Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 9]

De dood van Crispijn
door J.J. Peereboom

Crispijn de Drentse patrijshond is dood. Hij zakte in op zijn middagwandeling en kon niet meer overeind komen. De kleine hoop dat hij zich zou herstellen bleef onvervuld.

Twee dagen later kwam de dierenarts en gaf hem een slaapprik en na tien minuten zijn doodsteek. Nu ligt hij op de dierenbegraafplaats van Zevenhoven, in graf cc19. Binnenkort gaan wij er een houten bord met zijn naam op zetten.

Hij lag in zijn dood net zoals hij vaak sliep, met zijn voorpoten schuin vooruit en zijn achterpoten schuin naar achteren. Hij was nog mooi op zijn dertiende, bruin en wit zonder grijze haren, rijzig voor een Drent. Al waren zijn poten onzeker geworden en zwikte hij soms door, hij liep zo veerkrachtig als ooit, met kop en staart omhoog, wanneer hij op een soortgenoot afging die hem interesseerde. Mooie hond hebt u, zeiden liefhebbers op de kade.

Nu gaan wij onvergezeld blokjes om. Je moet blijven wandelen, dat is goed voor je, al vermoed je dat voorbijgangers argwanend opzij kijken: wat is dit voor een individu, zomaar door de buurt schuivend?

Hebt u ons nooit met de hond ontmoet? zouden wij antwoorden: veel buurtgenoten herinneren zich hem, en helemaal weg is hij voor ons niet. Als wij uitkijken over het gras in de richting van de bomen bij de brug waar hij vaak heen wilde, kunnen wij weer zijn rug en zijn flaporen, zijn staart en zijn loop zien.

Even blijven staan dan, zoals je dat ook deed als hij tijd nodig had om te snuffelen.

Wanneer je daarna de straat oversteekt en doorloopt weet je niet waarheen.

Crispijn had geleerd op toestemming te wachten voor hij overstak. Als wij uit wandelen waren op een vertrouwde route liep hij een eind vooruit; dan bleef hij zitten op de stoeprand, met zijn staart in een krul achter zich, totdat wij hem ingehaald hadden en het signaal ga-maar gaven.

Hij lette niet op het verkeer. Gewend dat de oversteek voor hem geregeld werd, zou hij onbezorgd op weg gegaan zijn voor een aandonderende vrachtauto, in de verwachting dat hij overal tussen door kon trippelen. Het wachtteken werd voor hem gegeven door het hoogteverschil in de bestrating of betegeling. Soms ging hij netjes zitten voor de uitgang van het garagepad van een woonhuis; soms toch weer niet, bij dezelfde uitgang, alsof hij dan opgemerkt had dat er geen trottoirband was, alleen een afwijkende bestrating.

Binnen de omheining van de stoepranden was hij zo betrouwbaar dat hem niets kon gebeuren. Daar was hij een vrij dier, nooit aan de lijn, rondsnuffelend in zijn eigen tempo. Menigmaal heb ik op hem staan wachten bij de hoek. ‘Kom je nog eens, Crispijn!’ Soms gaf hij gehoor aan de oproep, soms bleef hij bezig.

‘Schiet eens op, wij hebben het druk!’ Onzin natuurlijk, dat druk hebben. Wij konden best een paar minuten wachten en rondkijken tot hij aan kwam draven.

Hoe hecht is een mens gehecht aan zijn hond?

Het verschilt van de een tot de ander, net als de gehechtheid van gezinsleden aan elkaar. Bij ieder verschilt het ook op verschillende uren van de dag.

Zouden wij kunnen vaststellen en volhouden dat als je een à twee uur per dag gehechtheid in jezelf waarneemt, dan ben je gehecht, meer is niet nodig?

[p. 10]

In ieder geval hoeft het niet de godganse dag voelbaar te zijn op hetzelfde niveau. Soms is de gehechtheid actueel, soms virtueel, soms latent, soms minimaal, soms zoek.

Zo ook met dieren. Van de vele onderscheidingen die in mijn relatie met Crispijn gemaakt kunnen worden, is de voornaamste die tussen jong en oud. Wij waren nauwer met elkaar verbonden toen hij jong was dan in zijn laatste jaren.

Daarbij moet in aanmerking genomen worden dat hij meer de hond van de vrouw dan van de baas was. Als zij thuiskwam krabbelde hij op; mijn groet beantwoordde hij met een oogopslag, zonder zich te ontrollen.

Het leek wel of hij zich bij het ouder worden ging concentreren op hoofdzaken. Al nam de baas hem dagelijks mee uit, de vrouw deed meer voor hem, dat is waar.

Hij richtte zich ook minder tot honden die hij tegenkwam op de wandeling. Vroeger schoot hij ze allemaal aan behalve als hij bang voor ze was; de laatste jaren keek hij alleen opzij en liep door.

Was hij zich aan het onthechten, zou dat kunnen?

Niet dat er ooit iets onaangenaams tussen ons geweest is. Ik sprak hem altijd aan als een vertrouwde; en soms had hij ineens weer zin om op mij af te komen.

