Hollands Maandblad. Jaargang 2005 (686-697)

[p. 3]

Geen angst voor clichés
Het Rapport Literaire Tijdschriften 2003 is wel erg mild
door Bastiaan Bommeljé

In Nederland wordt elk jaar zo'n 850.000.000 euro overgemaakt door de overheid aan de publieke omroepen. Die maken daarvoor programma's zoals ‘Lingo’, ‘Ik mis je’, ‘Goedenmorgen Nederland’, ‘Sponsor Loterij Winnaar van de Week’, ‘NOS-Sport’, ‘Sportjournaal’, ‘Z@pp-sport’ en natuurlijk Het Journaal, waar tegenwoordig - het is echt waar - journalisten zelfgemaakte gedichten voordragen om het nieuws te duiden.

Van dat geld worden ook de omroepdirecteuren betaald (veel omroepen hebben er diverse; de vara heeft er zelfs vijf). Deze omroepdirecteuren zijn verantwoordelijk voor programma's als ‘Lingo’, ‘Ik mis je’, ‘Goedenmorgen Nederland’, ‘Sponsor Loterij Winnaar van de Week’, ‘NOS-Sport’, ‘Sportjournaal’, ‘Z@pp-sport’, en Het Journaal, waar journalisten zelfgemaakte gedichten voordragen. Geen wonder dat ze behoren tot de best betaalde functionarissen die wij uit de publieke middelen betalen. Gemiddeld verdient een omroepdirecteur meer dan 200.000 euro per jaar.

In Nederland wordt ook elk jaar 292.000 euro overgemaakt door de overheid aan het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds (kortweg ‘Productiefonds’) om te verdelen onder literaire tijdschriften. Van dat bedrag wordt 238.000 euro gebruikt voor productiesubsidies en 54.000 voor de aanvulling van de honoraria der medewerkers. Met dit geld - iets meer dan het jaarsalaris van één omroepdirecteur - worden thans twaalf landelijke en drie Friese literaire tijdschriften gesubsidieerd.

Begin januari 2005 verscheen het nieuwe Rapport Literaire Tijdschriften van de Commissie ‘Literaire Tijdschriften’ van het Productiefonds. Misschien moet men zeggen: het verscheen ten langen leste, omdat het hier het rapport over de jaargang 2003 betrof van de door de Commissie beoordeelde bladen, terwijl de eerste nummers van jaargang 2005 reeds in de schappen lagen. Maar het gaat slechts om een ‘tussenrapportage’ zonder consequenties voor de bladen met subsidiëring, die voor een periode van drie jaar vaststaat. Dit zijn De Gids, Raster, Armada, Bunker Hill, Bzzzlletin, Liter, De Parelduiker, Parmentier, De Revisor, Tirade en De Tweede Ronde, alsmede de Friestalige periodieken Hjir, De Moanne/Trotwaer en het Jaarboek Farsk.

Begin dit jaar zal de commissie zich buigen over jaargang 2004, waarbij dan wel gevolgtrekkingen worden geformuleerd voor de volgende subsidieperiode (2005-2007). Nu ja, voor Bzzzlletin zal het geen consequenties hebben, want dit blad ging afgelopen jaar ter ziele. Evenals trouwens Literatuur, Optima, Nymph, Renaissance, Toendra en Vlaamse blad Kreatief, en ook evenals eerder Maatstaf, Millennium, Zoetermeer, Lust & Gratie en anderen waarvan de naam reeds is vergeten.

Alleen voor het tijdschrift met een jaarlijkse ‘stimuleringssubsidie’ (Passionate) was deze tussenrapportage’ van belang. En natuurlijk voor de tijdschriften die een nieuwe aanvraag deden (Awater, Tzum en Hollands Maandblad). Van die laatste drie was Hollands Maandblad de enige die subsidie kreeg toegekend.

De verdeling van het beschikbare geld onder de tijdschriften komt tot stand op basis van dit Rapport. Het advies van de Commissie ‘Literaire Tijdschriften’ wordt steevast overgenomen door het Productiefonds. Wel beklemtoonde nlpv-directeur Henk Pröpper in een begeleidend schrijven dat de jaargangen 2003 van de tijdschriften door de Commissieleden ‘zorgvuldig gelezen’ waren. Die leden waren Tom van Deel (dichter, criticus en universitair Neerlandicus), Maria Heiden (van Boekhandel v/h Van Gennep te Rotterdam), Martin Reints (dichter, essayist) en Yra van Dijk (recensent en literair jurylid), aangevuld met Rien Verhoef (vertaler en Nijhoffprijs winnaar), die inmiddels is vervangen door

[p. 4]

Christa Widlund (beter bekend als Anna Enquist).

