Hollands Maandblad. Jaargang 2004 (674-685)

[p. 3]

Automatische weerzin
Moraalmonopolisme van Vietnam tot Irak
door Allard Hoogland

Het debat dat in Nederland wordt gevoerd over het Amerikaanse ingrijpen in Irak is interessant. Misschien niet omdat het veel duidelijk maakt over Amerika of over Irak, maar wel omdat het veel duidelijk maakt over Nederland. Wie de discussie in de media een beetje heeft gevolgd, zal bijvoorbeeld het volgende standpunt zonder veel moeite herkennen: de huidige Amerikaanse politiek wordt ‘voortgedreven door de vereisten van een industrieel-kapitalistische en technologische expansie en uitgevoerd binnen het kader van wereldwijd opererende supranationale belangengroepen’.

De kenner ziet het direct, dit moet professor Karel van Wolferen zijn. Het is, dat kan niet missen, een citaat uit De ondergang van een wereldorde, Van Wolferens ophefmakende tirade over de ‘plutocratenkliek’ rond George W. Bush. Deze universiteitshoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam (en hoofd van het Institute for Comparative Political and Economic Institutions aldaar) beschrijft in dat boek de politieke top in de Verenigde Staten als een gewetenloze groep met een ijzeren greep op een ‘ongeletterde’ president die de wereld ‘een keten van rampen’ zal bezorgen. De Amerikaanse regering ‘doet denken aan een fascistisch staatsbestuur’ dat in opdracht van ‘machten die organisaties vertegenwoordigen’, zoals professor Van Wolferen het omschreef, eerst het eigen land leegstal en daarna handenwrijvend Irak binnenviel om er zelf beter van te worden. Zo werd ‘een goedwillend volk opgescheept met een corrupte elite’.

Deze hooggeleerde opvattingen kregen in de Nederlandse pers veel aandacht. Deels was die ongeremd enthousiast. Zo huldigde Chris van der Heijden in Vrij Nederland van 27 september 2003 Van Wolferen uitvoerig voor het ‘coherente verband’ waarin hij de zaken had weten te zetten, toonde Bart Tromp zich ronduit geïmponeerd in Het Parool, reageerden H.J.A. Hofland en J.H. Sampiemon bijzonder positief in NRC Handelsblad, mocht Van Wolferen in dezelfde krant in een paginagroot interview nog eens uitleggen hoe het allemaal zat zonder dat hem een strobreed in de weg werd gelegd, en liet Aart Brouwer hem in De Groene Amsterdammer met ‘aanstekelijke hartstocht’ uitweiden over de naderende ‘chaos in de wereld’ die de schuld is van de Amerikaanse machthebbers die ‘geen benul hebben van politieke processen’ en ‘leven in een fantasiewereld’.

Minder positief over de inzichten van Van Wolferen waren Arnold Heertje in Het Parool (die in de kritiek op Amerika's politiek jegens Israël een verwijzing zag naar ‘de negatieve invloed van het wereldjodendom’), Ben Knapen in NRC Handelsblad (die Van Wolferen verweet elk gevoel voor nuance en historische distantie te missen) en Jan Blokker in de Volkskrant (die Van Wolferens voor de voeten wierp te redeneren vanuit een complottheorie). Desalniettemin gingen deze stemmen een beetje verloren in het audiovisuele geweld waarmee radio en tv zich op de Amsterdamse hoogleraar stortten, en in die media was de ontvangst van De ondergang van een wereldorde ronduit positief.

Wie zich liet meeslepen door al dat enthousiasme zou inderdaad gemakkelijk denken dat de visie dat de huidige Amerikaanse politiek wordt ‘voortgedreven door de vereisten van een industrieel-kapitalistische en technologische expansie en uitgevoerd binnen het kader van wereldwijd opererende supranationale belangengroepen’ rechtstreeks uit de pen van Van Wolferen is gevloeid. Maar dat is niet zo.

