Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 42]

Ziekenhuisjournaal
door J.J. Peereboom

Zelfs met een kwaal die niet meteen levensbedreigend wordt geacht, heeft opname in het ziekenhuis een bevrijdende werking op de verbeelding. In het stadsleven worden de dagen onderverdeeld door gewoonten, verplichtingen en afspraken; wat wij voor onszelf willen denken en bedenken moet ertussen ingepast worden. Op het ziekenhuisbed is de tijd beschikbaar voor bedenksels, en zij vliegen rond als zwaluwen.

De kans dat het slechter uitpakt dan verwacht laat zich niet vergeten; denk maar aan verschillende dode familieleden en vrienden, en hoe zij het vonden; en aan al de generaties die hun voorafgingen en opgeborgen zijn onder het aardoppervlak; kijk, hier is het beeld van je eigen huis en je eigen stoel die scheef is blijven staan aan het bureau; nu komen de mensen in het zicht die als zij gehoord hebben van je opname iets meelevends zeggen; bijna tegelijkertijd laten zij zich zien zoals zij voort zullen leven als het misgaat met mij; voor de meesten maakt het maar een fractie verschil; des temeer is het aangrijpend om te denken aan de enkeling en de enkele anderen die zullen moeten rouwen; kan ook een hond rouwen, en zal ik mij dat aantrekken?; nu komt er een boog naar het verleden, huizen en landschappen in binnen- en buitenland, levenden en doden, vroeger en later; je zou daar zo geen betekenis dan tenminste een model, een verloop in willen onderscheiden; het lukt niet, dus het beste zal toch zijn om rustig en verbluft op de eeuwige reis te gaan - ‘Wij zullen elkaar niet meer spreken’; of is dat niet alleen droog, ook kortzichtig, en moet een menselijke dood veelbewogen en opstandig zijn?

Zo, en zo verder tollen de bedenksels om elkaar heen, en het mag gezegd worden dat het een bloedrijker levensgevoel geeft dan de vluchtige en onderbroken bijgedachten van een werkdag.

In de zaal waar ik lig staan zes bedden, drie aan drie, waarvan er vier in gebruik zijn. Boven hoofdhoogte lopen de roeden van de lichtblauwe gordijnen waarmee ze van elkaar afgezonderd kunnen worden voor discreet onderzoek.

Ik heb de gewoonte aangenomen om aan het eind van de middag het gordijn rond mijn bed dicht te trekken. Niet dat de andere patiënten onuitstaanbaar zijn om aan te zien; het is alleen dat ik mij op eigen bezigheden wil concentreren.

Het helpt boven verwachting. Mijn omsloten ruimte is geen deel van de zaal meer. Het lijkt een kamertje apart, terzijde, al is het niet in het minst beschut tegen de geluiden van de andere patiënten noch tegen die op de gang waarheen de deur openstaat. De snurkende overbuurman, de hoestende vrouw in de rechterhoek en de stille vrouw aan mijn kant zijn niet langer kamergenoten, zij zijn buren; ik ben de man in het zijkamertje.

's Ochtends duw ik de gordijnen opzij: en daar was ik weer! Die kinderlijke uitroep is nauwkeurig van toepassing. Het idee van weg zijn is wat kinderen hebben als ze achter een stoel kruipen of hun handen voor hun ogen slaan. Het gaat nooit over.

Dit ziekenhuiscomplex wordt verbouwd: uitgebroken, afgebroken, ingevuld, aangevuld.

's Ochtends om half acht barsten de drilboren los, als de kanonnen van de Somme. De patiënten liggen er wakker op te wachten: vijf voor half acht, vier, drie, twee, een...

[p. 43]

Vanochtend, op de vierde dag, kwam het niet. De auto's beneden bleven hoorbaar, en de vliegtuigen boven. Zou het niet doorgaan deze keer, en waarom dan niet: moesten de bouwvakkers naar een begrafenis, of was het schoonmaakdag voor de boren?

Om kwart voor acht begonnen ze een beetje, zonder overtuiging; en ze hielden weer op.

Wat een ontspanning, al ontspanden wij ons maar half: er konden aan de stilte geen rechten ontleend worden voor de volgende uren, laat staan de volgende dagen.

Is het niet ontoelaatbaar dat de kneuzen van de samenleving hieraan blootgesteld worden? Natuurlijk. Alle groeperingen hebben recht op gemak, en wij kneuzen meer dan de meesten. Onze bezoekers 's middags vinden het ook ongelofelijk. In het ziekenhuis!

Stel je voor dat wij gingen staken. Opname weigeren.

