke jonge dames, die vooral in standplaats Luxemburg een groot probleem hebben. Dat is een klein, uitermate burgerlijk land, en ook nog gespeend van een Universiteit zodat alle studenten en jonge intellectuelen in het buitenland zijn. Het is in Luxemburg kortom niet eenvoudig een geschikte partner te vinden, en dat heeft zo z'n invloed op het functioneren van het Europees Parlement.

Toen Hans Nord Secretaris Generaal was, nam hij tijdens de jaarlijkse parlementaire reizen naar Afrika en Rome plaats onderaan de trap van het Hotel. Hij wilde bijhouden wie 's ochtend voor welk staflid een bevordering zou komen vragen. Gelukkig was er één lid die de huwelijkstrouw niet kon schenden, omdat hij vanwege zijn beroep celibatair moest zijn. De geachte afgevaardigde de Abbé Laudrin, vroegere aalmoezenier van het Vreemdelingenlegioen, had wel vele bloedmooie nichtjes, die hij ter instructie van de parlementaire regelgeving vaak naar Straatsburg meebracht.

Het pijnlijkste wat er op dit gebied gebeurde, was dat de voorzitter van de socialistische fractie, de Franse oud internationaal rugbyspeler Francis Vals ooit zo'n intensief werkoverleg had met een door hem geraadpleegde tolk, dat hij er in bleef. Een fractiegenoot van hem met enige ervaring aan het Oostfront heeft zijn grimas nog wat rechtgetrokken voordat de gehele fractie in vrome rouw de overledene per vliegtuig naar zijn de-

[p. 31]

partement Aude ging brengen. De weduwe bleek echter niet onkundig van haar mans filologische escapades en liet de gehele fractie uren vergeefs in het vliegtuig wachten.

Een andere bron van schaamte in de beginjaren van het parlement waren ook de leden met een besmet oorlogsverleden. Neem de liberale Duitse afgevaardigde Achenbach. Na de oorlog was er nog een proces tegen hem gevoerd omdat hij als secretaris van de Duitse Ambassade in Parijs een vonnis had getekend na de eerste aanslag van het verzet tegen Duitse militairen in de Metro. In de omgang was hij overigens een perfecte gentleman en zijn politieke positie was onaantastbaar. Niet alleen bracht hij een groot aantal stemmen met zich mee - naar men mag vrezen van nogal wat oud-nazi's -, maar hij was ook degene die niet was weggelopen uit de fdp-fractie in de Bondsdag toen Walter Scheel de Christen Democraten als coalitiepartner verwisselde voor de Socialisten. Zo had Achenbach de meerderheid voor de nieuwe coalitie behouden. Toen hij daarna werd

[p. 32]

voorgedragen als lid van de Europese Commissie werd hij overigens getroffen door een veto van de Fransen en de Nederlanders.

Uiteindelijk werd hij maar naar het Europees Parlement gestuurd. Mij sprak hij telkens aan met het verzoek aan de Nederlandse autoriteiten door te geven dat ze de drie nog zittende oorlogsmisdadigers in Breda moesten vrijlaten. Hij kon maar niet begrijpen hoe ik zoiets kon weigeren, ik was toch fractiesecretaris en diende in die positie toch orders uit te voeren.

Misschien minder fanatiek, maar met een even grote plank voor zijn kop, was zijn landgenoot Lothar Krall. Reeds de entree van hem in de fractie deed dat vermoeden. Het was de gewoonte van elk nieuw lid het curriculum voor te lezen. Zelden heb ik toenmalig fractievoorzitter Kees Berkhouwer in verlegenheid gezien, maar bij het voordragen van het door het nieuwe lid zelf opgestelde levensbericht moest hij zichzelf vermannen om door te kunnen lezen. Het luidde als volgt: geboren in 1915; National Politische Ausbildung officiers-school 1935; Luftwaffe vliegeropleiding, deelname aan de raid op Rotterdam 1940 - IJzeren Kruis - deelname aan de Slag om Engeland - IJzeren Kruis met Lauwerkrans - in 1945 helaas gedwongen uit dienst te treden - 1950 herintrede in de Bundeswehr.

Krall was na de oorlog helikopterpiloot geworden en om zijn brevetten te behouden, moest hij vlieguren maken. Derhalve kwam hij, waar wij ook vergaderden, zo vaak hij kon met zijn helikopter. Telkenmale was hij dan vergezeld van een Fliegersergeant, die in uniform met rijbroek en laarzen op een stoeltje buiten de fractiekamer zat te wachten. Zodra de fractievergadering was aflopen, marcheerde Krall naar buiten en riep: ‘Sergeant, wir fliegen!’ Die sprong dan met hakkengeklap op, en gezamenlijk marcheerden zij bijna in ganzenpas het Parlement uit.

Gelukkig zaten er naast leden met een zwart verleden ook heel wat oud verzetsmensen. De meest indrukwekkende onder hen was Altiero Spinelli, die als Communist al voor de Tweede Wereldoorlog was geïnterneerd. Hij wist net voor de oorlog van het eiland waar hij gevangen zat te ontsnappen en ging meteen in het verzet. Spinelli heeft nog met medeverzetsman Hans Nord een grote rol gespeeld bij de daadwerkelijke invulling van de Europese eenwording met een vrije interne markt.

