Hollands Maandblad. Jaargang 2003 (662-673)

[p. 31]

Inspectie van de post Colombo
door Frederik Philip Kuethe

Hoewel ik het vermogen om iemand te haten beschouw als een blijk van karakter, kan ik niemand bedenken die ik werkelijk haat.

Dat zal wel komen door mijn achtergrond. Ik heb jarenlang in de diplomatieke dienst gewerkt. Daar werd ons geleerd elke felheid af te leggen. ‘Wees een stootkussen, maar stoot zelf nooit door,’ zei mijn eerste chef. Dat was Henk Frowein op het consulaat-generaal in Hamburg. Hij had een aanleg voor kromme beeldspraak en is ook al weer jaren dood. Frowein was een geschikte kerel, die nog bij het binnenlands bestuur op Celebes had gewerkt. Ik denk met genegenheid aan hem terug.

Dat geldt niet voor al mijn oude beroepsgenoten. Voor Richard Fein, die veel ouder is dan ik, koester ik zelfs gevoelens die misschien dicht in de buurt van haat komen.

Dat zit zo.

Tien jaar na mijn plaatsing in Hamburg was ik in 1980 voor het eerst zelf chef de poste geworden. Nu ja, ik was benoemd tot zaakgelastigde op de kleinste vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden die ze in Den Haag konden vinden: Colombo op Sri Lanka. Bij een bezoek aan familie in Arnhem vlak voor mijn vertrek, had ik Colombo op de globe in de studeerkamer van mijn oom niet eens kunnen aanwijzen. ‘Nou ja, het ligt in elk geval niet ver van Madras’, sprak mijn oom een tikje kregel. Hij was voor de enka wel eens in India geweest.

Die plaatsing in Colombo verliep minder voorspoedig dan Caroline, mijn vrouw, en ik ons hadden voorgesteld. Sri Lanka raakte spoedig na onze komst in een burgeroorlog verwikkeld; Uncle Tom, de zwarte labrador die we over de hele wereld hadden meegesleept, stierf aan een vergiftiging; ik kon mijn draai op de ambassade volstrekt niet vinden; en het leven in de tropen boorde bij ons beiden een rijke laag melancholie aan.

De ambassade beschikte destijds over zoveel ontwikkelingsgelden dat Nederland in Colombo als een grootmacht gold. Er kwam een eindeloze stroom bezoekers uit het vaderland om dat geld uit te delen. Of het nu de baas van het Pluimveelaboratorium uit Nijkerk was, dan wel de directeur van het Visserij Instituut in IJmuiden, ze wilden allemaal door de president zelf worden ontvangen. Ik vond dat nogal gênant, maar de oude Junius Jayawardene met zijn aristocratische glimlach stemde daar meestal mee in. Doordat ik het bezoek uit Nederland altijd vergezelde, kwam ik op goede voet met de president te staan.

Aangezien Sri Lanka - met zijn theeplantages, zijn palmentuinen, en zijn witte stranden - verbluffend mooi is, en de mensenrechten er toen nog slechts met mondjesmaat werden geschonden, namen de meeste van die rijststroveredelaars, hydrologen, veevoerdeskundigen of plattelandsontwikkelaars graag een vrouw mee uit Europa. Ze bleven vaak dan nog een week langer op eigen kosten. Soms was die vrouw niet hun eigen vrouw. Een enkele keer was dat nogal pijnlijk.

Aan het slot van elke missie bood het desbetreffende Sri Lankaanse vakdepartement de bezoeker uit Nederland een diner aan in het Oberoi Hotel. Ik zat altijd op de ereplaats rechts naast de gastheer. Het waren, tot opluchting van Caroline, altijd

[p. 32]

stag diners, ofwel herenaangelegenheden. Toch waren sommige experts zo brutaal hun vriendin mee te brengen. Ik herinner me een man uit Elburg die in Trincomalee koelelementen op vissersboten installeerde en die op zo'n diner zelfs doodgemoedereerd met een meid aan elke arm aan kwam zetten.

Het was nog een geluk dat er geen prinsjes of prinsesjes naar Ceylon kwamen (die naam bezigden de eilandbewoners zelf ook nog graag). Ik heb niet veel tegen de Oranjes, maar zelfs als een stieftante van Pieter van Vollenhoven je ambtsgebied betreedt, moet je een ontvangst voor haar geven. Dat kost veel tijd en het rendement is vanuit diplomatiek oogpunt meestal nihil.

In de lente van 1982, net toen ik een diepe inzinking had, kondigde een telegram uit Den Haag de komst van de Inspecteur aan. Het was de eerste keer in mijn loopbaan dat ik met de Inspectie te maken kreeg. Het ministerie meldde dat Richard Fein, ambtenaar van de buitenlandse dienst der derde klasse de post Colombo binnenkort zou komen inspecteren.

