Hollands Maandblad. Jaargang 2003 (662-673)

[p. 29]

Honni soit qui Malpensa
door Florus Wijsenbeek

Politiek stelde hij niet veel voor, maar Gipo Farassino was zeker een van mijn kleurrijkste fractiegenoten in het Europarlement. Zo nu en dan draai ik nog wel eens een van zijn cd's, met liedjes die sterk lijken op het werk van Paolo Conte. Maar Gipo zong meestal in zijn streektaal, het Piemontees. Hij was bij velen - en ik bedoel echt velen - dan ook bekend als de Piemontese Jacques Brel. Toen ik eens met hem op stap was in Noord-Italië (een combinatie van een verkiezingstournee en bedrijfsbezoek) heb ik met eigen ogen gezien hoe bij de betaalhokjes van de Autostrada de dienstdoende dames hem een handtekening of een liedje vroegen. ‘Gipo, fa un canzone!’

Gipo was lid van de Lega Nord en die partij leverde ons als liberale fractie wel enige problemen op, want zweefde boven of over de rand van de xenofobie. Ongewild zijn ze zo de aanleiding geweest tot het enige openbare concert dat ik ooit heb gegeven. De Nederlandse pers begon op een bepaald moment toespelingen te maken op de verbinding van de vvd met de ‘neofascisten’ van de Lega Nord, dit naar aanleiding van het door partijleider Bossi geopperde idee om een korps van ‘Groenhemden’ op te richten. Dat was natuurlijk iets waar we tegenin moesten gaan!

Bij navraag onder de parlementaire journalisten ontdekte ik dat het verhaal afkomstig was van The Daily Invisible, het blad van Julius Vischjager dat zijn naam alle eer aandeed. Vischjager trad ook destijds al op als hoofdredacteur, enig bijdrager, stencildraaier en colporteur van zijn krant, die hij onderweg van Amsterdam naar Den Haag voor een euro ventte in de trein. Nog altijd schrijft hij zijn artikelen met de hand en kopieert de krant op Nieuwspoort, waarvan hij al jarenlang lid is en altijd de laatste vraag op de vrijdagmiddag persconferentie van de premier mag stellen. Vandaar dat andere parlementaire journalisten wel eens vernemen wat hij te melden heeft. Julius leeft op een uitkering van de Stichting 40-45 en een door anderen beheerde erfenis, en hij oefent behalve zijn zelfbedachte journalistieke professie ook de functie van promotor van een parlementaire muziekkamer uit. Hij is een begenadigd, maar nogal individualistische pianist, die ooit alle stukken van Scarlatti achterelkaar zowel op Nieuwspoort als op de Amsterdamse kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae speelde. Verder wil hij voortdurend ter gelegenheid van allerlei gebeurtenissen verzoeningsconcerten organiseren.

Dankzij die laatste inclinatie heb ik Vischjager af kunnen brengen van verdere schrijfsels over de Lega en de vvd. Ik bood hem aan samen een ‘verzoeningsconcert’ te geven in het Europees Parlement te Brussel. Hij zou daarbij optreden als solist en begeleider op de piano en ik zou de klarinet bespelen. Daar had hij wel oren naar, maar het heeft mij vele uren oefenen, de huur van een vleugel en vele maaltijden gekost om uiteindelijk tot een geslaagd concert te komen, waarbij ik erin slaagde geen fouten of piepers uit de klarinet te krijgen.

Zulks was mij bij een eerdere gelegenheid niet gelukt. Ooit hadden we in het Parlement een debat over muziekonderwijs in Europa. En hoewel onderwijs en cultuur onderwerpen waren die niet in mijn portefeuilles transport en juridische zaken thuishoorden, kreeg ik van onze tandenknarsende fractievoorzitter, mevrouw Simone Veil, dan toch een paar minuten. Ik smokkelde mijn klarinet in stukken de zittingszaal binnen, zette hem onder de bank in elkaar en toen mijn spreekbeurt daar was, bracht ik het Europese volkslied ‘Ode an die Freude’ uit het slotdeel van de negende symfonie van Beethoven ten gehore voor een ademloos luisterend Europees Parlement.