Of oordoppen vragen. Probeer maar. Die hebben ze niet. Die moet je van thuis meebrengen.

Hoe moet een patiënt kijken die op een bed met opgeklapt hoofdeind honderden meters door het ziekenhuis gerold wordt naar een onderzoek? Onze weg voert niet alleen door gangen, ook door wachtruimtes, langs trapportalen en balies. Er zitten wachtenden en bezoekers langs de route die kunnen denken ‘Wat zal die zielige man hebben?’

Dat kan niet toegelaten worden. In aanleg is het een voornaam vervoermiddel, zo'n rustbed. Er past bij een allure van koning van een Zuidzee-eiland, die begrijpt dat hij niet herkend wordt hier en zich onthoudt van wuiven. Hij glimlacht alleen, ingehouden minzaam. Was dat een voornaam iemand? denken de wachtenden en bezoekers.

Het wordt moeilijker om zo'n indruk te maken als het bed geparkeerd is buiten de onderzoekkamer, in afwachting van de komst van de dokter.

Voor een gastroscopie zetten ze een bijtring tussen de tanden van de patiënt; dan steken ze de slang naar binnen met de minicamera aan het uiteinde; de slokdarm door, en de maag in tot aan de twaalfvingerige darm.

De ademhaling wordt erdoor benard; af en toe moet een tekort aan lucht sputterend, rochelend ingehaald worden. In de stilte daarna zijn de gedempte stemmen te horen van de verpleegsters en de arts die bespreken wat er te zien is daarbinnen.

Na een minuut of acht komt de slang eruit en de ademhaling gaat weer regelmatig.

‘U heeft u goed gehouden.’

‘Ik kon niet veel anders doen.’

‘Jawel, nou...’

Ik zat overeind op het bed en kon mijn lippen likken en tuiten en sluiten, naar wens.

Als je dacht dat dit erg was moet je je maar eens voorstellen wat patiënten door de eeuwen hebben doorgemaakt in hospitalen, geamputeerd, verlamd, verziekt, uitgeteerd.

In de pauze voordat ik teruggerold word naar de zaal denk ik aan de gezamenlijkheid van de miljoenen onbekende voorouders in de hoge koude zalen, nu allemaal dood.

Ik voelde mij hun soortgenoot, hun lotgenoot, een lid van de broederschap.

Verbeeld je niets, zouden zij zeggen als zij hun ogen konden opslaan en mij zien: jij ligt daar als een prins.

[p. 44]

Jawel, natuurlijk. Ik bedoel dat ik dezelfde oneindige stilte om mij heen gehoord heb als jullie.

Aan de ene kant van deze afdeling bieden de ramen uitzicht op een vierbaansweg met verkeerslichten en een viaduct; aan de andere kant op een enkelvoudige weg langs een plantsoen met een vaartje of vijver op de voorgrond, heel proper.

Wie er als patiënt gaat kijken voelt zich buitenstaander boven de stedelingen. Voor ons zijn er voorlopig niet meer het autorijden, het mensen opzoeken, het wijn-drinken, het boodschappen doen en het wandelen in het bos. Als voorbijgangers ons van beneden opmerken zullen zij denken: kijk, die zijn opgesloten, terwijl wij ongehinderd ons leven leiden.

Zij overschatten hun bevoorrechting. Als automobilisten zitten zij ingeklemd achter het stuur hun machine te bedienen; van de bezoeken die zij brengen hadden zij de helft net zo lief overgeslagen, en dan wordt het nog laat ook; de wijn is meestal weinig bijzonders; boodschappen doen vergt altijd weer sjouwen en opbergen.

Als wij patiënten weggestuurd zijn uit het ziekenhuis wordt ons alledaagse leven hervat waar achter iedere bezigheid de volgende bezigheden wachten, in een rij die altijd even lang lijkt.

Op ons ziekbed zijn wij vrijgestelden. Geen afspraken, geen opdrachten, geen vaste tijden. Er heerst een haast ongebroken rust voor lezen en overpeinzing, behalve bij de gedachte aan wat zich thuis opstapelt.

Van een zaal verderop in het ziekenhuis, luid hoorbaar, kwamen kreten au- au - auw! van een vrouwenstem, verspreid over een paar uur, totdat zij waarschijnlijk extra morfine kreeg.

Patiënten als gemeenschap worden daar niet door aangegrepen. Wij zitten er ook mee en zetten niet zo'n keel op, vinden zij.

De kreten klonken na toen zij verstomd waren, als uitdrukking van een verzwegen werkelijkheid.

Als zij in grote letters op borden afgedrukt in de afdelingen opgehangen werden zouden zij de patiënten helpen om zich bewust te blijven van hun toestand.