De Inspectie is een instituut dat binnen de dienst werd - en wordt - gevreesd. Het is de taak van de Inspecteur om zich een oordeel te vormen over de interne bedrijfsvoering van een ambassade. Zo controleert hij de grote kas en de postzegelkas, bekijkt hij of de codekamer aan de veiligheidsvereisten voldoet en bemoeit hij zich met de aansprakelijkheidsverzekering voor het lokale personeel. Verder bezoekt de Inspecteur elke uitgezonden medewerker thuis, informeert bij hem naar de besteding van de representatietoelage, en zoekt contact met leden van de Nederlandse kolonie om hun mening over de ambassade te peilen. Het resultaat van zijn bevindingen legt hij neer in een inspectierapport, dat vaak meer dan dertig bijlagen telt. Zo'n inspectie is alleszins een inbreuk op de privacy van een post.

Ik wist dat de chef de poste nooit inzage kreeg in het rapport dat de Inspecteur over zijn ambassade opstelde. Daarvoor werd de volgende reden gegeven. Het kwam regelmatig voor dat de Inspecteur in steden zoals Londen, Parijs of Jakarta te maken kreeg met een ambassadeur die hoger in rang was dan hij zelf. Zo'n man leg je, zeker in een milieu waar de handschoenen altijd van fluweel zijn, niet graag een kritisch rapport voor over zijn eigen functioneren. Daarom was ooit besloten dat geen enkele ambassadeur, hoog of laag in rang, inzage in het rapport mocht hebben. Een mallotig arrangement, want hoe kun je dan bij gesignaleerde tekortkomingen verbeteringen doorvoeren of je tegen bepaalde aantijgingen verweren. Je tast immers volkomen in het duister. De Inspecteur kon in zijn rapport aan Den Haag wel melden dat de zaakgelastigde te Colombo wekelijks de liefde bedreef met twee oude leguanen. Niet erg waarschijnlijk, maar hoe kun je een bewering die je niet kent ontzenuwen?

Ik had me nooit erg het hoofd gebroken over dit alles, maar nu de Inspecteur in aantocht was, kreeg de materie een actueel karakter.

Richard Fein was een rijzige man. Hij droeg een prominente snor en had vrij waterige ogen. Of liever gezegd oog, want een van zijn oogholtes werd afgedekt door een zwart lapje, zoals bij de Israëlische oorlogsheld Moshe Dayan. Voor het inspecteren was dat kennelijk geen bezwaar. Er werd gefluisterd dat Fein dat oog was kwijtgeraakt bij een actie van het knil. De personeelsgids van Buitenlandse Zaken leerde dat Fein inderdaad enkele jaren bij het Koninklijk Nederlands Indisch Leger had gediend. Over de ware toedracht met die oogwond scheen hij alleen te praten als hij te veel had gedronken. De vier dagen dat hij in Colombo was, heb ik hem echter niet onder invloed gezien.

Het was de bedoeling om de Inspecteur thuis uit te nodigen zonder dat er andere gasten aanwezig zijn. Caroline en ik ontvingen hem als eersten. Fein bracht een Engels boekje mee met tien vrolijke verhalen over witte wijn. Ik ben het al lang kwijt, maar zie het zandkleurige kaft nog voor me. Fein moet de bundel en gros hebben in-

[p. 33]

gekocht, want in de loop der tijd merkte ik dat hij bij al mijn medewerkers hetzelfde werkje had achtergelaten. De avond bij ons thuis verliep moeizaam. De residentie lag er nogal sjofel bij, het servies had bij de verhuizing averij opgelopen en ik kon slechts een eenvoudige rode wijn schenken, die door de hitte niet te drinken was. Ik besefte dat Fein van dit alles mental notes maakte, die terecht zouden komen in zijn rapport dat ik niet zou mogen lezen. Uiteraard kwam het onvermijdelijke onderwerp - de kinderen - aan de orde. Fein informeerde pro forma naar onze meisjes en vertelde over zijn eigen dochters die zich in twee aangrenzende dorpjes op Nieuw Zeeland hadden gevestigd.

‘Ik begrijp die kinderen best,’ zei ik tegen Caroline, toen Fein vertrokken was, ‘die meisjes hebben een woonplaats uitgezocht die zo ver mogelijk van die van pa verwijderd is.’

De volgende dagen hinderde het me dat Fein geen enkele belangstelling voor de ontwikkelingshulp aan den dag legde. Want dat was nu juist de raison d'être van de post Colombo. Meer dan negentig procent van het werk hield er verband mee. Fein bleef maar doorzeuren over de politieke rapportage en het concept van de Indische Oceaan als een vredeszone. Mijn opmerking dat niemand in Den Haag dat een laars kon schelen, viel niet goed.

