Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 34]

Dodenherdenking
door Cathelijn Schilder

Vraag: Je hebt een afspraakje met een jongen in Amsterdam. Je staat voor de kaartjesautomaat op het station. Koop je een enkeltje, of een retour?

Het is de eerste keer dat ik naar het concert ga op 4 mei. Heb nooit eerder op de Magere Brug gestaan. Kon hem nooit vinden, was altijd op zoek naar een brug die op de grote vriendelijke reus leek, of iets anders langs en magers. Zo ben ik ook een keer de Stadsschouwburg in gelopen omdat ik dacht dat dit het Rijksmuseum was. In Amsterdam gaat bij mij niets vanzelf.

‘Daar staat Bea!’ roept Johan.

Hij wijst naar een drijvend vlot voor ons, overdekt door een grote rode luifel. Ik zie een groepje mensen, allemaal in het zwart. Ze staan met hun rug naar ons toe. In het midden een wat kleinere vrouw met een enorme hoed. Ik verbaas me dat iemand van de achterkant, in het donker en in de regen te herkennen is als koningin. Na een half uur staat ze nog net zo rechtop. Niet met heup gedraaid steunend op haar rechterbeen. Geen arm in haar zij, of handen in haar zakken, armen over elkaar voor haar buik. Ontspannen rechtop, armen langs haar lichaam. Ze kan zo dagen blijven staan. Ze luistert net als wij naar het herdenkingsconcert op het water, alleen staat zij wel droog en deint niet mee.

Johan houdt de paraplu vast. We staan ingesloten op de brug. De muziek is overweldigend, de eerste violist aandoenlijk jong. Hij is misschien wel op z'n zesde begonnen.

Johan is vijfentwintig en woont bij zijn moeder. Hij heeft daar geen problemen mee. Hij zegt: ‘Het is wel relaxed.’

Ik word altijd chagrijnig als ik Johan zie. Ik kan me ergeren aan alles wat hij zegt. Dat fascineert me. Ik voel me gemeen en slecht als ik bij hem ben. Ik heb de reputatie onschuldig en lief te zijn. Bij hem ben ik dat niet. Ze zeggen dat tegenpolen elkaar aantrekken. Dat lijkt me een cliché, of is het een vrijbrief om iets te hebben met iemand waar je niets mee gemeen hebt? Ik wil het niet weten. Ik ben onschuldig en lief, behalve als ik bij hem ben. Maar hij kan nog veranderen.

‘En ga niet nu zeggen dat ik terug moet naar mijn ouders. Dat ik weer bij hen moet gaan wonen, omdat dat relaxed is,’ denk ik met opkomend chagrijn.

Maar Johan zegt niets. Hij zegt sowieso heel weinig. Als ik tegen hem zeg dat ik niet verliefd op hem ben zegt hij ‘Oh’ en valt in slaap. Er is niets wat hem opschrikt. Hij staat naast me met zijn arm om mij heen en ik ben blij dat hij er is. Hij heeft zijn groene trui aan, hij houdt de paraplu lekker hoog vast zodat ook de mensen om ons heen droog blijven en dat is genoeg vandaag.

Meest trieste bezigheid: in je eentje voor de televisie naar de dodenherdenking kijken. Er wordt om een minuut stilte gevraagd, maar je bent al stil. Je kijkt naar mensen die een minuut stilte houden. Als de minuut voorbij is, zie je de menigte langzaam weer in beweging komen, je hoort geluiden. Jij zit nog steeds in je stoel. Stil. Je wilt heel graag iets hardop zeggen, maar je weet niet wat en het is ook niet echt nodig. Je schraapt je keel, staat op en loopt naar de cd-speler. Je zoekt muziek. Iets droevigs, want het is dodenherdenking. Die klassieke cd die je kreeg van Inge toen je zei dat je niet van klassieke muziek hield. ‘Deze moet je mooi vinden,’ zei ze. ‘Ik luister er iedere dag naar.’

[p. 35]

Als je iedere dag luistert naar deze cd kan het onmogelijk goed met je gaan.

Bel Inge om te vragen of ze koffie wil komen drinken.

De pauken dreunen erop los. Muziek zonder tekst maakt me altijd verdrietig. Ook al is de melodie vrolijk, het blijft eenzaam.