Tenminste, dat had ik gewild, maar er kwam zowel een schrille pieper als een valse noot tussenbeide. Daar heeft de dienst die de handelingen notuleerde nog mee in zijn maag gezeten. Zij wilden wel muzieknoten in het verslag opnemen maar wisten niet hoe ze de valse noot en de schrille pieper moesten weergeven, dus hebben ze dat opgelost met de frase ‘de heer Wijsenbeek bracht muziek ten gehore’. De door mij in mijn overmoed gewaarschuwde journalist Henk Aben van het Algemeen Dagblad maakte een berichtje waar-

[p. 30]

in hij noteerde: ‘Een beter bewijs dat nog veel muziekonderwijs in Europa nodig is, kon niet gegeven worden.’

In elk geval was het nu wel duidelijk dat ik mijn Europese werkzaamheden veel minder goed muzikaal kon omlijsten dan collega's Gipo Farassino en Nana Mouskouri van de Griekse Nea Demokratia. Zij hebben ooit samen op een vrolijke parlementaire avond een duet ten gehore gebracht. Ik werd niet uitgenodigd voor de begeleiding.

Gipo was overigens zanger geworden op een zonderlinge manier. Zijn oorspronkelijke beroep was kapitein op de binnenvaart over de rivier de Po. Maar omdat de Po in de winter vaak onbevaarbaar is wegens te veel water en in de zomer wegens te weinig water, lag hij veel stil en gebruikte die tijd om op het achterdek op zijn gitaar te tokkelen en liedjes te zingen. Eenmaal in het Parlement was het dus niet zo vreemd dat hij terechtkwam in mijn vervoerscommissie. Ik had daar als eerste woordvoerder naast Gipo alleen nog een Lapse Fin, Paavo Väyrynen als fractiegenoot onder mij. Met die twee was het niet eenvoudig communiceren, Gipo sprak Piemontees, Italiaans en een beetje Frans, Paavo sprak Laps, Fins en een beetje Engels. Alle gesprekken liepen via mij, en het strategisch overleg tijdens de zittingen was beperkt tot duim omhoog (‘voor’) en duim omlaag (‘tegen’). Dat volgden ze braaf.

Bij sommige onderwerpen moest ik iets intensiever met ze overleggen. Dat gold bijvoorbeeld het Trans Europese Netwerken programma. Hierin werd de infrastructuur van de lidstaten ineens heel anders bekeken, namelijk over de grenzen heen. Dat bleek nog een hele klus vanwege het aloude nationale centrisme waarbij alle wegen steevast naar de eigen hoofdstad leidden. Dit programma was echter het eerste wetsontwerp op transportgebied waar het Europees Parlement het medebeslissingsrecht kreeg, en dit nieuwe recht bleek een welkome aanleiding voor vrijwel alle 626 leden van het Parlement om iets voor eigen land c.q. streek c.q. gemeente c.q. dorp te doen. Er werden plannen aangenomen voor een zondvloed aan nieuwe infrastructuur, variërend van een enorm kanaal van de Rijn naar de Rhône tot een tgv-station in de gemeente Ottignies (15 km ten Oosten van Brussel). Dat was voor de ministerraad wat veel van het goede, en dus kozen de staatshoofden en regeringsleiders op een topconferentie in het Duitse Essen veertien ‘prioritaire projecten’. Een van die projecten was de grootschalige modernisering en opbouw van de luchthaven Malpensa op zo'n veertig km ten noorden van Milaan. En het was bij dit project dat Gipo nog een weinig muzikale rol zou spelen.