Het Luxemburgse lid Frank Hansen was zelfs drager van de Amerikaanse Silver Star omdat hij als schooljongen tijdens het Ardennenoffensief niet alleen als gids was opgetreden maar zelfs had meegevochten. Klaus von Stauffenberg was de zoon van de pleger van de aanslag op Hitler en was als middelbare scholier zo afgetuigd door de Nazi's dat hij er nog steeds de gevolgen van ondervond.

Een parlementslid dat ook de geschiedenis echt had meegemaakt was Lord Gladwyn. Oorspronkelijk heette hij Hubert Gladwyn Jebb. Hij was als een der laatste Engelsen in de erfelijke adelstand verheven, hetgeen naar zijn eigen zeggen volkomen terecht was. Zijn familie had immers eigenlijk allang adellijk moeten zijn, maar hun landbezit lag nu eenmaal in zo'n uithoek van het Britse eilandenrijk dat niemand er aan gedacht had hen tot Lord's te benoemen.

Gladwyn was na Eton en Oxford diplomatiek secretaris van Winston Churchill geworden. In Straatsburg hingen in de gangen van het Palais de L'Europe foto's van belangrijke gebeurtenissen. Ook van de Conferentie te Jalta in februari 1945. Als we daarlangs liepen, placht Gladwyn achteloos te zeggen: ‘Kijk, daar heb je Winnie, Uncle Joe (Stalin), Roosevelt - en mij natuurlijk.’

Over de conferentie van Jalta had hij ook een artikel in Encounter geschreven waarin de hachelijkheid van diplomatie in oorlogstijd even stoïcijns als scherp was verwoord. ‘Toen we op Cyprus in ons Havilland-vliegtuig aankwamen,’ noteerde Gladwyn, ‘bleek een van de drie kisten uit het konvooi het niet gehaald te hebben. Dat was heel jammer, want daarin zat mijn oude school- en studievriend Dicky Ponsonby. Overigens kregen we op Cyprus een heerlijk ontbijt bestaande uit......’

Galdwyn was vanouds lid van de Conservatieven, maar nadat die hem voor de post van minister van Buitenlandse Zaken hadden gepasseerd, had hij zich uit dépit aangesloten bij de Liberalen. Zo kwam hij bij ons in de fractie. De meeste debatten over kwesties als de regelgeving voor de kantelinrichting van landbouwwerktuigen op wielen interesseerden hem niet bovenmatig. Dan draaide hij zijn ogen zodanig dat alleen het wit te zien was. Dit bleek een effectief wapen tegen vervelende sprekers! Maar als het over de ‘grote politiek’ ging, was hij zeer betrokken. Doorgaans begon zijn commentaar in de trant

[p. 33]

van: ‘Zoals ik tegen generaal de Gaulle placht te zeggen...’ Dit soort interventies heeft hij tot op hoge leeftijd in het House of Lords en in de brievenrubriek van The Times volgehouden.

Een geheel andersoortige hardnekkigheid legde onze fractiegenote Susanna Agnelli aan de dag. Zij was de zuster van de ongekroonde koning van Italië, fiat-baas Giovanni Agnelli, en wenste dan ook onder haar meisjesnaam aangesproken te worden, hoewel zij met een of andere markies getrouwd was. Dankzij deze fiat-connectie genoot zij het voorrecht gebruik te kunnen maken van een directievliegtuig, dat zij moest delen met een andere fractiegenoot, Sergio Pininfarina, directeur van de gelijknamige auto-ontwerpstudio en baas van de Italiaanse werkgevers. Het probleem was dat Susanna weigerde met hem in één vliegtuig te zitten, want hij beperkte zijn conversatie naar haar zin te veel tot auto's en voetbal. Ten einde raad liet fiat dan maar twee vliegtuigen achter elkaar naar Straatsburg vliegen.

Mevrouw Agnelli was tevens burgemeester van Porto Santo Stefano, waar de Agnelli's een landgoed hebben en waar ook Porto Ercole ligt. Als ze daar thee gedronken had met Koningin Juliana, ging ze altijd even naar Berkhouwer om hem te vragen nog iets aan de vorstin te zeggen wat ze vergeten was mede te delen. Berkhouwers zei steevast dat hij zulks onverwijld zou doen.

Wij zijn trouwens ook een keer met gehele Europese presidium op Huis ten Bosch door Koningin Juliana ontvangen. Vooral de afgevaardigden uit republieken waren er diep van onder de indruk dat het staatshoofd zich heel gewoon met hen onderhield over koetjes en kalfjes. Dat is tegenwoordig trouwens wel anders. Ik heb zelf enkele malen mogen constateren dat onze huidige vorstin zeer geverseerd is in Europese zaken. Bij haar wordt uitermate deskundig en op hoog niveau met de parlementsleden gesproken. Haar rede voor het Europees Parlement was, in tegenstelling tot die van alle andere staatshoofden die ik tijdens mijn zevenentwintig jaar aldaar kon aanhoren, verreweg de meest politiek geëngageerde voor de integratie van Europa. Geen koetjes en kalfjes te bekennen.