In werkelijkheid zijn de woorden afkomstig uit het boek Zuidoost-Azië: een eeuw van onvervulde verwachtingen, geschreven door Jan Pluvier. In dit citaat beschrijft deze emeritus hoogleraar Moderne Aziatische Geschiedenis aan (ook al) de Universiteit van Amsterdam niet de diepere motieven achter de Amerikaanse inval in Irak, maar die achter de interventie in Vietnam.

[p. 4]

Is het nu verbazend dat twee hooggeleerde Nederlanders ongeveer dezelfde woorden gebruiken wanneer ze hun visie geven op de bedoelingen die de Verenigde Staten heeft in Irak en had in Vietnam? Betekent dit dat de taal van het anti-Amerikanisme internationaal en tijdloos is, of dat er wel degelijk een wetenschappelijk onderbouwing is voor de vaak getrokken historische parallel tussen de Amerikaanse betrokkenheid in Vietnam en die in Irak?

Op dit punt wordt het tijd om een enigszins benauwend feit onder ogen te zien. Veel overtuigender dan de geschiedkundige overeenkomsten tussen Irak en Vietnam zelf, is de historische parallel die te zien is in de gemakzuchtige afkeer bij de critici van het Amerikaanse optreden, toen en nu. Die afkeer geldt werkelijk alles wat de Verenigde Staten beogen, beweren, en bereiken.

Jan Pluviers boek over Zuidoost Azië verscheen in 1999. Om te zien wat ons bij Irak boven het hoofd hangt, licht ik er iets uit. Het gaat over het aantal burgers dat de Vietcong vermoordde toen het tezamen met Noord-Vietnamese legereenheden de stad Hue in Zuid-Vietnam een paar weken bezet hield tijdens het Tet-offensief van 1968.

Zeker is dat er moordpartijen plaatsvonden. Toen de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen na zware gevechten, waarbij een deel van de stad werd verwoest, Hue heroverden, troffen zij daar massagraven aan. In die massagraven lagen de lijken van 2810 burgers. Sommige slachtoffers bleken levend begraven. Duizenden andere burgers werden bovendien vermist. De slachtoffers waren meestal geen prominente aanhangers van de Zuid-Vietnamese regering, maar vooral mensen die een beetje hadden doorgeleerd. De vooraanstaande historicus Douglas Pike (die voor zijn door alle partijen in het conflict betreurde dood in 2002 onder meer directeur was van het centrum voor Indochina Studies aan de Universiteit van California in Berkeley en vice-directeur onderzoek van The Vietnam Center, en volgens The New York Times ‘far from a cheerleader for the South Vietnamese’) schatte het totale aantal burgers dat de Vietcong in Hue vermoordde op ruim 5700.

Jan Pluvier ziet dit anders. Volgens hem ging het slechts om een paar honderd burgers. Die burgers werden volgens Pluvier ‘als tegenstander’ gedood, een merkwaardige formulering die wel bedoeld zal zijn om deze misdaad een air van vanzelfsprekendheid te verschaffen. Zo moffelt de emeritus hoogleraar duizenden hem onwelgevallige moorden weg. En deze kunstgreep staat niet op zichzelf. Het boek wemelt van de rekenkundige en taalkundige manipulaties, altijd ten gunste van Pluviers communistische helden.

Nu mogen we van hem misschien geen objectief boek verwachten. Pluvier was in de jaren zestig een van de drijvende krachten achter het Vietnam Bulletin en de protesten tegen de oorlog. ‘Natuurlijk was de Vietnam-beweging eenzijdig in de presentatie van de feiten,’ zei hij ooit trots. Pluvier was daarnaast een leerling van de naïeve marxist Jan Romein, de Amsterdamse historicus over wie onlangs bekend werd dat hij in 1946 Stalin een eredoctoraat had willen geven

U begrijpt het, Jan Pluvier heeft een eenzijdig boek geschreven. Heel erg is dat natuurlijk niet. Laat iedereen z'n eigen leugens vertellen, zei Norman Mailer al. Het onheilspellende aan Zuidoost-Azië: een eeuw van onvervulde verwachtingen is evenwel dat NRC Handelsblad, al weer geruime tijd wereldkampioen zelffelicitatie in de categorieën diepgang en nuance, dit van stalinistische onzin uitpuilende en ronduit leugenachtige boek op 29 oktober 1999, en de week daarop nogmaals, uitriep tot een ‘standaardwerk’. Een paar maanden geleden, op 17 oktober 2003, werd Pluviers boek in dezelfde krant nog eens omschreven als ‘een gedegen en gedetailleerde studie’.

