Hollands Maandblad. Jaargang 2003 (662-673)

[p. 22]

Insulinde
door Flip Willemsen

Het begon met de toerist in de korte broek. Op een ochtend maakte hij een foto van het restaurant naast mijn woning, dat De Groene Lanteeren heet. Het heeft de smalste gevel van alle restaurants in Amsterdam, een bezienswaardigheid die in de vvv-folder staat.

Ik stond voor het raam van mijn woonkamer naar hem te kijken. Naar de witheid van zijn harige spillebenen. En naar de vliegticket die uit zijn schoudertas stak. Was het wel een vliegticket?

Toen hij me zag, stak hij zijn duim op.

Even dacht ik dat het Frans van Putten was, mijn vroegere buurman uit de Rivierenbuurt. Ik zwaaide.

Frans sloot zich vaak op in zijn huis op tweehoog. Weekenden lang hield hij zich dood. De politie, gewaarschuwd door Trudie van éénhoog, probeerde hem dan voor de deur op te vrolijken. Tevergeefs, niemand had vat op hem. De Dagopvang en de Thuiszorg probeerden het ook.

Het kwam altijd weer goed met Frans. Ik wachtte af op het bankje bij de bushalte, zijn bankje, en riep regelmatig zijn naam, net zolang totdat hij te voorschijn kwam en naar me zwaaide. Dan wist ik dat het gevaar geweken was en verliet mijn post.

Daarna belde ik Trudie op en zei: ‘Het komt goed.’

Het kwam nooit meteen goed. Pas een uur nadat hij naar me had gezwaaid, deed hij hard lachend zijn deur open. Hij stak zijn duim omhoog en schreeuwde: ‘Kiekeboe.’ Of: ‘Koekoek.’

Ik tikte op het raam en riep: ‘Frans.’ De toerist hoorde me niet. Ik tikte nog een keer. ‘Frans.’ De witte benen snelden weg.

Aan het eind van de ochtend nam ik de tram naar mijn oude buurt. Mijn woning daar stond leeg. In het hele pand woonde niemand meer, het werd gerenoveerd.

Ik moest denken aan wat Trudie zei als ze me kwam waarschuwen. Ze zei altijd hetzelfde: ‘Ria, het is weer zo ver. Mandje is doorgedraaid, finaal over de rooie. Heb je tijd om te posten?’

‘Mandje?’ zei ik dan. Dat zei ik elke keer en altijd met opgetrokken wenkbrauwen. ‘Mandje?’

‘Van Putten,’ zei ze. ‘Zo gek als wat.’

Trudie verklaarde al gauw iemand voor gek. Mij noemde ze Ria Riagg. Na de geboorte van Tigo, mijn zoon, ben ik een paar keer bij een psychiater geweest. Ik hoorde Tigo dag en nacht huilen, ook als hij sliep. Het was mijn eerste kind, ik was zelf bijna nog een kind.

Alsof zíj zo normaal was. Op haar prikbord in de gang hingen alleen maar kaarten van scheve Amsterdamse grachtenpanden, rimpelig weerspiegeld in het water. Huizen met afgezakte kniekousen, allemaal gekocht in Tiny's Kaartenparadijs in de Van Woustraat. En in haar slaapkamer stond een hometrainer. Daar trapte ze zich ongelukkig op, onderweg naar nergens. Frans heeft eens geopperd die hometrainer aan te sluiten op de vijf ventilatoren in zijn huis.

Frans had het altijd warm. Bij de kleinste inspanning brak het zweet hem uit. Hij kleedde zich als een toerist: korte broek, poloshirt. Uit zijn borstzak, op harthoogte,

[p. 23]

one day i will feel as you do. 2001

stak, als een pochet, een smetteloze strippenkaart die hij nooit gebruikte. Die betastte hij vaak, alsof het een tic was. Als hij in een goed humeur was, trippelde hij er met zijn vingers overheen.

Bijna elke dag zat hij op het bankje bij de bushalte voor zijn huis, altijd in het midden en met zijn armen gespreid op de rand. De bussen richting Amstelveen en Schiphol reden af en aan, maar hij stapte nooit in.

En anders zat hij wel binnen in het tussenhalletje, het voorportaal, op het bankje naast de elektrische deuropener, een ijzeren staaf met een grote rode knop erboven op. Die noemden we ‘de Paddestoel’.

Frans speelde vaak voor portier. Dan sloeg hij met zijn vlakke hand op de rode knop als er iemand voor of achter de deur stond. Soms ging hij erop zitten en drukte met zijn achterwerk de knop in.

‘Sesam open u,’ zei hij. ‘Kabouter Spillebeen om u te dienen.’

‘Dank je,’ zei ik. ‘Wat een luxe.’

‘Daar ben ik voor.’