Dwing jezelf naar de expositie van World Press Photo te gaan. De expositie is in een kerk. ‘Dat klopt niet,’ denk je. Sta extra lang bij de foto waarop een man in zijn gezicht geschoten wordt. Achter je zegt iemand: ‘Slechte foto.’

Fotograaf op slagveld: ‘Oh sorry guerrillastrijder, zou je dat nog een keer kunnen doen. Ik had hem niet helemaal in het midden.’

De kinderjury heeft zichzelf weer overtroffen. Bleek en koud strompelen de mensen de kerk uit. Ik haat zeehondjes.

‘Bea, Bea!’ roept Johan hard, net als de rest van de menigte op de brug. De muziek bereikt haar hoogtepunt. Ik weet niet hoe het stuk heet, maar het klinkt als de ontdekking van de wereld, het ontstaan van het heelal, of het uitsterven van de dinosaurussen.

‘Hier gebeurt het,’ denk ik. ‘Ik ben op het belangrijkste stukje van de wereld.’ Dat denk ik vaak als ik in Amsterdam ben.

‘We want more, we want more,’ schreeuwen de mensen om me heen. Johan schreeuwt mee. Hij zwaait met de paraplu boven zijn hoofd. Er komt een boot aangevaren. Beatrix en drie mannen stappen in.

‘Dat was het dan,’ zegt Johan. ‘Wil je warme chocolademelk?’

‘Ze komen hierheen!’ roep ik uitzinnig. Alsof ik gered ga worden. Alsof we bevrijd worden.

Het bootje heeft een rondje gevaren om te keren. Het vaart nu onze kant op. Ik zie de koningin met naast haar de minister-president en de burgemeester die een paraplu voor haar vasthoudt. Ze zwaaien naar de mensen op de brug. De koningin zwaait naar mij. Ik zwaai terug. De mensen op de brug beginnen te schreeuwen en te gillen. ‘Beatrix, Bea. Trix, Trixie.’ Haar naam in alle denkbare versies. Ze lacht. Ik zwaai zo hard dat mijn arm van mijn schouder lijkt los te komen.

‘Hallo, hallo!’ roep ik. Ik begin zelfs te gillen. ‘Dank je wel, dank je wel!’

Ik lijk wel gek.

Denk aan 5 mei en zie vrouwen sneller dan het geluid met hun witte zakdoeken zwaaien om de Amerikanen te verwelkomen. Denk na over hoe lang jij het zou volhouden in een oorlog.

In oorlogsfilms zijn er altijd mensen die volkomen willekeurig en plotseling, per ongeluk zelfs, worden doodgeschoten. Ze vallen dood, voordat ze weten dat ze geraakt zijn. Bedenk dat zoiets echt iets voor jou is. Besef dat je in je leven al zes dode mensen hebt gezien. Waarvan twee van jouw leeftijd. Denk: ‘Je gaat eigenlijk best snel dood. Er hoeft niet eens zoveel mis te gaan.’

Langzaam vaart het bootje onder de brug door. Een moment is mijn hoofd vlak boven de hare. De minister-president kijkt voor de laatste keer op. Hij glimlacht en knikt.

Ik pak Johan vast. Hij slaat zijn armen om mij heen, mijn hoofd tegen zijn borst, ik kan zijn hartslag horen. De koningin had me moeten meenemen. Er is vast nog wel een zoon over waar ik mee kan trouwen. Of die violist.

Ik zie me al drieënhalf jaar verkering met deze jongen hebben. Dan maakt hij het uit, omdat hij verliefd is geworden op iemand anders, tweeënhalf jaar geleden. Voor je

[p. 36]

het weet ben je oud en ga je dood. Of erger nog, ben je niet oud en ga je toch dood. In beide gevallen ben ik voor zo weinig mogelijk tijdverspilling.

‘Wat verschrikkelijk dramatisch allemaal,’ denk ik. Johan vraagt of het weer een beetje gaat. Of ik kan lopen.

Tuurlijk kan ik lopen!

Zonder iets tegen elkaar te zeggen, stappen we in de tram. Als ik merk dat deze niet in de richting van het station gaat, zeg ik ook niets. Ik laat me meevoeren. Als we voor de deur van zijn huis blijken te staan, wil ik protesteren. ‘Ik wil niet naar jouw huis,’ probeer ik te zeggen. In plaats daarvan leg ik mijn hoofd weer tegen hem aan en staan we zo twintig minuten voor zijn voordeur.