Hier rijst een vraag. Degenen die Irak met Vietnam vergelijken, waarmee vergelijken die Irak eigenlijk? Het lijkt er sterk op dat ze Irak niet vergelijken met een andere oorlog, maar met een verzameling dogma's. Hoe men er ook over denkt, ‘Vietnam’ is het residu van een ideologische discussie uit de jaren zestig en zeventig. En de parallellisten hebben sindsdien hun opvattingen blijkbaar niet bijgesteld, genuanceerd of diepgaander gemaakt. Ze kijken naar een catechismus.

Een paar voorbeelden. Voor de krant van 15 september 2000 zocht NRC Handelsblad een illustratie bij een artikel waarin Jan Sampiemon enkele centrale stellingen uit de Vietnamese catechismus repeteerde. Sampiemon vroeg zich onder meer af waarover de Amerikanen zich in Vietnam eigenlijk druk hadden gemaakt. Vietnam was vol-

[p. 5]

gens hem immers totaal onbelangrijk in de geopolitieke verhoudingen van destijds. Voor het gemak vroeg hij zich niet af hoe het kwam dat Frankrijk, China, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten daar anders over dachten. De redactie vond een indrukwekkende foto die goed in het panklare wereldbeeld paste. Het stuk van Sampiemon ging vergezeld van een in het zwart geklede Vietnamese vrouw die te midden van een puinhoop van huizen staat. Als onderschrift kreeg de foto mee: ‘De stad Hue in Noord-Vietnam na het Amerikaanse bombardement in mei 1968.’

Daar heb je de catechismus. Er ligt een Vietnamese stad in puin, en dat moet dus wel een door de Amerikanen gebombardeerde stad in Noord-Vietnam zijn. Van een stad in Zuid-Vietnam waar de Vietcong duizenden onschuldige burgers vermoordde, daar hebben ze op de redactie van NRC Handelsblad nooit van gehoord.

Nog een voorbeeld. Robert Giebels meldt op 22 april 2000, ook in NRC Handelsblad, dat Ho Chi Minh louter een nationalist was die pas door het beleid van de Verenigde Staten er toe werd gebracht zijn land in een communistische heilstaat te veranderen. Om dat idee, een centrale leerstelling uit de Vietnamese catechismus, aannemelijk te maken citeert Giebels uitvoerig uit het een boek, ik mag wel zeggen uit een standaard-

[p. 6]

werk. Inderdaad, Giebels roept het boek van Jan Pluvier aan.

Floris-Jan van Luyn toont zich op 2 december 2001 in dezelfde krant ook recht in de leer. Hij schrijft dat ‘we’ inmiddels weten dat in tegenstelling tot wat de Amerikanen meenden Zuid-Oost Azië geen gevaar te duchten had omdat Mao Tse Tung ‘nooit concrete plannen tot uitbreiding had’. Nooit concrete plannen tot uitbreiding? Ik raad Van Luyn aan om zich eens in de geschiedenis van Tibet te verdiepen. En om in het boek We Now Know (1997) van John Lewis Gaddis te lezen hoe Stalin, Mao en Ho Chi Minh in 1950 in Moskou de verovering van Indochina bespraken en de taken verdeelden.

Interessanter is hoe het stukje van Van Luyn werd geïllustreerd. ‘Vietnamese gevangenen’ staat er onder een foto van twee Vietnamese vrouwen met een klein kind, achter prikkeldraad. Uit wat Van Luyn schrijft, kun je slechts concluderen dat op die foto Vietnamese gevangenen staan afgebeeld die werden opgesloten door of namens de wegens anticommunistische hersenspinsels ontoerekeningsvatbare Amerikanen. Maar dat klopt niet. In werkelijkheid gaat het om enkele van de honderdduizenden Vietnamezen die destijds hun land vaak in gammele bootjes ontvluchtten nadat ze waren ‘bevrijd’ door de communisten uit het Noorden. Ze werden gefotografeerd in een vluchtelingenkamp in het buitenland. ‘Leren van Vietnam’ stond er als kop boven het stuk van Van Luyn.

