Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 52]

Handleiding voor het stoken van een plat houtkacheltje
door Max Niematz

Zorg ervoor dat er geen oude as in ligt. Aslade leeg.

Leg het vuur aan onder de kleine ringen, vóóraan in de kachel, en niet achteraan onder de grote, hoewel dat gemakkelijker is bij het vullen. Hitte wil de hoogte in. Maakt u het vuur achteraan, dan verdwijnt de hitte rechtstreeks in de schoorsteen. Een vóóraan gestookte kachel daarentegen wordt twee keer zo warm, aangezien de hitte een grotere afstand naar de pijp moet afleggen en de kachelplaat optimaal verwarmt.

Bouw het vuur zorgvuldig op. Weinig kranten, stukjes karton in vieren gevouwen voor betere zuurstofdoorvoer. Daarop klein hout, dan iets groter. Neem de tijd tot dit goed brandt. Leg dan iets gemakkelijks op het vuur, tot er een voldoende omvangrijk vuurbed is ontstaan. Dan pas zwaarder hout, in laatste instantie harde blokken.

Een houtvuur onderhouden is een fijnzinnige kunst die u moet leren en die u veel genoegen zal verschaffen en handenvol werk, mits u de uren die u doorbrengt met nadenken over het korte verwijlen van de mens in de tijd, gegarandeerd wilt zijn van voldoende en constante warmte. Een plat houtkacheltje moet u opvoeden, als een hond of kat die liever zijn eigen willetje volgt.

De drie belangrijkste beginselen van deze kunst zijn: ligging, hoedanigheid en opportuniteit. Om met het laatste te beginnen: sta niet op uit uw stoel op het moment dat de kou u eraan herinnert dat de kachel bijgevuld moet worden. Dan bent u te laat en kunt u opnieuw beginnen met kratjes- en sigarenkistjeshout.

Evenmin is het raadzaam om bij te vullen, wanneer u het net behaaglijk begint te krijgen. Weliswaar is de mens, is het dier, ja de hele natuur en elke atoom in die natuur eropuit om een toestand van behagelijkheid te continueren, maar als u op zo'n moment bijvult, zal de kachel gaan loeien - wat op zich geen ramp hoeft te zijn. Maar u verbruikt onnodig hout, en dat is af te raden, om het oog op de bevoorrading, maar vooral omdat fijnzinnige kunst en verspilling met elkaar in tegenspraak zijn. Het kritieke moment van bijvullen is iets waarvan u het hoe en waarom in geen handboek zult vinden en dat u pas na jaren ervaring onder de knie krijgt, tenzij u een natuurtalent bent.

Stem de keuze van de soort, de vastheid, het soortelijk gewicht, de rafeligheid en de omvang van het stuk hout dat u op het vuur gaat leggen, af op de kracht en kwaliteit van de vuurhaard in uw kachel, die immers geen moment hetzelfde is. Mijn Zwitserse buurman Bernhard, die inmiddels weer in Bern woont met zijn gezin, waar hij overigens nog steeds Bernhard heet - die was een meester in dit opzicht. Tot op de seconde nauwkeurig onderkende hij dat moment. Bernhard is componist, hij heeft hier zijn Exercices enfantiles pour la contrabasse et le piano geschreven en eigenlijk was hij altijd bezig met componeren. De muziek deed hem al het andere vergeten, zelfs zijn bordje mueslipap. Maar waar hij ook was met zijn gedachten, iets veranderde er in de atmosfeer, in de textuur van het ogenblik, in het patroon van schakelingen in zijn hoofd, en hij stond op en keek in zijn kachel, negen op de tien gevallen op tijd.

Maar als hij die tiende keer zag dat het vuur er geen meer in had, legde hij er een

[p. 53]

extra gewillig plankje op, een stukje schors of wat droge geitenkeutels, of een brokje onbeschilderd raamkozijn van ceder, of een duig van een oud, vermolmd wijnvaatje, of een verse, naar hars ruikende spaander van de sapina, de boom die de hogere hellingen bekleedt en de dankbare mens hier al sinds onheugelijke tijden tot nut is.

Zag Bernhard echter dat het vuur te gretig was, dan dempte hij de brandlust met iets dat moeilijk vlamvat, de wortelstronk van een gerooide sinaasappel bijvoorbeeld, of een moot van de nokbalk van Casa Matteo, dat beneden ons staat, een huis uit de achttiende eeuw, ingestort op een nacht dat het stormde, en wel zo hard dat het was of men de zwijnen door de verlaten Via San Clemente hoorde jagen, de trappen af langs de kerk, het gedenkteken, hele families tegelijk, bij het schaarse licht van een gemeentelantaarn. Ze hebben trouwens weer lelijk huisgehouden dit jaar, de zwijnen. Hele hectaren omgeploegd. De familie Harris uit Londen, mijn bovenburen, die hier tweemaal per jaar hun vakantie doorbrengen, hebben een aardige Engelse tuin aangelegd met lavendel en yucca's en andere succulenten. Ik ben eens gaan zien hoe het zaakje erbij lag. Er was weinig Engels aan, het was een zootje. Zelfs de bloemboeketten hogerop aan de voet van het smeedijzeren kruis met Anno Jubilei 1935 erop hebben ze geplunderd.

