Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 5]

Een middag in Maastricht
door Ger Thijs

De beroemde dichter had de hele reis in de coupé naast de mijne gezeten. Ik ontdekte het pas toen ik terugliep van het treintoilet. Op zich was zijn aanwezigheid niet zo vreemd: hij ging voorlezen op dezelfde manifestatie waarvoor ook ik was uitgenodigd. Hij zou de hoofdgast zijn. Ik kende hem niet persoonlijk. Nog niet. Die kennismaking zou zo dadelijk plaatsvinden, wist ik. Hij nog niet. Zijn blik door het glas van de coupédeur in mijn richting was afwerend: herken mij liever niet.

Hij werd afgehaald door onze gemeenschappelijke vriend die de middag organiseerde. Deze stelde ons aan elkaar voor. ‘Je liep daarnet langs mijn coupé,’ zei de dichter tegen me, ‘vlak na Sittard.’

Het was een mooie dag en we gingen te voet naar de schouwburg waar de lezingen zouden plaatsvinden. Ze hadden elkaar veel te vertellen, de vriend en de dichter. Dus ik vertraagde mijn pas om hen niet te storen. Ik keek naar de rug van de dichter. Hij had een jeugdig lichaam behouden, het magere lijf van een opgeschoten jongen. En nog zoveel haar op zijn kop, terwijl hij toch al midden zeventig moest zijn. Ook de coupe waarin zijn haar geknipt was, droeg bij aan die indruk van jeugdigheid, hoewel het een gedateerd kapsel was, stijl jaren zestig, met een scheiding opzij. Wanneer zie je dat nog, een scheiding opzij? En dan die enorme snor... Waarschijnlijk is hij in die jaren gestopt zich druk te maken over zijn uiterlijk. Hij dacht: het is wel goed zo. Heeft toen twintig van die colberts gekocht waarin je hem altijd op foto's ziet en een kapper gevonden die - samen met hem vergrijzend - zijn haar steeds in dezelfde coupe knipt.

De trein had vol gezeten met dichters, onderweg werden we aan alle kanten ingehaald door de andere deelnemers aan de middag. We liepen niet zo snel, vandaar. Niet omdat de oude dichter niet meer snel kon lopen, nee, hij had gewoon geen haast. Maar misschien straalde hij uit dat hij geen haast had om te maskeren dat hij niet meer zo snel kon lopen. Rustig keuvelend liep hij daar, te midden van de steeds groter wordende groep poëten. Een bloemlezing in vlees en bloed liep voor me uit, steeds langzamer, soms zelfs stilstaand, druk in gesprek.

Ze kenden elkaar allemaal. Ze ontmoetten elkaar blijkbaar vaker op dergelijke voorleesmiddagen. Dit zijn de uitjes van de dichter, stelde ik me voor, de gelegenheden die de eenzaam werkende kunstenaar onder de mensen brengen. Ze deden niet bijzonder uitgelaten jegens elkaar. Vriendelijke reserve bepaalde de omgang. Handen schudden, hoofdknikken. Gezoend werd er niet, zoals in mijn wereld. De oude dichter was het centrum van de aandacht. Je zag dat hij het meest geacht werd door iedereen. Misschien benijd? Nee, hoe kon je hem benijden, hij stamde uit een andere tijd, zelfs de ouderen onder ons hadden al in hun schoolboeken over hem gelezen. Maar misschien dacht een enkeling wel stiekem: Ga eens dood, ouwe. Dan komt er plaats voor een nieuwe held aan de top.

Het zijn bescheiden wezens, lijkt het, dichters. In elk geval leek deze groep dichters bescheiden. Dat had misschien met de keuze van mijn vriend te maken. Gewone mensen. Een groep aimabele mannen.

Eindelijk bereikten we de schouwburg, waar luide muziek klonk en een prettige drukte heerste. De middag beloofde een feest te worden. Maar de drukte bleek niets met ons te maken te hebben. In de foyer beneden werden een tangocursus gegeven, waar veel volk op afkwam. Wij gingen naar boven - mijn vriend en de oude dichter

[p. 6]

namen de lift, de rest ging via de trap - en daar was het stil. Zo stil dat het onrustig maakte. Er was toch wel ruchtbaarheid aan de gebeurtenis gegeven? ‘Het stond niet in de Opmaatrubriek van de Volkskrant,’ zei de oude dichter. Dat had hij dus even opgezocht. ‘Bovendien is het prachtig weer, een van de eerste mooie dagen van het jaar. Wie gaat dan in een schouwburg zitten luisteren naar literatuur?’

Later druppelde er toch wat publiek binnen. Mensen die elkaar en de dichters kenden, dat merkte je aan de begroetingen. Het leek eerder een besloten dan een publieke gebeurtenis. We hadden net iemand begraven wiens dood niet echt een ramp was, iets dergelijks. Honderd man publiek, zei de organisator. Maar dat leek me nogal afgerond naar boven.