NRC Handelsblad is natuurlijk niet de enige publicatie die clichés over Vietnam rondstrooit. De Volkskrant kan er ook wat van, en in het Algemeen Dagblad beschreef Roos Tesselaar op 12 september 2003 Amerikaanse soldaten in Vietnam als ‘zwaarbewapende duivels in legergroene pakken’. In de Vlaamse krant De Morgen beweerde Wil Hansen op 12 november 2003 dat het ‘geen wonder’ is dat één op de drie Amerikaanse daklozen een Vietnamveteraan is. Alle ‘800.000 dakloze Vietnamveteranen’ worden immers gekweld door trauma's vanwege de vele oorlogsmisdaden (denk aan My Lai) die ze hebben gepleegd.

Ook dit is een hardnekkige mythe. Het beeld van de Vietnamveteraan als getraumatiseerde mafkees die de straten onveilig maakt, is een uitvloeisel van de leerstelling dat Amerikaanse soldaten aan de lopende band oorlogsmisdaden begingen in Vietnam (in tegenstelling tot de idealisten van de Vietcong). Dit beeld klopt niet met de werkelijkheid. Onderzoek toont aan dat Vietnamveteranen beter dan gemiddeld zijn opgeleid, minder dan gemiddeld werkloos zijn, en minder dan gemiddeld in de gevangenis zitten.

Ook is gebleken dat driekwart van de Amerikanen die in het openbaar beweren dat ze in Vietnam hebben gediend, liegt. Ze zijn helemaal niet in Vietnam geweest, maar konden (bijvoorbeeld omdat ze dakloos waren) niet de verleiding weerstaan zich te beroepen op een algemeen aanvaard en met begrip omzwachteld trauma. Zo houdt deze mythe zichzelf in stand. Ik hoop maar dat Philip Roth zich niet heeft laten bedotten door de Vietnamveteraan die in The Human Stain z'n hoofdpersoon vermoordde.

Met enige regelmaat schrijft H.J.A. Hofland (vooral in NRC Handelsblad en De Groene Amsterdammer) over Irak en Vietnam. Dat ook hij is gevallen voor het dogmatisch parallellisme is symptomatisch voor hoe de Vietnamese catechismus de waarneming in Irak beïnvloedt. ‘Een vloot van b-52 bommenwerpers gooide 22.000 ton bommen op het bolwerk Con Thien,’ beweerde Hofland een paar maanden geleden over een slag die zich in 1967 in Zuid-Vietnam afspeelde. Dat was in zijn nawoord bij de Nederlandse heruitgave van Dispatches, de prachtige klassieker over de Vietnamoorlog van Michael Herr. Hofland maakt met wat hij over Con Thien beweert een instructieve tweetrap-vergissing over Vietnam, en die vergissing slaat uiteindelijk neer in Irak.

Om te beginnen waren het niet de Amerikanen die Con Thien aanvielen, zoals Hofland beweert. Zij verdedigden het. Wat was er aan de hand? Het Noord-Vietnamese leger had in de zomer van 1967 honderddertig stuks veldgeschut en raketwerpers in stelling gebracht waarmee ze Con Thien vrijwel onafgebroken beschoten. Op het hoogtepunt van dit artilleriebombardement telden de Amerikaanse mariniers in Con Thien binnen een etmaal twaalfhonderd inkomende projectielen. Bijna elke minuut sloeg een granaat, mortier of raket in. Inderdaad stuurden de Amerikanen een vloot bommenwerpers. Maar die bombardeerden niet, zoals Hofland zegt, Con Thien. Ze bombardeerden degenen die Con Thien bombardeerden.

