Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 7]

Plan B
door Maria Staal

Na onze bespreking lopen we samen terug naar de auto. Als ik wil instappen, houdt Jimmy me tegen. We staan in het donker op de lege parkeerplaats. Hij haalt een opengescheurde envelop uit zijn binnenzak en schudt een kogel in mijn handpalm. Het is een kogel waarvan de naam klinkt als die van zacht snoep, maar waarmee je een gat in iemand kunt schieten dat groot genoeg is om je hoofd doorheen te steken.

We zwijgen. De vijfde kogelbrief in een maand. We weten dat Jimmy vijanden heeft. Van het soort dat geen waarschuwing stuurt. Maar dit is sarren. En wij kennen niemand die zoiets doet.

We zijn eraan gewend dat onze telefoons regelmatig worden afgeluisterd. Dat is niets nieuws. We zijn er op gespitst, voor elk product waarin we handelen hebben Jimmy en ik codes. Die codes wisselen op even en oneven data. Eens in de week verzinnen we nieuwe codes, in een uur leren we ze uit ons hoofd. Het is een spel. We gaan ervan uit dat de Inlichtingendienst meeluistert. Meestal wint de ID. Soms wij. Maar de Inlichtingendienst stuurt geen kogels.

Om ons op te vrolijken rijdt Jimmy naar het casino op het Leidseplein. Ik speel Amerikaans, want dat gaat snel en brengt me in een goed humeur. Dan schuift er een Chinees meisje aan met de mooiste Aziatische jongen die ik ooit heb gezien. De jongen gaat recht tegenover mij zitten. Ik kan me niet meer concentreren op het spel. Meteen zie ik ons samen, naakt, en bezig. Voor het gemak vergeet ik het meisje. Mijn fiches raken op. Jimmy is nergens te bekennen. Het wordt tijd dat ik ga, maar ik kan mijn ogen niet van hem afhouden.

Hij merkt dat ik hem aanstaar. Vriendelijk zegt hij dat hij geboren is voor het geluk. Een Nederlander, zelfs met Amsterdams accent. Lachend schuift hij mij een deel van zijn fiches toe. Het meisje knikt. ‘Ja, zegt ze, ‘Shen-Li wint altijd.’

Als ik 's nachts thuiskom staat Martin voor mijn deur. Godallemachtig, Martin. Hij heeft staan wachten in het donker en wilde net weggaan omdat hij dacht dat ik weer op reis was. Ik was niet op reis, alleen laat, omdat Jimmy en ik moesten vergaderen over leveranties aan een groep in plaats van een regering. We kwamen er niet uit. Toen liet Jimmy mij die kogelbrief zien, en daarna sleepte hij me mee naar dat casino, waar ik Shen-Li ontmoette en Jimmy zoveel geld verloor dat hij morgen waarschijnlijk erg zijn best moet doen om wapens te verkopen aan iedereen die ze nodig heeft.

‘Hallo Maria’, zegt Martin. Zes maanden heb ik hem niet gezien.

Ik zet stekels op. Wil niet blij zijn. Ik ga hem voor, maak overal licht met mijn jack nog aan. Ik merk dat zijn ogen zoeken naar spullen die hij achterliet en lang niet heeft kunnen aanraken. Ze zoeken ook naar mij, ik voel het als ik koffie zet. Ondertussen kabbelt er een gesprek voort waar ik nauwelijks naar luister. Het gaat over alles behalve over Jimmy of mijn werk. Waarom heb ik hem in godsnaam binnengelaten?

Mijn antwoord heb ik als ik later, branderig van alles wat we nog weten te doen met elkaar, in slaap val.

's Ochtends gaat de telefoon. Martin doet beleefd in het Engels.

Ik neem de hoorn over.

[p. 8]

‘Well well, Maria,’ zegt Jimmy, ‘een oude bekende...? Was dat voor één nacht?’

Ik vraag kortaf wat er is. Hij nodigt me uit voor Thanksgiving bij zijn familie, en om zijn verjaardag daar te vieren. Hij wordt 48. Het lijkt me dat ik niet kan ontbreken.

Ik hang op en zeg: ‘Ik ga vanavond naar Canada, met Jimmy.’