‘Nou, nou,’ zei ik. ‘Is het zo erg?’

‘Ik zie er zo verschrikkelijk tegen op,’ zei hij.

‘Waartegen? Tegen de verhuizing?’

‘Ik zie al de hele dag een boom voor me.’

[p. 24]

‘Een boom? Wat voor boom? Een eik? Beuk?’

‘Gewoon een boom. Een omgevallen boom.’

‘Iedereen is overstuur door die renovatie,’ zei ik. ‘Je moet je niet zoveel zorgen maken. Het duurt nog wel een tijdje. Misschien wel twee jaar. Voordat iedereen uit huis is geplaatst, dat alleen al! Het is nog lang niet zover.’

‘Ik denk het wel,’ zei hij.

‘Wat?’

‘Dat het gauw zover is.’

‘Geloof me nou maar.’

Of het nu zomer was of winter, Frans liep altijd op strandslippers. Van die plastic slippers met een brede band aan de bovenkant. Ze liggen vaak in de bak met afgeprijsde artikelen voor een drogisterij, of schoenmaker. Een grabbelton. Waterschoenen, teenslippers, pantoffels, haarbanden, haarspelden, clips, het zit er allemaal in.

Zijn bijnaam was Frans Mandje. Zijn stappen maakten het geluid van volgeladen zware boodschappenmandjes die in de supermarkt in lange rijen op de grond voor de kassa staan en met voetstootjes naar voren worden geschoven. Op weg naar de lopende band.

Frans kon niet anders. Hij had suikerziekte, was dik, kortademig en slechtziend. Een paar jaar geleden had hij twee tenen moeten laten amputeren. Je kon het aan zijn handschrift zien. Tussen de letters gaapten gaten, alsof hij in lettergrepen schreef. Het was het handschrift van een man met geamputeerde tenen. Het kon ook het handschrift zijn van een kind met melktanden.

Na die amputatie had hij in het ziekenhuis zijn eerste zelfmoordpoging gedaan. Met insuline.

Op de Overtoom stapte ik over op lijn twaalf naar de Rivierenbuurt. Ik hield de conducteur mijn afgestempelde strippenkaart voor, zocht een plaats en ging zitten.

‘Twee zones alstublieft,’ hoorde ik de vrouw zeggen die achter me had gestaan.

‘Twee zones voor de dame,’ zei de conducteur. ‘Mogen het in plaats van twee zones ook twee dochters zijn?’

Ik houd van die grapjes. Ze doen me aan mijn jeugd denken, aan de raadsels die mijn vader me opgaf. Toen iedereen gelukkig was. Toen de wereld nog niet zo oud en narcistisch was als nu. Toen alles veel eenvoudiger was. Toen mijn vader en moeder nooit dood zouden gaan. Toen Sem, Cham en Jafeth, Jam, Ham en Braadvet heetten. Amsterdam die grote stad, met hoeveel letters schrijf je dat?

Frans kon er ook wat van. Elke keer als we elkaar tegenkwamen had hij een mop paraat, niet veel beter dan die van de tramconducteur, maar goed genoeg voor mij.

‘Zeg Ria, weet jij wat een pedicure zonder werk is?’

‘Geen idee.’

‘Echt niet?’

‘Hoe kan ik dat nou weten?’

‘Een voetzoeker.’

Of deze: ‘Wat is een graaf zonder auto?’

‘Zeg maar, ik weet het niet.’

‘Een loopgraaf.’

Lijn twaalf werd omgeleid.

Ik dacht aan onze eerste ontmoeting beneden in de hal. Frans zat op het bankje in het voorportaal, met Poekie, de poes van Trudie aan zijn voeten. Die aaide hij alsof het een hond was. Hij sloeg het beest met vlakke hand op de flanken. Hij deed het niet expres. ‘Poekie braaf?’

[p. 25]

i hear one thing but i see something else. 2002

Ik maakte een praatje met hem. Dat was het begin.

De tram stopte voor de achteringang van het Rijksmuseum.

‘Achteringang Rijksmuseum, dames en heren,’ riep de conducteur om. ‘Voor diegenen onder u die de achterkant van de schilderijen willen bekijken.’

De tramconducteur was in vorm. Bij het Cornelis Troostplein riep hij om: ‘Cornelis Troosteloosplein.’

Frans werd door de mensen geweerd. Niemand wist raad met zijn eenzaamheid. Zijn grootste angst was blind te zullen worden, net als zijn overleden moeder die ook suikerziekte had. Net zoals zij had hij ook al drie blauwe vingers.

Twintig jaar geleden heeft Frans drie maanden in de gevangenis gezeten. Hij werkte toen in de Leidsestraat op een kantoor van de JAL, Japan Air Lines, en kon het frauderen niet laten. Daar kwam narigheid van. Het waren zijn eigen woorden: ‘Ik kon het frauderen niet laten. Het liep veel te veel in de gaten, daar kwam narigheid van, dat begrijp je. Pam, pam.’