Nu had Milaan reeds een met Europese steun gemoderniseerde luchthaven, Linate, maar die lag tamelijk dicht bij het centrum van de stad en werd dus voortdurend aangeklaagd wegens overlast. Uitbreiden van het aantal vluchten, waar objectief gezien wel een markt voor bestond, was al helemaal niet aan de orde. Malpensa zou de oplossing zijn, hoewel het plan in feite tegen allerlei afspraken indruiste. Het was immers de bedoeling om in het Trans Europese Netwerken programma voorrang te geven aan milieuvriendelijk transport over water en rail, en dus niet aan luchtvervoer. Er was ook afgesproken om vooral grensoverschrijdende projecten te steunen, en men kan bezwaarlijk volhouden dat een luchthaven een grensoverschrijdend project is. De belangrijkste reden om niet enthousiast te worden voor deze steunaanvraag was evenwel dat luchthavens, zeker een in het rijkste gebied van Europa, hun geld wel opbrengen en dus eigenlijk geen overheidssteun, laat staan Europese steun nodig hebben. Malpensa was bovendien al gefinancierd en de aanvraag was dus dubbelop.

Kortom, ik voelde er niets voor dit voorstel voetstoots te aanvaarden. Nu was mijn positie om het te torpederen niet florissant. De liberale fractie was en is in het Europees Parlement nog steeds de derde in grootte, maar met zo'n vijftig leden aanzienlijk kleiner dan de socialisten en de christen-democraten met elk om en nabij de tweehonderd. Er was dus heel wat steun nodig. Bij mijn kompanen in de vervoerscommissie uit eigen fractie leek dat geen probleem. Gipo was afkomstig uit Turijn en had toch al de pest aan die arrogante Milanezen, en bovendien had ook zijn geboortestad op spuugafstand van Malpensa net de eigen luchthaven vernieuwd. We besloten samen als vervangend amendement voor het Italiaanse prioritaire project een plan in te dienen dat bestond uit het bevaarbaar maken van de Po (dit was uiteraard geheel naar Gipo's hart!), en uit een spoorlijn van Genua naar Ancona (dus van de Ligurische Zee naar de Adriatische Zee), juist omdat in Italië alle spoorlijnen van noord naar zuid lopen en niet van west naar oost. Dit plan kreeg in onze commissie de steun van groenen en

[p. 31]

socialisten, en aldus de meerderheid. Het zag er goed uit, maar toen brak de hel los.

De Italiaanse regering was uiteraard vierkant tegen het amendement Wijsenbeek. De Milanezen in het Europarlement waren ronduit woedend. Onder hen waren onze eigen fractiegenoot, de burgemeester van Milaan namens de Lega Nord, Formentini, en zijn partijleider (dus ook die van Gipo) Umberto Bossi. Gipo werd gedwongen zijn handtekening onder het amendement terug te trekken, en dat ging tot mijn teleurstelling sneller dan ik verwachtte van een troubadour met levensliedjes.

Bossi was vanwege de verdiensten wel lid van het parlement maar vertoonde zich nooit. Nu werd hij echter voluit in stelling gebracht. Al snel kwam tijdens een fractievergadering een bloedmooie assistente van hem melden dat Bossi persoonlijk met me wilde spreken. ‘Dat kan,’ was mijn antwoord, ‘laat hem maar hier naar de fractie komen.’ De assistente droop af om even later weer terug te komen. Bossi was op de gang, maar kon niet naar de fractie komen want hij rookte. Dat vond ik een geldig argument, dus ging ik naar buiten. Daar trof ik Bossi, die gearmd met fractiegenoot Fassa heen en weer wandelde en druk converseerde. Hij had voor mij in het geheel geen aandacht. Ik ging onverrichter zake terug naar de vergadering in de hoop dat de kous hiermee af zou zijn. Niets was minder waar. Bossi wendde zich nu rechtstreeks tot de fractievoorzitter, mijn vriend Gijs de Vries, die met hel en verdoemenis en het terugtrekken van de Lega uit de fractie werd bedreigd als de fractie mijn amendement zou steunen en als hij, Bossi, niet als spreker namens de fractie bij de behandeling van dit onderwerp in de plenaire vergadering werd aangewezen. De Vries, die toch al onder grote druk stond om de fractie bijeen te houden, stemde toe. Later gaf hij me nog een mooie fles port als zoenoffer.