Het begon. De vaste stoelenrijen waren uit de schouwburgzaal gehaald, de aanwezigen zaten aan tafeltjes en luisterden stil naar ons. De voorlezers hadden plaatsgenomen op de eerste rij en kwamen om beurten naar voren. Het spreekgestoelte had de vorm van een ton. Die stond er vast en zeker nog van het carnaval.

Ik was vroeg aan de beurt, gelukkig. Ik las mijn verhaal, vanaf de halve ton. De organiserende vriend stak zijn duim op toen ik terugliep naar mijn plaats. Ik was tevreden, voor hem had ik het gedaan.

In de pauze daalde ik snel alle trappen af om beneden naar de tangodansers te kijken. Ze gleden met stijf tegen elkaar gedrukte lijven over de dansvloer. Het was alsof die lijven niets te maken hadden met de benen eronder die lange glijdende passen maakten. Intussen keken de paren elkaar nadrukkelijk in de ogen, boos bijna. Alsof ze tegen elkaar zeiden: ik krijg jou nog wel, straks, als deze dans voorbij is.

Ik herkende een van de dansende dames vaaglijk. Ik moest daartoe een heleboel jeugd haar gezicht binnen denken. Twintig, dertig jaar geleden studeerde ik in deze stad. Zij kwam veel in het café van de toneelacademie, was een tijdlang de vriendin van een klasgenoot. Toen de dans was afgelopen, kwam ze naar me toe. Ze had ook mij herkend. Ik wachtte haar op met een glimlach. Ze zweette van de inspanning, maar straalde kracht en vitaliteit uit.

‘Goed dat ik je zie, zei ze, nog nahijgend, en met een vertrouwdheid alsof het niet minstens twintig jaar geleden was dat we elkaar voor het laatst gesproken hadden. ‘Ik heb je laatst zien spelen. Nou, dat vond ik helemaal niks.’

‘O?’

‘Nee, helemaal kut vond ik dat.’

Ik was verward door de onverwachte heftigheid van haar uitspraken.

‘Je bedoelt, in...?’ en ik noemde om tijd te winnen de titel van het stuk, waarmee ik enkele maanden geleden deze stad had bezocht.

‘Wat anders? Ik vond het heel slecht. Ik heb je altijd een heel slecht acteur gevonden, trouwens. En nu schrijf je ook nog boeken, hoor ik. Welja. Van alles een beetje, en niks helemaal goed. Zo is dat met jou... Dat wilde ik even tegen je zeggen.’

De muziek had weer ingezet. Haar danspartner die op de achtergrond ongeduldig had staan wachten, riep haar naam. Ze liep met hem terug naar de dansvloer en daar gleed ze weer. Ik bleef verbouwereerd naar haar kijken. Ze wierp me nog een paar uitdagende blikken toe.

Waar kwam dit vandaan? vroeg ik me af terwijl ik de zaal verliet. Wat overkwam me? Wat had ik haar misdaan? Had ik haar dertig jaar geleden op de ziel getrapt, een belediging toegevoegd die ze nooit had kunnen verkroppen en zag ze nu haar kans mij terug te pakken? Er kwam geen duidelijke herinnering boven. Maar wat een onaangename wending nam deze middag opeens!

Ik ging de trappen weer op, terug naar de wereld van poëzie en voordracht. Het deel na de pauze volgde ik vanaf het balkon. Daar zat verder niemand. Ik keek neer

[p. 7]

op de kruinen van de toehoorders. Veel grijs haar, veel kale of kalende koppen. Ik bedacht: in de delen van het lichaam die het individu zelf niet kan zien, verbergt zich zijn ware aard. Kijk eens, die dappere rug, die bange billen, die aandoenlijk gedeukte schedel. De sterke, bezwete rug van een tangodanseres. Ik hoorde gedempt de muziek die van de begane grond tot hier doordrong. Ik dwong mezelf te luisteren naar de dichters. Soms was er geen touw vast te knopen aan wat ze zeiden, omdat het gedicht te moeilijk was voor direct begrip. Of de voordracht deugde niet. Verbazend, zo gedwee als dat publiek luisterde. Geen kuch, geen onrust. Al voelde je dat het ze bevrijdde, toen ze even mochten lachen om een cabaretier.

Het optreden van de oude dichter was bewaard tot het einde. Hij was het pièce de résistance, de beroemdste aanwezige. Hij las heel zakelijk voor. Met een sappige, bijna vochtige stem. Een plastisch en laconiek geluid dat zijn gedichten heel gewoon liet klinken, hoe vreemd de beelden ook waren. Hij had zijn eigen bundels op een stapeltje voor zich neergelegd. Tussen sommige pagina's staken papiertjes. Altijd een beetje vreemd als de schrijver voorleest uit hetzelfde boek dat je zelf ook in de winkel kunt kopen. Je verwacht eerder manuscripten, je zou liever vergeelde papieren vol doorhalingen in zijn handen zien. Hoe zelden heeft een voorgelezen gedicht iets te maken met het zelf gelezen gedicht, dacht ik, naar hem luisterend. Je krijgt alleen de woorden mee, niet het wit.