Ik had een enkeltje gekocht.

Berend: ‘Johan, ik hoop dat je weet waar je mee bezig bent.’

Moeder: ‘Lief kind, ik hou van je. Zorg goed voor jezelf.’

Dat had ze nog nooit zomaar gezegd. Blijkbaar heeft Anna haar alles verteld.

Anna: ‘En nu zit ze bij mijn vrienden. Het zijn mijn vrienden.’

Johan, heldhaftig: ‘Niemand kan tussen ons komen. Niemand kan ons uit elkaar halen.’

‘Was het maar waar,’ zeg ik.

‘Trut,’ zegt hij.

We gaan er even uit voor de reclame. Ik leef in een soap.

Ik hang met mijn hoofd tegen zijn schouder. Hij heeft hele grote schouders.

Daar moet je wel tegenaan hangen.

De trap naar boven ligt vol post en kranten. Mijn voeten glijden twee keer van de tree af. Het is donker. Johan loopt achter me, aait af en toe over mijn kont. Ik ben bang om te vallen en loop langzaam naar boven. Een gordijn van kraaltjes in tropische kleuren scheidt het trappenhuis van de woning. Ik schuif de kraaltjes opzij en kom op een gang die verlicht wordt door een flikkerende, doffe spaarlamp. Opgestapelde kratten bier, een verdwaald visnet, alle spullen die nog niet kapot genoeg zijn om weg te gooien, maar die al jaren niet meer zijn gebruikt. Ik zie Johan als klein jongetje wel vissen. Zo'n rotjoch die de visjes op de kant liet spartelen tot ze stikten. Ik die naar huis rende om het aan mijn moeder te vertellen, de dierenbescherming bellen. Of misschien was hij wel lief vroeger. Misschien is hij nu ook lief.

Er komt een walm sigarettenrook uit een kamer die uitkomt op de gang. Johan loopt naar binnen.

‘Mam, ik ben thuis,’ hoor ik hem zeggen.

Mam? Jezus, die moeder waar hij bij woont, zit natuurlijk in die kamer. Nu moet ik die kamer in. Ik kan ook blijven wachten op de gang. Misschien wil hij wel helemaal niet dat ik binnenkom, wil hij me liever geheim houden. Net als Bas.

‘Elian waar ben je?’ hoor ik Johan uit de kamer roepen.

‘Op de gang,’ zeg ik. Het klinkt belachelijk. In de kamer hoor ik gelach. Ik durf me niet meer te bewegen, vergeet adem te halen.

Johan loopt de gang op, pakt mijn hand. Hij lacht.

‘Kom,’ zegt hij.

‘Stel ik je voor aan mijn moeder.’

Mijn vingers tegen elkaar aan geklemd, verpakt in zijn grote hand. Warm. Hij trekt zachtjes, ik loop mee.

In de hoek van de kamer zit een vrouw op een enorme versleten grijze bank. Omringd door haakwerkjes, blikjes bier, een kruiswoordpuzzel en vier afstandsbedieningen. Er staat klassieke muziek op. Ik loop naar haar toe en geef een hand. Ze is

[p. 37]

zwaar opgemaakt, haar kleding is verkleurd en ouderwets, maar ongetwijfeld duur geweest. Ze doet me aan de koningin denken.

‘Goedenavond,’ zeg ik. ‘Ik ben Elian.’

‘Alice de Waal,’ zegt ze. ‘Moeder van Johan.’

Johan moet niet nog menselijker worden. Normaal gesproken gedoog je de schoonfamilie, omdat je de jongen zo leuk vindt. Niet andersom. Uberhaupt de eerste keer dat ik een schoonmoeder ontmoet. Bejaarde moeders van vriendjes uit het ouderlijk dorp niet meegerekend.

‘Je hebt ijskoude handen lief kind! Ik bevries als ik naar je kijk!’ zegt ze.

‘Sorry,’ zeg ik.

Ze begint te lachen. Johan ook. Hij loopt naar de keuken. Ik hoor water stromen en gas dat wordt aangestoken. Ik voel mijn handen om het net iets te hete kopje al. Damp op mijn voorhoofd.