Tot zover de feitelijke vergissing. Die is op

[p. 7]

zichzelf tamelijk ernstig, want hij illustreert de dogmatische reflex: als er in Vietnam gebombardeerd werd, dan gebeurde dat door de Amerikanen. De oorlogvoerende rol van de Noord-Vietnamezen en de Vietcong vervaagt in de catechismus geheel.

De interpretatie die Hofland aan z'n vergissing geeft, gaat nog een stap verder. Hij verbindt de niet bestaande Amerikaanse bombardementen op Con Thien vrijwel in één adem met de terreurbombardementen op nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarbij soms in één nacht meer dan honderdduizend burgers omkwamen. Deze infame hutspot van bombardementen overgiet hij vervolgens met een sausje waarin de algemeen bekend veronderstelde Amerikaanse ongevoeligheid voor burgerslachtoffers het voornaamste ingrediënt is. Dit geheel dient Hofland op als verklaring voor de Amerikaanse shock and awe bombardementen op Bagdad bij het begin van de oorlog in 2003.

Zo wordt aan de catechismus van Irak op dit moment druk gesleuteld, en de parallellen met de catechismus van Vietnam zijn verontrustend. De meeste tegenstanders van de Amerikaanse inval in Irak zijn niet alleen tegen de Amerikaanse inval in Irak, maar maken zich ook boos over het standpunt van Bush over abortus, over het milieuverdrag van Kyoto, over de doodstraf, over de belastingen, en over het Internationale Strafhof. Het geringe aantal boeken dat Bush gelezen heeft baart ze zorgen, evenals zijn godsdienst, en zijn taalverhaspelingen. Zelfs het begrotingstekort in de VS, iets waar de meeste tegenstanders zich nooit eerder in hun leven druk over hebben gemaakt, brengt ze tot woede.

[p. 8]

Dat deze mensen zich over al deze dingen tegelijk boos maken, is geen toeval. Er is hier onmiskenbaar sprake van een vervlechting van argumenten tegen de oorlog met een patroon van politieke voorkeuren en culturele identificaties. In de discussie over Irak is de stem van de tegenstanders voor een belangrijk deel gekaapt door mensen die George W. Bush haten, en voor wie de inval in Irak een geschenk uit de hemel is omdat ze hun haat nu beter kunnen richten. John Updike heeft gelijk. Hij stelde dat de tegenstanders van de oorlog hun standpunt vaak innemen in een door esthetische afkeer gestuurde reflex van minachting jegens ‘die lugubere domkop uit Texas’.

Updike schreef dit in Self-Consciousness, zijn memoires. Dat boek verscheen in 1989. Hij had het dan ook niet over Irak, maar over Vietnam. In een interessant hoofdstuk beschrijft Updike de giftige dampen van een vervuild en kribbig tijdperk. De domkop uit Texas heette toen Lyndon Johnson. Iedereen viel over Updike heen toen hij iets had geschreven dat eind jaren zestig taboe was. ‘Ik geloof niet dat de Vietcong en Ho Chi Minh in moreel opzicht boven ons staan,’ waren Updike's vermetele woorden geweest. De intellectuele gemeente was geschokt. Updike beschrijft onder meer een heftig debat met Philip Roth in de keuken van diens gammele buitenhuis op Martha's Vineyard.

Updike legt hier een probleem bloot dat thans weer actueel is. Aarzelingen jegens een Amerikaanse oorlog moesten (en moeten) blijkbaar totaal zijn, er kon (en kan) geen nuance en diepgang bestaan oog in oog met Amerikaanse bombardementen. Het idee dat je de morele scrupules van de leden van het Politbureau in Hanoi aan een onderzoek mocht onderwerpen, dat ging veel tegenstanders van de Amerikaanse interventie in Vietnam blijkbaar al te ver. Het was not done om de nobel klinkende doelstellingen van de communisten te toetsen aan de rauwe werkelijkheid in Noord-Vietnam, zodat wie later in de schrijnende romans van Duong Thu Huong las hoe het leven daar werkelijk was geweest z'n ogen nauwelijks kon geloven. Je mocht je niet afvragen of Ho Chi Minh zijn doel misschien op een minder bloedige manier kon bereiken, je mocht niet de burgerslachtoffers die de communisten maakten in ogenschouw nemen, je mocht geen vraagtekens zetten bij de nietsontziende manier waarop de Noord-Vietnamese generaals hun eigen manschappen bij duizenden en soms tienduizenden tegelijk opofferden voor vaak beperkte tactische doeleinden (zoals bij het Tet-offensief, een suïcidaal plan waarbij zoveel Vietcongsoldaten sneuvelden dat Amerikaanse analisten zich afvroegen of het misschien de bedoeling van Noord-Vietnam was geweest om de Vietcong uit te laten schakelen). Dat was allemaal onnodig, en wie het wel deed was een fascist.