Na zijn scheiding was het gebeurd. Niemand merkte iets, zo makkelijk ging het. Tijdens zijn huwelijk had hij zijn vrouw nooit bedrogen, maar nu was het niks als dure auto en mooie vrouwen. In die tijd had hij haar ontmoet. Zijn grote liefde. Ze werkte als au pair bij een arts. Het was liefde op het eerste gezicht, van haar ook. Hij

[p. 26]

zou met haar mee naar Indonesië gaan. Dat was het plan, emigreren. Alles had hij voor haar over, als hij maar bij haar kon zijn. Insulinde noemde hij haar. Toen hij uit de gevangenis werd ontslagen, was ze vertrokken. Hij kwam terug in een leeg huis, zijn meubels waren al verscheept. Insulinde, zijn droom, zijn alles. Weg.

Bij de halte aan het begin van de Waalstraat stapte ik uit en liep in de richting van De Rooseveltlaan en De President Kennedylaan.

Ik ging op het bankje van Frans zitten en keek omhoog. Als ik het maar lang genoeg volhield, zou hij vanzelf te voorschijn komen.

‘Komt goed,’ dacht ik, waarom zou het niet goed komen? Het is altijd goed gekomen.

Ik keek en keek, net zoals toen. ‘Frans,’ zei ik zacht. En nog een keer: ‘Frans.’

Het was een windstille benauwde dag. De brandweer was met een lift naar boven gegaan en had het raam opengebroken. De hitte moet ondraaglijk zijn geweest. Waarom had hij alle ramen dicht gedaan?

De buurt was uitgelopen. Ik stond op het gras en keek omhoog, zoals iedereen. Mijn wangen waren warm, de rest van mijn lichaam was koud. Ik rilde.

Een medewerkster van de Thuiszorg kwam naast me staan. Ze zei iets tegen me.

Ik verstond haar niet, maar antwoordde: ‘Een geld verslindende operatie.’ En wees naar de brandweerman in de lift.

Ze knikte en zei: ‘Een geld verspillende operatie, zeg dat wel.’

‘Geld verspillend, ja. Dat bedoel ik.’ Waarom ik dat zei weet ik niet, misschien omdat de Thuiszorg het altijd over bezuinigingen heeft. Of omdat ik hoopte dat het een geld verspillende reddingsoperatie zou zijn, loos alarm. Wedden dat Frans opeens lachend zijn hoofd uit het raam zou steken? Dat hij zwaaide en keihard riep. ‘Kiekeboe, koekoek, kiekeboe, koekoek.’ Zijn duim opstak. Zag ik iets bewegen voor het raam? Ik keek en keek.

‘Zeg dat wel,’ zei de medewerkster van de Thuiszorg. ‘Geld verspillend is het, wat je zegt.’

‘Frans!’ riep ik.

Een vrouw die haar hondje uitliet keek verschrikt om zich heen.

De brandweerman zei dat Frans zijn tafel tegen de muur had geschoven en daar zijn stoelen en meubels keurig bovenop had gestapeld, alsof de verhuiswagen in aantocht was. Zijn boeken daarentegen lagen verspreid op de grond voor de boekenkast.

De brandweerman had ook gezegd dat er een musje in zijn huis gevangen zat. Het was meteen door het opengebroken raam naar buiten gevlogen.

Ik keek en riep: ‘Frans!’ En ik dacht aan het musje. Frans moet geprobeerd hebben het te vangen. Het was naar binnen gevlogen, de gang in. Fladderde van de gang naar de keuken en dan naar de woonkamer. Hij kon het maar niet te pakken krijgen. In de woonkamer was het klem komen te zitten tussen de muur en de boekenkast. Hij had zijn armen om de kast geslagen en die een eindje van de muur af getrokken, terwijl hij de boeken met zijn hoofd en lichaam probeerde tegen te houden. Dat lukte niet, het ene boek na het andere viel van de plank af op de grond. Hij had het musje willen bevrijden. Zo moet het zijn gegaan.

‘Frans!’ riep ik weer. Ik zag hem voor me in zijn korte broek op De Paddestoel zitten, wiebelend met zijn spillebenen, heen en weer wippend, zijn blauwe vingers trippelend over de zones op zijn strippenkaart. Wist hij dat hij die ooit gebruiken zou? De bus naar Schiphol zou nemen, daar op het vliegtuig zou stappen? Insulinde achterna?

Abrupt stond ik op. Met grote stappen liep ik naar de tramhalte.

Op weg naar huis zat ik achter de chauffeur bij het raampje. Mijn lievelingsplekje.