‘Ga lekker zitten,’ zegt Alice. ‘Ik ben nog maar pas begonnen met die stomme dingen. Ik kan er niets van.’

Ze wijst naar het boekje met kruiswoordraadsels. Het ligt open bij een crypto-

[p. 38]

gram, er zijn twee woorden ingevuld. Ik zit met mijn benen op mijn handen op de bank. Die is verbazend zacht. Johans' moeder zit met haar benen over elkaar schuin tegenover mij. Ontspannen netjes. Dit is haar natuurlijke houding. Ze zit zo niet voor het bezoek.

‘Ik wist er net eindelijk eentje, maar die was natuurlijk heel makkelijk. Ze vroegen naar een ‘droevige boom’.

‘Treurwilg,’ zeg ik.

‘Ja, dat was het. Wat een mooi woord is dat toch. Treurwilg. Jij bent hier goed in.’

‘Ik ben ook wel eens met die puzzels begonnen,’ zeg ik. ‘Dit was het enige woord dat ik wist. Na een paar dagen ben ik maar gestopt.’

‘Ik heb net de koningin gezien,’ zeg ik dan. Het floept eruit. Ze hoeft niets aan me te vragen.

‘Ik weet wel dat ze alleen maar langskomt omdat dat hoort, terwijl ze liever aan het skiën is, of aan het paardrijden op het strand. Maar ze zwaaide en lachte en ze keek me aan en ik werd warm en de tranen sprongen me in de ogen. Ik wou zo graag met haar mee. Had het gevoel dat ik echt iets voor haar kon betekenen. Stom hè.’

Het zijn allemaal belachelijke zinnen, maar mijn stem klinkt rustig.

‘Ja,’ zegt ze. ‘Er zijn mensen die je dat gevoel kunnen geven. Heel wonderlijk. Terwijl je weet dat er niets van overblijft als je ze leert kennen.’

‘Het is een truc,’ zeg ik. ‘Dat is onderzocht. Zodra de koningin of een andere bestuurder een ruimte binnenkomt, kijken ze rond en proberen zoveel mogelijk mensen vriendelijk aan te kijken. Alsof ze je kennen. Ik heb het een keer geprobeerd op een feestje. Toen vroeg een vriend van me of ik mijn lenzen vergeten was in te doen. Ik heb geen lenzen.’

‘Ik weet het, ik weet het, het is een truc, maar het werkt! Ik heb dat met Tina Turner. Ik kom er niet vanaf.’

‘Ja,’ zeg ik enthousiast.

Johan kijkt op uit de keuken.

‘Heb jij dat ook met Tina Turner?’ vraagt ze. Haar stem slaat licht over. Ze gaat net als ik met haar benen op haar handen zitten.

‘Ja, nee,’ zeg ik. ‘Niet met Tina Turner, maar ik heb het wel. Ik heb het heel erg.’

‘Ze is zo'n bijzondere vrouw,’ zucht ze. ‘Het is zo'n opmerkelijke, bijzondere vrouw.’

Ik knik, maar mijn gedachten dwalen al af. Tina Turner, met die rare beentjes!

Maar hier is in ieder geval een lotgenoot.

Waar blijft die thee? Drinkt Mick Jagger nu ook thee?

Johan komt binnen met een dienblad kopjes en een pak chocoladekoekjes. Hij gaat naast me zitten op de bank, schenkt thee voor me in, legt twee koekjes naast het kopje op het schoteltje. Hij geeft me een vette knipoog. Geen idee wat die knipoog betekent. Ongelooflijk hoe iemand ieder half uur een ander mens blijkt te zijn. Mijn rij vriendjes van de afgelopen jaren is een rariteitenkabinet. Johan past prima naast de anderen in het circus. En nu: Johan, de man die alles kan. De man die iedereen is!

Hij drinkt zo snel mogelijk zijn kopje leeg. Ik probeer hem bij te houden, maar de thee is nog te heet.

We zitten met zijn drieën op de bank te slurpen. Verder is het stil. Ik zou zo op de bank in slaap kunnen vallen. Volgens mij zouden ze dat niet eens vreemd vinden. De stof van de bank doet me aan zeehond denken.