De morele onaanvaardbaarheid van de Amerikaanse intenties in Vietnam was uiteindelijk zo diep geworteld, betoogt Updike, dat veel tegenstanders van de oorlog zich weinig gelegen lieten liggen aan wat er werkelijk gebeurde. Ze deden het hele probleem af ‘met een gebaar van automatische weerzin’.

Zo gaat het bij Irak ook. Dit keer is het auteur Frederick Forsyth die zich (in The Guardian van 18 november 2003) beklaagt over het monopolie op morele zuiverheid dat de tegenstanders van de Amerikaanse inval in Irak menen te hebben. Forsyth sloeg de spijker op z'n kop. Want hoe zit 't met monopolisten?

Monopolisten maken altijd winst, wat er ook gebeurt. Of de boekhouding klopt doet er niet toe, en dus klopt de boekhouding bij een monopolist nooit. Bij moraalmonopolisten is dat ook zo. De moraalmonopolist turft met de vork wat hem goed van pas komt en moffelt weg wat hem onwelgevallig is. Bij Jan Pluvier kun je lezen hoe gemakkelijk dit in het geval van Vietnam ging en gaat.

Bij Irak werkt dit ook heel goed. Iedere tegenslag voor Bush en de Amerikanen (waarvan er nog vele zullen volgen) boekt de monopolist van de moraal met een gebaar van automatische weerzin als bevestiging van z'n eigen gelijk. Dat zijn balans scheef is, deert hem niet. In de boekhouding van de moraalmonopolist werd het feit dat Saddam Hoessein lange tijd op vrije voeten was, geboekt aan de debetzijde van de VS, terwijl de monopolist er juist tegen was dat Saddam werd aangepakt. De plunderingen in Bagdad werden niet genomen voor wat ze zijn, namelijk een uitbarsting van allerhande emoties en sociale krachten die loskwamen bij de Iraakse bevolking, maar ze worden geboekt als schuld van het Amerikaanse leger. Zelfs bloedige bomaanslagen op onschuldige Irakezen en op medewerkers van de VN en het Rode Kruis boekt de monopolist nauwelijks op het conto van de daders. Die bomaanslagen zouden er niet zijn geweest indien

[p. 9]

Bush Irak niet zou zijn binnengevallen, gaat de redenering, en ze moeten dus worden bijgeschreven op de rekening van Bush. De intenties van degenen die deze moorden op hun geweten hebben, blijven buiten zicht. Net zoals de intenties, de methodes, en de scrupules van de communisten in de Vietnam-oorlog al te vaak buiten zicht bleven.

De berichtgeving in de pers versterkt dit proces van scheve boekhouding. Het is onjuist om journalisten te verwijten, zoals sommigen doen, dat die te weinig het positieve nieuws en te veel het negatieve nieuws in Irak berichten. Wel wreekt zich dat journalisten over slecht nieuws eigenlijk altijd veel minder kritisch zijn dan over goed nieuws.