Een lullige test. Maar Martin trapt er niet in. Prima, zegt hij, en dat hij nu naar huis gaat, zodat ik tijd heb om te pakken. Pas als ik terug ben, wil hij praten, zonder ruzie. Hij heeft veel nagedacht de laatste tijd. Het zijn woorden waarop ik niet meer durfde hopen, maar die ik ook al vaker hoorde. Als hij weg is, sta ik aarzelend voor de spiegel. Martin wil mij terug. Is dat nu mooi? Of niet?

Jimmy Liu's ouders wonen in Scarborough, Toronto. Hun huis staat aan het Ontariomeer. Ik kom er regelmatig. Er wordt al jaren niet meer met stokjes gegeten, maar met Thanksgiving wordt de kalkoen nog wel steeds met vijfkruidenpoeder bereid.

Ik omhels Joe, Robert, Tony en hun vrouwen en sla verrast mijn handen in elkaar bij het zien van hun baby's. Jimmy's vader is een geweldige opa. Jimmy's moeder is de baas. De jongens worden brave zonen in haar bijzijn. Jimmy wil na één dag altijd weer weg. Hij vertelt dat hij net bij Sander is geweest in Thailand. ‘Ik kan hem niet vergeten,’ zegt hij.

Jezus, wat zwak. Weet Jimmy's familie eigenlijk iets van zijn liefdesleven met die gigolo?

Na het diner is er taart. Er wordt gezongen. Jimmy blaast in een keer alle kaarsjes uit. Zijn familie wil dat hij een wens doet.

Als we teruggaan naar Nederland, kom ik Shen-Li voor de tweede keer tegen. Hij staat bij de kassa van de tax-free winkel op de luchthaven van Toronto. Jimmy koopt drank en sigaretten en ziet hem niet. Ik wel. Shen-Li komt lachend op me af en vraagt waarom ik vrijdag zo snel verdween uit het casino en zijn fiches niet wilde aannemen. Ik zeg vriendelijk dat ik niets van vreemde heren aanneem. Hij antwoordt dat hij nu niet vreemd meer is. Ik vraag waar zijn Chinese meisje is. Misschien is het zijn nichtje of een collega. Ik betrap mezelf erop dat ik daarop hoop. Maar hij zegt: ‘In Amsterdam.’ Op een toon of ze daar op hem wacht. Jimmy komt erbij. De jongen stelt zich beleefd aan hem voor: Shen-Li de Jong.

Eenmaal in het vliegtuig ruilt hij van plaats tot hij naast mij zit. Hij is achtentwintig, bioloog en Teamleider Soortenbescherming bij het Wereld Natuurfonds. Hij is woordvoerder bij nieuws over de handel in bedreigde diersoorten. Jezus, de ideale schoonzoon. Aan de andere kant van het gangpad probeert Jimmy te slapen.

Ik vraag Shen-Li welke bedreigde diersoort hij zou willen redden.

‘Zeepaardjes,’ zegt hij.

Hier ben ik niet op voorbereid. Het woord ‘zeepaardjes’ heeft voor ons een speciale betekenis. Jimmy is ineens klaarwakker en mij breekt het zweet uit. Shen-Li schijnt niks te merken en somt de feiten op waarmee Jimmy al sinds ik hem ken de spot drijft: elk jaar worden er twintig miljoen zeepaardjes gevangen; ze worden gedroogd verkocht in Hong Kong en China tegen vijfhonderd dollar per pond. Milieuactivisten willen dat er straf op komt te staan, maar dat zal moeilijk gaan, want Aziaten denken dat gedroogde zeepaardjes de potentie verhogen.

Hij vraagt wat wij zoal doen voor de kost. Ik vertel hem dat wij in defensiematerieel handelen. Dat is altijd goed voor een stilte. De meeste mannen zijn daarna meteen vertrokken. Maar Shen-Li blijft rustig zitten. Hij glimlacht. Ik herinner mij vluchtig dat Martin straks thuis op mij wacht, voor dat gesprek. Shen-Li geeft mij zijn telefoonnummer.

Later op Schiphol sommeert Jimmy: ‘Trek hem na Maria. Twee ontmoetingen

[p. 9]

binnen een week is teveel. Hij reageerde op onze handel alsof hij dat al wist... trouwens, wat zoekt zo'n godvergeten milieuactivist in het casino?’