Denk aan de poster van de zeehond die je jaren op je kamer had hangen en die je niet weg durfde doen omdat mensen zouden kunnen vinden dat het oneerbiedig was. Bewerk de zeehond met rode viltstift en leg hem 's nachts onopgerold bij de rest van de vuilniszakken op straat. Lach hard als hij er de volgende dag al niet meer ligt, terwijl de vuilnismannen nog niet geweest zijn.

[p. 39]

‘Wij gaan slapen mam,’ zegt Johan.

Ik schrik op. Zijn moeder knikt.

‘Ik ga ook zo, schatten,’ zegt ze.

Ik hoef niets te zeggen, maar wil het graag. Hoe aardig ze ook is, ik voel me toch een snol die het met een zoon doet.

‘Ja,’ zeg ik maar. ‘Het was een lange dag.’

Misschien bedoelde ik: ‘Elian, aangenaam. Ik had zojuist nog de lul van uw zoon in mijn mond.’ Is niet waar. Maar dat maakt niet uit.

Hand in hand lopen we de kamer uit. Ik loop zo netjes mogelijk. Onze schoenen laten moddersporen achter op het zeil. Johan houdt de deur voor me open.

Een lamp schijnt fel in zijn kamer. Maakt alles geel en tweedehands. Een reuzenperzik. Johan ligt al in bed, zijn armen triomfantelijk in zijn nek. Hij kijkt naar me, ik heb mijn kleren nog aan en sta met een van hem geleende tandenborstel bij een knal oranje wastafel.

‘Ik doe het licht uit oké?’ zeg ik.

‘Schaam je je?’ vraagt hij.

Ik geef geen antwoord. Ik doe het licht uit, hou mijn T-shirt aan en ga naast hem in bed liggen.

‘Je hebt een hele lieve moeder,’ zeg ik.

‘Dank je,’ zegt Johan.

Zijn hand aait zachtjes over mijn been.

Het is pikkedonker. Of ik mijn ogen dicht of open heb, maakt niet uit. Als ik mijn ogen hard dichtknijp verschijnen gekleurde cirkels achter mijn oogleden. Ik denk aan mijn moeder.

Het is prettig om met je ogen dicht te praten. De woorden klinken na in mijn hoofd. Het klinkt meteen beter. Alsof je in een microfoon praat.

‘Zou je niet nog graag thuis willen wonen,’ vraagt Johan.

‘Waarom vraag je dat?’ zeg ik. Gewoon terugvragen. Heb ik ooit ergens gelezen.

‘Je hoeft niet alles alleen te kunnen,’ zegt Johan. Hij draait zich half naar mij toe, legt zijn arm op mijn buik. Ik doe mijn ogen weer dicht.

‘Ik denk dat ik je al best goed ken,’ zegt hij.

‘Waarom denk je dat?’ zelfde truc nog een keer. Ik kan zo een praatprogramma beginnen.

‘Je bent niet zo bijzonder als je denkt.’

‘Dank je.’ Toch maar geen praatprogramma.

‘Je denkt dat je zielig bent en alleen.’

‘Misschien wel ja.’ Het grootste gebrek van mensen is dat ze altijd zoveel tegen elkaar willen zeggen.

‘Volgens mij ben je dat helemaal niet.’

Ik zeg niets. Er valt niets te zeggen.

Het klinkt alsof er buiten vuurwerk wordt afgestoken. Maar het kan ook een volle vrachtwagen zijn die langs raast. ‘Ik ga niet terug naar huis, nooit,’ denk ik. Ik zie me daar weer aan moeders' boerenkool. Terug bij af. Vakkenvuller als de rest van mijn klasgenootjes. De alcohol daar heet Boswandeling, of Schobbeler, of dropjenever, dat zegt genoeg. De volgende dag kots je niet alleen van de drank, je kotst van alles en iedereen. Toen we vier waren, jatten we al een strippenkaart van mijn moeder om naar de stad te vluchten. We stonden bij de bushalte en wapperden met de strippenkaart. Moeder kwam ons achterna gerend met onze jassen en we aten taart in de Bijenkorf. De Bijenkorf was het mooiste en grootste wat ik ooit gezien had. Ik werd misselijk van alle geuren door elkaar. Het parfum, gebak, saucijzenbroodjes, leren jassen. Alsof je een middag alles door elkaar mag eten. Pindakaas, pannenkoek, chips,

[p. 40]

rozijnen en cola. En meer en meer, op en af de roltrap. Na een paar jaar, midden in onze jeugdjournaal-we are the world-redt de zeehondjesperiode, kochten we vier saucijzenbroodjes. Voor ieder van ons, en voor de zwerver bij de uitgang.