Deze commissieleden zijn geen onbekenden in de wereld van de literaire tijdschriften en geen onbekenden van elkaar. Zij publiceerden in elk geval in tal van thans door hen gesubsidieerde tijdschriften (Yra van Dijk schreef bijvoorbeeld onder meer in De Gids, Parmentier en Raster; Van Deel publiceerde vroeger in Hollands Maandblad, recent in Raster en voorheen veel in De Revisor, waarvan hij een tijd zelf redacteur was). Van Dijk kent Van Deel trouwens sinds 1998 toen beiden in de jury van de vsb Poëzieprijs zaten. Van Deel en Martin Reints kennen elkaar nog beter: Reints schreef een bijdrage aan de exclusieve feestbundel die Van Deel in 1995 bij de viering van zijn vijftigste verjaardag ontving, en op zijn beurt gaf Van Deel tijdens een cursus ‘Moderne poëzie voor volwassenen’ voor De Rode Hoed een avondvullend college over ‘de boeiende dichter’ Reints.

Dit is in Nederland - een literair dorp - onvermijdelijk. Toch stip ik hier aan, sine ira et studio - zonder rancune of wrok, zoals Tacitus dat verwoordde - doch ter vermijding van misverstanden. Net zoals het wellicht nuttig is om te memoreren dat Van Deel in Trouw over literaire tijdschriften opmerkte: ‘De enige twee die mij vertrouwen inboezemen, zijn Raster en Dietsche Warande & Belfort.’ Dat laatste blad is Vlaams en van dat eerste blad is Van Deels vrouw Marjoleine de Vos redactrice. Beide zijn overigens bovengemiddeld van kwaliteit.

Opvallend in deze jaargang van het Rapport Literaire Tijdschriften, is de bijzonder positieve en welwillende toon. In eerdere jaargangen werd niet zelden berispende, vermanende en soms ronduit dreigende taal gebezigd. Over Literatuur werd in jaargang 2002 bijvoorbeeld onverbloemd geschreven dat het blad ‘steeds overbodiger’ werd, dat de rubrieken ‘achterhaald’ en ‘onvolledig’ waren en dat ‘de vaak dorre inhoud’ elke ‘eventuele enthousiasmerende functie’ smoorde. Over De Revisor heette het dat het tijdschrift ‘steeds minder uitstraling’ kreeg en dat de kwaliteit ‘niet altijd goed’ was. In jaargang 1999 werd het doodvonnis over Maatstaf voltrokken met het oordeel dat het tijdschrift ‘ongeïnspireerd gemaakt en vormgegeven’ was en dat de nummers ronduit ‘teleurstellend’ waren. In dezelfde jaargang werden Bzzlletin, Lust & Gratie en Optima zonder verdere poespas tot de overgangsregeling ‘gedegradeerd’.

Hoe anders klinkt het in de onderhavige Jaargang 2003. Wellicht met het oog op de slachting die zich heeft voorgedaan onder literaire tijdschriften, of misschien gezien de steeds maar verder dalende aantallen abonnees bij de meeste bladen, of indachtig de ontlezing in Nederland en de debilisering van de vaderlandse literatuur, lijkt het wel of deze leescommissie de overlevende tijdschriften troostend toespreekt. Daarbij wordt helaas het cliché niet geschuwd. De in dit rapport gesignaleerde themanummers heten steevast ‘bevlogen’ dan wel ‘prikkelend’, de besproken tijdschriften zijn erg vaak ‘rijk geschakeerd’ of ‘blinken uit in veelzijdigheid’, debatten ‘worden niet geschuwd’, en hoewel er soms ‘op stilistisch vlak nog veel te winnen’ valt, heeft menige redactie ‘zich met verve aan haar eigen stelregels gehouden’ of zelfs ‘het uiterste van zichzelf’ gevraagd.

Zelfs de negatieve kanttekening zijn beduidend milder getoonzet dan vroeger. Over Parmentier wordt opgemerkt dat de gehele jaargang ‘slechts een handvol goede bijdragen’ opleverde, maar men plakt meteen een pleister op de wonde: ‘De commissie hoopt van harte dat de redactie hierin vlug verandering kan brengen.’ Alleen De Revisor kan in de ogen van de commissie weinig goeds doen. ‘Behoorlijke bijdragen moeten met een lantaarntje worden gezocht’ en ‘indien het niveau niet stijgt, dreigt De Revisor in de overgangsregeling te belanden’. De commissie mist ‘het typische Revisor-proza en laat doorschemeren dat men het blad vroeger - zeg, in de tijd toen Van Deel in de redactie zat - veel beter vond.

Toch biedt deze jaargang 2003 van het Rapport het beeld dat de literaire tijdschriften in een bloeiperiode verkeren. Er is blijkbaar veel verbeterd sinds 1996 toen het Productiefonds slecht te spreken was over het niveau van dezelfde bladen. De meeste zouden ‘kwalitatief te kort schieten’ en ‘een dalende lijn’ vertonen.

Wij ‘zorgvuldige’ lezers blijven achter met de vraag of het thans inderdaad zo goed gaat met de literaire tijdschriften. Of huivert het Productiefonds soms bij de gedachte dat zonder bemoedigende woorden er straks niets meer overblijft om te subsidiëren? En wat dan nog, zou ik de leescommissie een hart onder de riem willen steken. Men kan nog altijd omroepdirecteur worden.