Ik mompel geïrriteerd dat hij paranoia is. Hij zegt dat vijf kogelbrieven in een maand mij ook paranoia zouden maken.

De volgende dag schakel ik eerst iemand in die wel vaker klusjes voor ons doet. Dan bel ik Martin om te zeggen dat ik het de komende tijd erg druk heb en dat het ge-

[p. 10]

sprek even zal moeten wachten. Hij probeert tevergeefs zijn teleurstelling te verbergen. Moedeloos hang ik op.

Dan bel ik Shen-Li. We gaan uit eten. Het zal géén romance worden. Dit is werk. Aan het eind van de avond moet ik meer van hem weten dan hij van mij.

Misschien had ik mijn klusjesman moeten afbellen. Nu moet ik toezien hoe hij op Jimmy's kosten een paar tafeltjes verder een biefstuk en een dure fles wijn wegwerkt. Shen-Li vist naar wetenswaardigheden over Jimmy maar ik omzeil alles, daar ben ik bedrevener in dan hij. Dan vertelt hij over het Chinese meisje, Suze, zijn tweelingzus.

‘Je zús?’

De tweelingzus is wiskundig ingenieur. Ze werkt op de Marinekazerne in Amsterdam. Jezus, de ideale schoondochter. Dan zegt hij: ‘Als hoofd van het Wiskundig Centrum.’ Hij peilt duidelijk mijn reactie.

De Inlichtingendienst scant de ether en tapt de lijnen op gecodeerde berichten. In het Wiskundig Centrum worden ze vertaald. Iedere wapenhandelaar weet dit en is er bang voor. Wat wil Shen-Li van mij? Ik moet dringend mijn gedachten ordenen. Mijn mobiel redt me. Het is Jimmy. Zijn moeder heeft een beroerte gehad. Hij vliegt morgen naar Canada en laat alles voorlopig aan mij over.

Ik stamel: ‘O god, Jimmy, ja natuurlijk, ga maar gauw.’

Wat een klotenavond. Mijn eten is inmiddels koud.

Shen-Li vraagt of alles oké is en net als ik probeer te knikken, stapt er een goede vriendin van Martin binnen. Als zij mij hier zo ziet zitten weet Martin vanavond nog dat ik niet alleen was.

Middernacht. Jimmy belt weer. Hij vertelt dat zijn moeder tijdens haar geliefde bezigheid, vissen, ineens niet meer wist hoe ze haar hengel moest ophalen en dat er, toen ze om Jimmy's vader riep, alleen rare klanken uit haar keel kwamen. Ze was al bewusteloos voor de dokter arriveerde. De broers en hun vader kibbelden over de keuze van het hospitaal en de dokter moest iedereen tot de orde roepen. Jimmy zucht: ‘Parents and their offspring should never be in the same family.’

Half een 's nachts. Slapen is uitgesloten. Ik zit op mijn bankstel in het donker en probeer te denken. Wie zijn Shen-Li en zijn tweelingzus? Vormen zij een bedreiging? Op een marinekazerne weet men hoe je aan dumdumkogels kunt komen. Wist Shen-Li van Jimmy's illegale import van zeepaardjes? Maak ik deel uit van hun plan Jimmy te beschadigen? Wat is er gaande?

De telefoon gaat. Het is Martin. Hij weet dat ik nooit voor tweeën slaap. Hij zegt vriendelijk dat hij niet gaat vragen waar ik vanavond was. Dat hij mij vertrouwt. Weet ik dat wel?

Vroeger zou ik mijn schouders hebben opgehaald om zo'n mededeling, maar nu ben ik blij om wat hij zegt. Ik vraag hem geduld te hebben. Hij zegt dat ik mij geen zorgen hoef te maken. We hangen op.

Ik staar in het donker. Wat bedoelt iemand als hij zegt dat hij de ander vertrouwt? Dat hij kan zien dat de ander niet liegt? Kun je zoiets zien of voelen?