Omdat het amendement in commissie was aangenomen, moest het plenair worden behandeld. Bossi kwam nu wel naar de vergadering. Maar hier brak het gebrek aan ervaring in het Europees Parlement hem op. Omdat partijleiders in Italië die niet minstens twee uur spreken geen echte leiders zijn, had hij een pak papier onder de arm met genoeg verbaal geweld om ons de hele ochtend zoet te houden. Het verried zijn engagement met de zaak, maar ook zijn ontbrekende kennis van onze mores. Hier was drie minuten spreektijd een voorrecht en één minuut regel. Vooral toen voor het totstandkomen van de interne markt door Lord Cockfield namens de Commissie 298 wetsontwerpen werden ingediend, had het Parlement besloten tot het invoeren van een strakke agenda met maximaal ander-

[p. 32]

half uur per onderwerp. Die negentig minuten moesten worden verdeeld over een rapporteur namens de betreffende vaste commissie, over sprekers van de commissies voor advies, over tien fracties en over de Europese Commissie. Behalve voor de executieve was er een absoluut maximum van vijf minuten. Toen ik voor het eerst één minuut spreektijd kreeg, heb ik uit protest die volle minuut staande in de plenaire vergaderzaal gezwegen, maar dat bleek veel langer te duren dan ik vermoedde.

Bossi was niet van plan te zwijgen, en al helemaal niet om het bij één minuut te laten. Hij begon omstandig met het voorlezen van de eerste bladzijde van het door zijn medewerkers geprepareerde pak papier. Als inleiding bezong hij in prachtige Italiaanse volzinnen de geneugten van de Europese eenwording, waar de Lega weliswaar geen groot voorstander van was, maar dat stond pas enkele bladzijden later. Toen hij op bladzijde twee was aangeland en zijn drie minuten vol waren, begon de dienstdoende Deense vergadervoorzitter wat de keel te schrapen, met zijn hamer te zwaaien en andere tekenen van ongeduld te vertonen. Bossi besteedde er geen aandacht aan. De voorzitter zette zijn microfoon aan en zei iets in een voor Bossi onbekende taal, dus weer geen aandacht. Toen werd de voorzitter boos en riep iets in het Deens, waar wel duidelijk de naam Bossi in voorkwam. Die zette zijn koptelefoon op, waarna de voorzitter nu langzaam en duidelijk, maar natuurlijk wel in het Deens, meldde dat Bossi zijn tijd had overschreden. Dat was voor Bossi een onaanvaardbare uitlating van een ondervoorzitter van het Parlement - dat is in Italië een functie die je slechts aan onbetekenende lieden toevertrouwt. Hij ging dus zonder te reageren gewoon door met zijn speech.

Zo moet je Denen niet behandelen: Bossi werd scherp gesommeerd tot zijn laatste zin en dat terwijl de nadelen van Europa voor Padania, laat staan de wereldwijde voordelen van de luchthaven Malpensa nog niet eens ter sprake waren gebracht. Het ging nu hard tegen hard: Bossi kondigde woedend aan dat hij nu aan een belangrijk deel van zijn redevoering toe zou komen, waarop de ondervoorzitter Bossi's microfoon uitschakelde. Dan sta je in het Europees Parlement machteloos. Je kunt wel iets roepen, maar de akoestiek is dusdanig dat het geluid in het niets van de enorme koepelzaal verdwijnt. Erger nog is dat de tolken, die in geluiddichte aquaria zitten, je helemaal niet meer kunnen horen, zodat ze hun werk staken. Af Bossi!

Na het debat kwam de stemming. Het ging met de hakken over de sloot, en met Italianen van alle gezindten tegen, maar het amendement Wijsenbeek werd aangenomen!

In tegenstelling tot het Nederlands parlement waar de amendering meteen in de wetgeving wordt opgenomen, is het verhaal in Europa daarmee echter nog lang niet afgelopen. Na een eerste stemming moet de Commissie en de Raad van ministers nog akkoord gaan, anders volgt een tweede lezing, waarin elke amendering een absolute meerderheid van het aantal leden moet krijgen. Normaal gesproken zou ik dat dus niet gehaald hebben, maar juist over deze zaak ontstond een enorm conflict met de ministers. Over de Trans Europese Netwerken was immers onder leiding van Kohl door de staatshoofden en regeringsleiders in Essen besloten. Waar bemoeide dit Parlement zich mee, was de opvatting van de ministers, dit was ‘ChefSache’. Hiermee werd het voor het Parlement een prestigezaak en kreeg mijn wegstrepen van de subsidie voor Malpensa ook in tweede lezing ruime steun.