Sinds de dood van Crispijn zien alle honden op de kade er sterfelijker uit. Hoe levend zij ook draven, snuffelen, afwachten en opspringen, zij dragen de dood in zich. Dat dit ook geldt voor hun eigenaren ligt minder vooraan in de gedachten. Die doen gemiddeld vijf keer zo lang over hun leven als de honden, een heel verschil.

Het zicht op de honden wordt er nauwkeuriger door. Zij tekenen zich onbekommerd af tegen een achtergrond van niet-zijn. Als zij over de dood peinsden, zouden zij nog steeds minder reden hebben om zich druk te maken dan mensen: hun bestaan houdt meestal makkelijker op.

De overweging van hun eindigheid helpt mij om alle dood sober op te vatten. Dood zijn is een normale conditie. Het is te vergelijken met stenen op een berghelling. Op de meeste hemellichamen bestaat niets anders. De wonderlijke toevoeging bij ons is dat er een grassprietje opkomt tussen de stenen: leven.

Het is ongelofelijk. Geen wonder dat het afloopt.

Je hebt veel verdriet van het verlies van zo'n huisgenoot, vooral in het begin, zeggen mensen die het beleefd hebben.

Wij zagen het aankomen, en hoopten dat het nog jaren zou duren. Dertien - veertien - vijftien - langer was onwaarschijnlijk.

Ach, is hij dood! zei een wandelaar met een klein wit hondje op de kade enkele dagen later. ‘Dat heb je met dieren; ik heb al tegen mijn vrouw gezegd, als deze dood is - hij is nu twaalf - dan nemen we nooit meer een hond.’

Wij lieten het hierbij, anders had ik hem misschien voorgehouden dat verdriet niet een emotie is om vooral te vermijden. Een mens die nooit verdriet had gevoeld zou niet alleen in andermans ogen een halfwas zijn, hij zou zichzelf ook onvolwaardig voelen. Niets dan welzijn, pret en tevredenheid dag in dag uit - wat een schamel bestaan.

Verder had hem verteld kunnen worden dat het verdriet een mens niet totaal in beslag neemt; het vermengt zich onberekenbaar met andere gemoedsstaten. Soms bij het praten over Crispijn moet je adem om een prop in je keel heenkomen; soms gaat het helder en opgewekt, alsof het een logé betrof die na een paar dagen vertrokken is.

Ook zou de man met het witte hondje moeten horen dat prop in de keel en verdriet en gemis niet tot hetzelfde ervaringsgebied beperkt zijn. Ik heb soms een prop in de keel gekregen over iets dat heel grappig of briljant of verheugend was; en over

[p. 11]

het verschil tussen verdriet en gemis zou is zeggen, het eerste is warm en vochtig en innerlijk, het tweede is koel, geheimzinnig en uitgestrekt.

Sommige mensen vinden honden vies of griezelig en houden afstand van ze. Anderen vinden niet dat er iets aan ze te beleven is. Zij behandelen ze als bewegende objecten, en denken er niet aan om zich tot ze te richten.

Hier in huis als er uit het zicht gepraat werd waren er drie mogelijke aangesprokenen: een bezoeker, of de telefoon, of Crispijn. Als er na een halve minuut luisteren geen tweede stem kwam viel de eerste mogelijkheid af. Nu is in dat geval alleen de tweede mogelijkheid over.

Er wordt minder gepraat. Als je alleen in huis bent en de behoefte voelt om iets

[p. 12]

te zeggen zonder in een gesprek gewikkeld te raken moet je maar een fictief gehoor oproepen. Twee weken geleden nog zei je: ‘Crispijn, wat wil je, zullen we nu gaan wandelen of wil je het opsparen. Je moet wel bedenken, als we nu niet gaan gebeurt het pas over twee uur want ik heb een paar bezigheden buitenshuis.’

Was dat spot, met het zogenaamde aanbieden van de keus? Nee, hij vond het prettig als er tegen hem aangepraat werd, en hij was best in staat om een voorkeur te laten blijken voor wandelen nu.

Mensen keken wel eens ongelovig als zij op straat een uitleg aan Crispijn opvingen: ‘Je wil natuurlijk liever rechtsaf, dat doen we nu niet, het komt volgende keer als we tijd hebben, nu de korte weg linksom.’ Dat vonden zij zonderling, hoewel het meer uitwerking had dan veel van wat zij in de loop van de dag tegen medemensen zeiden. Crispijn ging volgzaam op de stoeprand zitten.

Als na een week het verdriet over de dood van de hond droger wordt en zijn gestalte zich onomfloerst in de herinnering aftekent, geeft dat een reden om ons te schamen? Betekent het dat onze innerlijke wateren ondiep zijn, met de bodem vlak onder het oppervlak? Of betekent het dat de diepten door ons overkluisd zijn omdat wij bang waren voor de woelingen ervan?

Wie zal het zeaag te springen in hun kooi; drie kleine hondjes cirkelen keffend over het erf. ‘Wij hebben er natuurlijk veel zien doodgaan. Wij zijn eraan gewend, behalve dat ik er een had, die hebt u niet gekend, een grote zwarte met een krulstaart, die was een bijzondere vriend, hij begreep wat je bedoelde en hij voelde mee. Zeven jaar is hij maar geworden. Wat een verdriet was dat. Als ik aan hem denk zie ik hem nog lopen.’

Wij ook hoor. Wij zagen hem ook lopen.