Wat later hoorde ik verbluft de mededeling van mijn archiefmedewerkster aan dat Sientje Twijnstra, mijn hoogbenige secretaresse, pardoes met Fein haar bed had gedeeld. Fein had ook haar thuis opgezocht. Ik durfde Sientje niet naar een bevestiging te vragen. Vanuit professioneel gezichtspunt gezien, vond ik het, als het waar was, buiten alle proporties dat Fein zijn inspectie tot in het slaapsalet van mijn secretaresse had uitgestrekt.

[p. 34]

Ik was opgelucht toen de inspectie voorbij was. In de auto naar het vliegveld vroeg ik Fein of hij mij, ondanks zijn geheimhoudingsplicht, de grote lijnen van zijn rapport wilde schetsen. Wellicht kon ik daar immers mijn voordeel mee doen. De Inspecteur wuifde mijn vraag weg. Er was geen enkele reden tot zorg. Het was allemaal prima in orde. Slechts een enkel detail had wat beter gekund. Dat waren zijn laatste woorden voordat hij naar New Delhi vertrok.

Ik liet me terug rijden naar de ambassade. Daar liep ik de kamer van Herman IJland binnen. Hij was de kanselier en een trouwe bondgenoot. ‘Dat is me ook een vreemde snuiter, die Fein,’ zei Herman. ‘Hij heeft gistermiddag nog een uur bij me gezeten, spuide allerlei vuil over jou, en zei bij het afscheid: “Die Kuethe hadden ze hier nooit mogen benoemen.”’

Toen ik de trap naar mijn kamer opliep, voelde ik woede als een bloedhond naar mijn keel grijpen. Ik dicteerde Sientje zonder enige hapering twee brieven voor Den Haag. Het eerste schrijven ging over dat ridicule geheimhouden van het inspectierapport. Een ondoelmatiger procedure viel moeilijk te bedenken, luidde mijn oordeel. De tweede brief handelde over het schandelijk gezagsondermijnende optreden van Inspecteur Richard Fein. Hij die beter dan wie ook wist hoe delicaat de persoonlijke verhoudingen op een ambassade liggen, had door zich bij de kanselier over mij te beklagen, mijn positie tegenover de leden van mijn staf volstrekt onmogelijk gemaakt.

Beide brieven zijn onbeantwoord gebleven. Feins opvolger, Jan Fietelaars, heeft mij later echter verteld dat die brieven destijds door het hele ministerie de ronde deden.

Ondanks zijn stuitende optreden in Colombo, maakte Richard Fein nog een fraaie carrière. Hij bracht het tot ambassadeur in Washington. Mooier kan het niet.

Tien jaar geleden werd hij gepensioneerd, en tegenwoordig slijt hij zijn dagen in café-restaurant ‘De Posthoorn’ aan het Korte Voorhout te Den Haag. Het bedienend personeel en de kwaliteit van de bitterballen zijn nog uit de tijd van voor het kabinet Van Agt-Wiegel. Rond tien uur 's ochtends neemt Fein plaats aan zijn vaste tafeltje vlak bij het buffet, drinkt zijn eerste pils, leest de krant en smoest wat met de obers. Hij draagt altijd een zilverkleurig radiootje bij zich; je zou even kunnen denken dat het een sigarettendoos is. Op de hele uren stemt hij af op de bbc World Service voor het nieuws. Tegen de middag begeeft hij zich naar het nabijgelegen visrestaurant ‘Sauer’ voor de lunch. Tegen halfdrie is hij meestal wel weer terug in ‘De Posthoorn’.

Daar ben ik Fein nu al een paar keer tegengekomen. We doen dan alsof we elkaar niet kennen. Ik kijk straal langs hem heen als ik op weg naar de wc zijn tafeltje moet passeren. Door dat lapje is Fein steeds meer op een bejaarde zeerover gaan lijken. Zijn verschijning wekt geen agressie meer bij me op, heb ik mezelf lang voorgehouden. In beginsel moest het zelfs een koud kunstje zijn om bij hem aan te schuiven en onder het genot van een glas witte wijn vrede te sluiten. Is daar tussen twee gepensioneerde heren ook niet alle aanleiding toe? Niet voor niets hebben verschillende collegae mij geadviseerd om de wijste partij te zijn en de zaak af te drinken. Toch lukte het me maar niet om die schijnbaar eenvoudige stap te zetten.

Ik ben er inmiddels achter waarom dat zo is. Ik heb een ontnuchterende ontdekking gedaan. Ik wil het conflict helemaal niet bijleggen. De pijn is verdwenen. Maar twintig jaar later en in het aangezicht van de dood, koester ik mijn wrok tegen Richard Fein nog altijd als een kostbaar kleinood.

Daar kan geen verzoening tegenop.