Andere bruikbare teksten:

Hé..., wat de verwondering over het verstoorde lichaam uitdrukt, niet te verwarren met een verbiedend hé-hé en een corrigerend hé-hé-hé!

Nee-nee-nee zou ook expressief zijn, om verscheidene gevoelens van patiënten te vertolken.

Even geschikt ter verwelkoming als bij het afscheid zal zijn Rarara (‘wat zullen ze ontdekken, en hoe zal het gaan?’).

Op de spitsuren komt telkens weer een ander, of soms ook hetzelfde vlugge blonde meisje in het wit de zaal op. Meestal stellen zij zich voor aan de patiënt, met uitgestoken hand en een goedgemanierde glimlach; zij noemen natuurlijk alleen hun voornaam, die bijna nooit te onthouden is.

Dan doen zij hun werk, met aandacht: bloeddruk meten, of bloed aftappen, infuus bijstellen, bed rechttrekken en vragen of er nog pillen verwacht worden. Zij laten het meest hun gebogen hoofden zien, ieder met een eigen haarinplant, en je denkt aan allemaal eigen levens, eigen vooruitzichten en tegenvallers: wie kan dat beoordelen, ik niet.

Duidelijker zichtbaar in de herinnering blijven de ouderen. Er is een sterke blonde vrouw van in de dertig met een voorbeeldig profiel, die aan ieder het gevoel geeft dat zij in u eindelijk iemand voor zich ziet met genoeg karakter en begrip voor een conversatie van drie minuten.

[p. 45]

De brede Antilliaanse die de menukaarten uitdeelt en later de maaltijden brengt zal ook voortleven, vooral in haar bescheiden defensieve glimlach die veel patiënten naar vermogen beantwoorden, zonder de charme te evenaren van de open ruimte in haar bovenkaak waar de twee voortanden ontbreken. Zij ziet er niet uit of zij ze mist, eerder alsof zij denkt: wat moet je met voortanden, als je maar kiezen hebt, daar gaat het om.

Jammer dat mijn vlot begonnen relatie met de verpleegkundige man geen stand hield. Hij praatte meteen pittig over zijn eigen ambities, en gaf aan dat hij sterke verhalen zou kunnen vertellen over verhoudingen binnen de staf. Wij hadden een toon van hallo-hoe-gaat-het, totdat hij na twee dagen een eenvoudig verzoek weigerde zo kortaf alsof hij de directeur was. Vriendschap verbroken. Het was een breekbaar goed, een wegwerpartikel.

Mijn laatste uur werd verblijd door de twee blonde meisjes die samen kwamen. De ene was leerling. Zij moest de bloedprikker hanteren, en goed richten binnen in mijn elleboog - ‘nee, niet daar, een beetje meer zo’ - en door de huid drukken - ‘ja, en nu het groene dopje’ - en dan kijken wat erin zat - ‘o nee, nog niet, dan nog een

[p. 46]

keer, ja daar maar’ - weer de prikker er in, en deze keer lukte het. Heel aandachtige meisjes; ik had ze wel als tweelingdochters willen hebben.

Na vier nachten, einde van de hospitalisering.

Ga maar naar huis, neem deze pillen in; over drie weken nog eens kijken.

Op het zaaltje hadden wij onder ons vieren geen gesprekken gehad. Wij hadden geen boodschap aan elkaar, en beperkten ons tot beleefd, soms vriendelijk knikken: de stille vrouw die haast niet kon eten, de mooie West-Indische met de gebroken arm en de grote man die iets aan zijn lever had.

Op de valreep begon het gezelligheidsleven: het beste met uw arm - en u, u at toch gisteren weer een beetje, hopen dat het doorgaat - en wat een goed nieuws, u mag er morgen ook uit na die punctie?

Een liggende patiënt en een vertrekkende patiënt zijn verschillende soorten mens. De eerste leidt een leven toegespitst op conditie, pillen, bezoek, lectuur, slapeloosheid, bewustwording.

De vertrekkende heeft zich verwereldlijkt voordat hij door de gangen loopt met zijn koffertje, de lift neemt en beneden knikt tegen de mevrouwen aan de balie die vouwbladen aanbieden over de verbouwing.

Buiten reden de auto's onder een hoog wit wolkendek. Het is niet ver van daar naar huis, waar de post opgestapeld ligt en een schoon overhemd zal bevestigen dat je weer meedoet.

Einde van het intermezzo. De liggende patiënt van enige uren geleden voelde ik nog liggen. Met een regenjas aan op het bordes is men weer een weggebruiker.