Langzaam begin ik te begrijpen wat me dwarszit: Shen-li heeft steeds meer de indruk gemaakt van iemand die iets wil bekennen dan iemand die iets wil weten. Daarom kan ik niet geloven dat hij Jimmy kwaad wil doen. Godallemachtig, hij is waarschijnlijk te vertrouwen. Dat geldt dan ook voor zijn zusje. De vraag is nu: Wat probeert Shen-Li mij duidelijk te maken?

Want dat onze ontmoetingen geen toeval zijn, daaraan twijfel ik niet meer.

[p. 11]

De volgende ochtend belt Jimmy. Hij is somber. Zijn moeder is bij kennis maar niet goed. Ze is veranderd. De dokter zegt dat ze moeten afwachten. De enige van de familie die dat woord kent, is Joe.

‘Haar mond hangt scheef,’ zegt Jimmy. ‘En Maria, nog iets; er is een aanslag gepleegd in Thailand, op Sander. Een brandbom in zijn bar, vannacht na sluitingstijd. Hij kon maar net ontkomen. Weet je al iets meer van die jongen, die bioloog?’

Ik zeg aarzelend dat ik er vrijwel zeker van ben dat die er niets mee te maken heeft. Met de kogels of met Sanders bar. Jimmy vraagt met behulp van welk lichaamsdeel ik tot die conclusie ben gekomen. Ik zwijg gepikeerd. Hij biedt zijn excuses aan. We moeten het hoofd koel houden.

Ik zoek contact met Shen-Li. Ik wil hem spreken samen met zijn zus. ‘Het is belangrijk,’ zeg ik. Hij reageert gelaten. We spreken af in een rustig café in Utrecht. Diezelfde avond.

Nog voor die tijd krijg ik een telefoontje van onze klusjesman. Hij bevestigt dat Shen-Li de waarheid over zichzelf heeft verteld.

Ze zitten tegenover me. Ik vraag rechtstreeks waarom ze contact met mij hebben gelegd. Ik weet niet precies waarop ik voorbereid ben. In elk geval niet op het antwoord dat ze geven.

‘Je gelooft dit vast niet, Maria,’ zegt Suze. ‘Maar we weten het zeker. De ID heeft ons geholpen Jimmy Liu op te sporen. Hij is onze vader.’

Ik staar hen aan.

Shen-Li vertelt dat hun moeder niet meer leeft. Ze was maar kort met Jimmy. Ze heeft hem nooit over zijn vaderschap verteld, maar haar kinderen wel.

‘We hebben hem al een tijd terug gevonden,’ zegt Shen-Li, ‘maar we durfden hem niet te benaderen. We weten dat hij jou als familie beschouwt. Wil jij hem over ons vertellen?’

Ik denk na. Jimmy zal roepen dat hij al een leven heeft. En een familie. En genoeg profiteurs die op zijn geld uit zijn. Hij zal alles ontkennen. Hij zal de tweeling uitmaken voor bedriegers. In het gunstigste geval zal hij een dna-test eisen waarvan hij de uitkomst zal betwisten. Daarna zal hij een maand ongenietbaar zijn - minstens een maand. En dan zal hij zich vanachter zijn bureau oeverloos beklagen over wat hem allemaal overkomt. Dat is het moment waarop ik discreet een briefje zou kunnen achterlaten met het adres van Shen-Li of Suze. Misschien zal hij contact zoeken. Heel misschien. Zeker weten doe je niets met Jimmy Liu.

Ik beloof dat ik mijn best voor hen zal doen.

Wat is een goed moment? Er is geen goed moment. Al knapt Jimmy's moeder op en al draait Sanders bar weer. Er gaan vijf dagen voorbij, tien. Eindelijk zit hij tegenover me. Ik vertel, mijn ogen strak gericht op iets net achter hem, mijn stem is rustig. Als ik klaar ben, kijk ik hem aan. Geen reactie.

Misschien heeft hij het niet begrepen.

Hij staat op, pakt een tijdschrift, bladert wat. Ik zie zijn handen niet trillen, ik hoor geen schorre stem. Ik schaam mij omdat ik zoiets blijkbaar had verwacht. Maar Jimmy legt het blad netjes terug op de stapel en zegt rustig: ‘Hun moeder herinner ik mij nog. Ze was knap, voor een meisje.’

‘Wil je hen ontmoeten?’