Nu moesten we in directe onderhandeling met de ministers, dat wil zeggen de Voorzitter van de Raad, een aardige Ier, bijgestaan door veertien ambtenaren van de Permanente Vertegenwoordigingen van de andere lidstaten. Dat werd een lesje onderhandelingstactiek op zijn Brussels. De bijeenkomst was in het enorme gebouw van de Raad van ministers. De Parlementsdelegatie stond onder leiding van de vice-voorzitter (later voorzitter, nu minister) Nicole Fontaine, en deze Française was geen dame om lang aan regerings-wensen weerstand te bieden. We werden, om ons murw te maken, eerst een paar uurtjes zonder eten en drinken in een zaaltje apart gezet. Vervolgens kwamen de twee delegaties bijeen, waar bleek dat er een compromis gezocht werd. Nu vloeide de whisky rijkelijk en werden elders hapjes geserveerd in de hoop dat de Parlementsleden daar wel aan zouden bezwijken.

Malpensa moest doorgaan, zoveel begreep ik nu wel, en in ruil mocht ik dan een ander amendement van mijn hand hebben, iets met de meefinanciering van stedelijke infrastructuur (waar de ministers ook tegen waren). Toen tevens, ter genoegdoening van alle linkse en groene afgevaardigden, milieueffectrapportages over alle projecten werden toegegeven, was ik al bijna

[p. 33]

geschiedenis geworden. Toch heb ik er nog uit weten te slepen dat dan tenminste het Europees subsidiegeld zou worden besteed aan een treinverbinding tussen Milano-Centrale en Malpensa, omdat het vliegveld zelf al bijna klaar was. Iedereen was akkoord, en iedereen was tevreden, maar ik bleef achter met een kater.

Ik heb daar ontzettend gelijk in gekregen. Het geld is verdampt, de treinverbinding is er nog steeds niet en het vliegveld ligt er verkommerd bij, omdat je door de drukte op de ringweg van Milaan er heel moeilijk met de auto kunt komen en iedere Milanees liever vanaf het oude vliegveld Linate reist. De Italiaanse regering heeft nog geprobeerd alle buitenlandse luchtvaartmaatschappijen te verplichten vanaf Malpensa te vliegen en alleen Alitalia toe te staan Linate te gebruiken. Daar is door het Europees Hof van Justitie een stokje voor gestoken. Malpensa is een enorm dure mislukking geworden.

Ook voor de klm had dit muisje nog een staartje. In de fusiebesprekingen met de Alitalia was afgesproken dat Malpensa het centrum voor gemeenschappelijke langeafstandsvluchten zou worden. Dat was een stuk dichterbij vanuit Amsterdam dan het traditionele centrum voor Italiaanse vluchten, Rome Fiumicino. De klm dacht dat dat wel geregeld was met de regering in Rome. Maar op aandrang van alle Zuid-Italiaanse afgevaardigden en van het Vaticaan kwam daar niets van in. De Nederlandse klm-onderhandelaars hadden de houding in Rome nooit zelf nagetrokken en waren blindelings op toezeggingen van hun Italiaanse partners afgegaan. Goed vertrouwen is een klassieke lobbyfout: wie een deal maakt, dient zelf elke komma te checken bij al degenen die een beslissing moeten nemen!

Op de een of andere manier heeft de les van Malpensa me somber gemaakt over de fusie van de klm met Air France. Ik ben bang dat Nederlanders nog minder tegen Franse onderhandelaars zijn opgewassen dan tegen Italiaanse. Als straks Schiphol er even verlaten bijligt als Malpensa, zal ik misschien samen met Gipo Farassino en Julius Vischjager een groot verzoenings-concert in de lege vertrekhal 1 geven. Tegen die tijd moet ik ‘Ode an die Freude’ toch wel onder de knie hebben gekregen.