1935? Dat moet Mussolini zijn. Ik heb het tot nu toe niemand durven vragen, bang schaamte of verlegenheid op te roepen. Zwijnen... Het ergste is als ze de hellingpaden overhoop halen. Als het gaat regenen, spoelt het zand weg en zou er op den duur alleen nog een onbegaanbare wildernis zijn, als men die zwijnen niet verwenste. Helaas kan ik dat niet. Het zijn lieve beesten. Leve de zwijnen! Zeg zelf, geachte collega's, wie anders zouden wij onze parels moeten toewerpen?

Zo'n balk gooide Bernhard dus op het vuur, of als hij die net niet had, dan wel de

[p. 54]

klompige oksel van een door de bliksem getroffen kersentak, of de oksel van een olijvenwilg, van die onverwoestbare boom met zijn norse, verweerde stam en zijn twijgen vol glinsteringen 's zomers, twijgen waarvan het plotselinge wuiven is als de glimlach die doorbreekt op het gezicht van oude vrouwen.

Veel is nors en oud hier. Dit is Italia. Niet het Italia van de schilderijen, de eleganterie, van gondels en blauw-doorwaasde luchten, noch dat van antieke landhuizen in golvende vergezichten of van Rome en de films van Fellini, maar het Italia van de zeealpen, Liguria, dat is: boers, bergs, een hard bestaan. Men steekt hier niet zomaar een schop in de grond. Wil men Liguriër worden, dan moet men hakken, beulen, vroeg oud worden, eeuwenlang. Bomen groeien hier niet uit de grond, ze wringen zich door steen. Elke boom draagt dode delen. Jong spul verhout snel om de zomerhitte aan te kunnen. Hard, ongemakkelijk. Ik mis mijn piano, Bernhard heeft de zijne meegenomen. Bij elke stap die je doet in dit geliefde land, moet je óf omhoog óf omlaag en oppassen niet over zwerfkeien te struikelen, zelfs in huis, waar het dan weliswaar een zwerfemmer is waarover je de nek breekt. Tijdens het eten wordt het rustiger, maar dan is het weer de houtworm die de poten onder je stoel uit vreet. Jaja, men zou zichzelf maar tracteren op een huisje in Italia. En als de electriciteit uitvalt... Dan is de ware crisis aangebroken: geen cd-tje van Brahms meer, geen computer, geen verstrooing, geen vertroosting, geen licht 's avonds om te lezen, de voorraad in het vriesvak ontdooit, geen broodrooster om je drie dagen oude brood eetbaar te krijgen. Ach... Het duurt nooit lang. Misschien had de stoker zelfs even alle lichten aan in huis, omdat zijn vrouw haar bril kwijt was.

1935. Ik heb het nagezocht. Klopt. Mussolini, de Afrikaanse campagne, val van Addis Ababa onder de fascistische generaal Badoglio, commandant van het geregelde leger. ‘De vijand bood weinig weerstand,’ staat er, ‘en de overwinning was bijna te gemakkelijk, wat Mussolini een gevaarlijk gevoel van zelfverzekerdheid gaf. Hij klaagde dat er maar 1537 Italianen om het leven gekomen waren en dat de oorlog zo weinig had gekost dat het bijna niets bijdroeg aan het stalen van het nationale karakter. Wel verloor Italië veel prestige in de wereld door het gebruik van gifgas, en Mussolini's zoon Victorio publiceerde een veel geciteerd verslag van hoeveel lol ze gehad hadden bij het bombarderen van weerloze volksstammen te paard, en dat het er beneden bij elke geworpen bom uitzag als een ontluikende rozenknop...’

Hout moet goed liggen, of het nu om een splinter gaat of om iets blokvormigs. Leg het dus rustig op het vuur, bedachtzaam, zoals de bakker een kers op een slagroomtaart legt, dat wil zeggen zonder het bed van gloeiende houtskool te verstoren of te beschadigen en zonder uw vingers te branden. Het beste is, als u het een beetje op zijn kant legt, of schuin omhoog tegen een nog niet geheel verteerd brok van de vorige lading, of als het om meerdere blokken gaat dwars op elkaar - altijd zó dat de lucht eronderdoor kan spelen en niets het branden verstikt door gewicht of te grote platheid.

Doe dat alles voorzichtig, zonder vrees, maar gebruik niet meer tijd dan strikt noodzakelijk, aangezien het deurtje vóór bij het laden openstaat en de ringen eraf zijn en onherroepelijk enige rook uw keuken binnendringt.

Mocht u op de vlucht voor de walm een ogenblik naar buiten stappen, in de door boom en steen gezuiverde lucht, en niemand zien noch iemand bezig horen, alleen het verre schot van een zwijnenjager - in de wazige luchtvochtigheid stijgen de hellingen van de Grammondo voor u op, uw blik overbrugt een afstand die al uw kommernissen bundelt tot een vloeiende lijn, de voor immer vastgelegde draaiing van een bergflank, en nu dringt van diep uit het V-vormige dal ook het slepende, haast majesteitelijke ruisen van de Transalpijnse Bevera tot u door, en u weet dat de nacht koud en eenzaam en mooi en vol sterren zal zijn, blijf dan niet langer talmen bij de deur. Ga naar binnen en leg een middelgroot blok op het vuur, voor het te laat is.