Hier dient zich de erfenis van Vietnam weer aan. De rol van de pers ten tijde van die oorlog is leerzaam. Ter gelegenheid van zijn afscheid in 1983 als hoofdredacteur van NRC Handelsblad vroeg André Spoor zich af hoe toch kwam dat tijdens de Vietnam-oorlog zoveel Westerse journalisten zonder het te beseffen zij aan zij met Hanoi streden. Dat kwam niet door ‘Hanoi-Freundlichkeit,’ zegt Spoor. Het kwam door naïviteit. Het was naïef van ons, westerse journalisten, te denken dat we een objectief beeld over Vietnam gaven door alleen kritisch over de Amerikanen te schrijven, en ons te laten manipuleren door de Noord-Vietnamezen (die weergaloos goed bleken te kunnen omgaan met de anti-Amerikaanse instincten van de journalisten).

Misschien is de ‘naïviteit’ waar Spoor het op gooit een wat te makkelijk antwoord. Een niet onbelangrijk deel van de westerse pers was oprecht blij met de nederlaag van de Amerikanen. Er was in de meeste Nederlandse media onverholen vreugde toen Zuid-Vietnam werd veroverd. De Volkskrant noemde het, net als premier Den Uyl, een ‘bevrijding’, en juichte het openlijk toe dat alle straathandelaren in Saigon werden opgepakt. Ik denk dat ruwweg de helft van de vertekening van het beeld dat leidde tot de catechismus van Vietnam voortkwam uit journalistieke ondeskundigheid, kuddegeest en gemakzucht, en de andere helft wel degelijk uit ‘Hanoi-Freundlichkeit’.

Een opmerkelijk staaltje van dat laatste was de film die Joris Ivens in 1967 maakte, de cineast die tot in de jaren zestig trouw de lijn van Moskou volgde, maar daarna naar eigen zeggen in het China van Mao dronken van geluk raakte. Ian Buruma noemde Ivens de Leni Riefenstahl van het communisme. De film die ik bedoel heet 17^e parallèle, la guerre du peuple en gaat over een bloedige slag uit de oorlog in Vietnam. Ivens maakte z'n opnames uiteraard vanaf de kant van de Noord-Vietnamezen. Hij sneed de beelden, zoals altijd, vakkundig en nauwkeurig. Hij weet daardoor de indruk te wekken dat vreedzame Vietnamese dorpjes op brute wijze door Amerikaanse luchtaanvallen werden geterroriseerd. Ivens' biograaf Hans Schoots schrijft in zijn Gevaarlijk leven; een biografie van Joris Ivens uit 1995 dat als je goed kijkt, je kan zien dat daar niks van klopt. Maar hoeveel mensen keken goed?

Ik wil wedden dat H.J.A. Hofland de film van Joris Ivens heeft gezien, en niet goed heeft gekeken. De slag waarover Ivens in 17^e parallel zijn film draaide, en de waarheid verdraaide, dat was namelijk de slag om Con Thien. Inderdaad, dezelfde slag die Hofland er onlangs toe bracht om het luchtbombardement van eerder dit jaar op Bagdad gelijk te stellen aan de terreurbombardementen op Duitse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog, en om aannemelijk te maken dat Amerikanen altijd doortrapt te werk gaan. Joris Ivens kan tevreden zijn.

Laat er geen misverstand bestaan: er waren natuurlijk uitstekende redenen om tegen de oogmerken en de daden van de Amerikanen in Vietnam te zijn. En er zijn ook uitstekende redenen om tegen de oogmerken en het ingrijpen van de Amerikanen in Irak te zijn. Maar alleen een frauderende moraalmonopolist kan het in het zadel houden van de bloeddorstige dictator Saddam Hoessein koesteren als het ethisch betere standpunt.

Toen ik laatst een Franse senator op de bbc-radio daadwerkelijk hoorde lachen om een ernstige en bloedige tegenslag voor de Amerikanen in Irak, moest ik denken aan een Nederlander in het Witte Huis. Wanneer voormalig president Gerald Ford in zijn autobiografie naar aanleiding van een bezoek van Joop Den Uyl met nauwelijks ingehouden woede schrijft over ‘de zelfvoldane tevredenheid’ van veel Nederlandse politici over de nederlaag van de VS in Vietnam, dan weet ik wat hij heeft gezien. Ford zag de superieure glimlach van de moraalmonopolist.