Anna en ik maakten ruzie over wie hem aan de zwerver mocht geven. We vielen altijd in slaap in de bus terug. Nog steeds val ik in slaap in de bus naar mijn ouders. Na de eerste bocht knikt mijn hoofd tegen het raam.

‘Ik ga nooit terug bij mijn ouders wonen. Nooit,’ zeg ik. ‘Dat jij bij je moeder woont, prima, als het goed voor jou is, is het goed. Maar ik doe het niet. En ga niet zeggen dat ik niet bijzonder ben en dat ik niet alleen ben en dat ik niet alles zelf moet willen kunnen. Ik ga nooit terug naar mijn ouders. Je hoeft er verder niets achter te denken, maar als ik dat doe, ben ik voor de rest van mijn leven verloren. En ik weet echt wel dat ik niet bijzonder ben. Wat ik nog het ergst vind, is dat iedereen maar wat aankloot. De één kan het beter verbergen dan de ander, dat is alles. Dus ga niet aan mij vragen wat ik wil. Vraag het de eerste de beste bij de tram en die weet het ook niet. Ook daarin ben ik niet bijzonder.’

Het is stil. In de verte hoor ik auto's en een vliegtuig. De cv-ketel in de gang springt aan. Mijn hoofd ligt zwaar op het kussen. Misschien lig ik lekkerder als ik me omdraai op mijn zij, maar ik heb geen zin me te bewegen. Johan ligt ook op zijn rug, in zijn volle lengte tegen mij aan. Ik vind het niet erg. Eigenlijk slaap ik nergens zo lekker als in de bus. Ik schrik wakker, altijd precies honderd meter voor mijn halte en ik merk dat ik niet alleen in mijn hoofd een reis heb gemaakt. Zonder dat ik iets doe, brengt die bus mij naar huis.

Ik had er al heel lang niet meer aan gedacht om terug te gaan. Al maanden niet meer. Vroeger dacht ik het iedere week, iedere dag. Ik dacht: ‘Wat doe ik hier? Wie zijn deze mensen?’ Ik denk het nog steeds, maar minder vaak.

‘Je bent zo leuk als je boos bent,’ zegt Johan.

‘Ik ben niet boos,’ zeg ik.

Ik houd mijn ogen dicht. Wrijf met mijn voeten over elkaar om ze wat warmer te krijgen.

‘Als wij nou eens een relatie beginnen,’ zegt hij.

‘Hoe bedoel je?’ Ik weet wel wat hij bedoelt, maar ik vraag het toch.

‘Nou gewoon, samen op vakantie, samen kerstmis, dat soort dingen. Dan kunnen we alles. Dan kunnen we de wereld aan.’

‘Dat kan niet Johan,’ zeg ik.

‘Kan het niet, of wil je het niet?’

‘Allebei.’ En ik zeg dat niet omdat ik een trut ben.

Johan denkt na over wat hij nu het beste kan zeggen. Denkt aan films waarin de man de vrouw aankijkt en zegt: ‘Jij en ik. Wij horen bij elkaar.’

En de vrouw zegt: ‘Ja. Ik hoor bij jou. Wij zijn nooit meer alleen.’

En ze lopen de Bijenkorf in en kopen servies en gouden armbanden.

De koningin zegt: ‘Je was mijn lievelingsprinses geweest als...’ ze kijkt bedroefd naar beneden.

‘Als uw jongens niet zo'n slechte smaak hadden gehad,’ zeg ik.

‘Ja,’ zegt ze. Prinses Elian. De klank alleen al is geweldig.’ Ze kijkt me liefdevol aan, zoals alleen zeehondjes dat kunnen en ik weet: het is een truc. We zitten weer in zo'n donkere culthuisfilm. Enkele reis Oost-Europa. Ik wil mijn geld terug.