‘Zij weten niet wie ik ben.’

‘Hun váder, Jimmy.’

Hij schudt zijn hoofd en zegt dat hij hen niet wil ontmoeten.

[p. 12]

Ik bel met Ontario. Jimmy's broer Joe vindt nooit iets gek. Eindelijk een Chinees die niet om gezichtsverlies geeft. Hij zegt dat ik op Jimmy moet blijven inpraten. Het zou toch jammer zijn als het niet tot een hereniging kwam? En anders weet hij nog wel iets.

‘Maar dat is grof geschut, Maria. Dat doen we pas als niets wil lukken.’

Er verstrijkt een maand. Ik krijg medelijden met de tweeling.

Martin zegt: ‘Snap Jimmy dan! Ik bedoel, hij handelt in wapens en in gedroogde beschermde diersoorten en zijn zoon is bioloog. Hij ontduikt het ene wapenembargo na het andere en zijn dochter werkt voor de regering. Waar gaan ze het over hebben tijdens het kerstdiner?’

Na zes weken vraag ik Joe naar Plan B. Moeten we er wel mee doorgaan, werp ik meteen tegen. Als Jimmy echt niet wil... ‘Hij wil wel,’ zegt Joe vastberaden, het zijn goddomme z'n eigen kinderen!’

Voor Plan B reis ik met Shen-Li en Suze naar een hotel in Scarborough, Toronto. Joe betaalt.

Eerst heb ik een gesprek met Jimmy's moeder, alleen. Het is middag, wit licht. Ze zit in een stoel aan het water en vist met een hengel van bamboe. Moeizaam draait ze zich om, lacht scheef maar vrolijk, en wenkt.

Die avond belt ze Jimmy en vraagt hem haar te bezoeken. Ze wil met hem praten. Hij vertrekt nietsvermoedend uit Amsterdam. De dagen erna wacht ik met de tweeling in het hotel, op een seintje van Joe. Het is tien uur 's ochtends als hij belt. We zijn alledrie op van de zenuwen.

‘Hopelijk is hij niet boos, Maria,’ zegt Suze.

Moeder heeft geëist dat ze haar nieuwe kleinkinderen te zien krijgt. Jimmy is ziedend, maar hij bewaart zijn razernij voor mij en ik ben de enige die ziet hoe kwaad hij is. Tegen de tweeling is hij correct en charmant en nodigt hen uit voor de lunch en het diner. Mij negeert hij. Jimmy's moeder kan tevreden zijn. Ze kust haar kleinkinderen welterusten. Jimmy's vader schudt hen de hand. Shen-Li en Suze stralen, ik snap niet waar Jimmy zich druk om maakt. Ze knikken blij als hij vraagt of ze blijven logeren.

Na middernacht vind ik hem op de steiger, zijn handen in zijn zakken. Ik reik zijn glas aan, maar hij beweegt niet.

‘Je stelt je aan,’ zeg ik, ‘er is niks om je over te schamen. Over een poosje ben je me dankbaar.’

Ik ben niet voorbereid op de woede waarmee hij het glas uit mijn hand rukt en in het meer werpt. Hij drijft me twee stappen achteruit.

‘Wil je weten waarom dit niet kan, nu niet, nooit niet?’

Voor ik kan weglopen, grijpt hij mijn bovenarm en drukt me in zijn moeders stoel. Hij heeft te veel gedronken. Hij houdt mijn arm in een stalen greep, trekt een envelop uit zijn broekzak en schudt hem met één hand leeg in mijn schoot. Twee kogels en een onscherpe foto van Shen-Li en Suze samen op een terrasje. In de foto zijn twee ronde gaten geboord. In de voorhoofden van de kinderen. Op de achterkant staat: ‘Parents and their offspring should never be in the same family.’

Hij zegt dat hij hen morgen gaat vertellen dat hij hun vader niet kan zijn.

Ik kan geen woord uitbrengen. Door mijn tranen heen staar ik naar het zwarte water beneden mij. Ergens op de bodem van het meer ligt nu een glas van de familie Liu. Ik vraag me af of iemand het morgen mist; of alle glazen in dit huis regelmatig worden geteld.

Als ik eindelijk durf op te kijken, is Jimmy verdwenen.