Hij nam rustig de tijd om heen en weer te bladeren in zijn boekjes. Las soms even voor zichzelf een klein stukje, om dan te besluiten toch maar een ander gedicht te kiezen. Een stil lezend mens, bekeken door een zaal vol toehoorders, dat was mooi. Op een zeker moment bladerde hij wel heel lang. Was hij ons vergeten? Was hij door de associaties die het lezen van dat oude werk bij hem opriep in een mooie herinnering beland, waar hij voorlopig even wilde toeven? Toen zei hij, naar ons opkijkend alsof hij ons inderdaad even vergeten was: ‘Het papiertje is er zeker uitgevallen. Dan lees ik wel een ander gedicht.’ Dat had hij niet moeten zeggen. Nu voelden we ons bekocht. Want dat gedicht, dat gedicht dat hij niet ging lezen, dat was natuurlijk het allermooiste gedicht van die middag geworden. Het zou bovendien het levensraadsel voor ons hebben opgelost.

[p. 8]

De meeste deelnemers vertrokken na afloop snel naar het station. Alleen de oude dichter en ik hadden besloten een hotel te nemen. We besloten de middag op een terras op het plein naast de schouwburg. We dronken rode wijn, met onze vriend, de organisator.

Zo dicht bij de dichter zag ik dat die snor geen vertoon van ijdelheid was, maar harde noodzaak. Een ravage van littekens verborg zich daaronder. Hoewel ik de wanorde misschien wel overschatte, juist vanwege de snor die poogde hem te verbergen. De bovenlip was links doorsneden door een litteken, dat hem half optrok, als een scheef Wagnerdoekje. Vandaar dat vochtige in zijn voordracht daarstraks.

Ongeluk slaat rondom de ogen neer. Dat valt meteen op als je iemands ogen geïsoleerd van de rest van het gezicht ziet, in de achteruitkijkspiegel van een auto bijvoorbeeld. Dan lijkt het wel of iedereen prompt in huilen kan uitbarsten. Rondom de mond zitten de nuances van vreugde, de duizenden manieren waarop een glimlach de lippen doet bewegen. De verfijnde ironie, de grijnzende verachting die de lippen krult. Een grote snor verbergt dat allemaal. Met als gevolg dat het iets eigenaardigs objectiefs krijgt, een vreemde neutraliteit, het gezicht van de grote-snordrager.

Het was hem niet meegevallen, deze middag, zei de oude dichter. Het voorlezen moet iets extra's opleveren voor de luisteraar. Maar sommigen van zijn collegae... ‘Als X voorleest, denk ik: laat me dat gedicht maar liever stil voor mezelf lezen.’ Mijn verhaal vond hij wel aardig, goed gebracht, maar ja, dat was ook mijn vak. Een zuinig compliment dat hij niet gemaakt zou hebben als hij mij niet tegenover zich had gehad, vermoedde ik.

Ik wil liever niet dat hij kritisch is. Ik wil dat de oude dichter ruimhartig is, alles kan vergeven. Hij moet wijze dingen zeggen, net zo wijs als hij ze schrijft. Van die fraaie filosofieën als hij daarstraks heeft voorgelezen. Het leven is goed, maar het leven kan beter.

We kijken naast elkaar gezeten uit over het plein. De terrassen raken vol. Om ons heen zitten mensen die de voorleesmiddag hebben bezocht. Dat voel ik aan de manier waarop sommigen ons in de gaten houden.

‘Nog één mooie bundel,’ zegt hij, ‘en dan is het goed geweest. Zo'n vijftien gedichten heb ik al. Nog een stuk of tien... Ik wil niet worden zoals mijn collega Y. zaliger. Die liet zich door zijn uitgever overhalen om nog een paar bundels te publiceren, op zijn oude dag. En die zijn vreselijk. Misschien weet je dat dan zelf niet meer.’

‘Daar moet iemand je voor behoeden.’

‘Precies. Een behoeder heb ik nodig. Wil jij mijn behoeder zijn?’

Hij vraagt het aan de gezamenlijke vriend, die tegenover ons zit. Zijn grootste bewonderaar, zelf dichter. Een genereus mens.

‘Wat maakt het uit als het ouderdomswerk zwakker is?’ zegt de vriend. ‘Als je het bekijkt vanuit het standpunt van de biografie is alles interessant. En de grote gedichten blijven groot.’

‘Misschien.’

De oude dichter is het er niet mee eens, maar hij gaat er niet op door. Het is geen moment voor geredetwist. Een zonnige dag loopt op zijn einde. Om ons heen wisselen de tafels van bezetting. Wij blijven zitten en drinken.

‘Maar je hebt niets van dat nieuwe werk voorgelezen,’ zegt de organisator, met licht verwijt. ‘Van die vijftien nieuwe gedichten.’

‘Nee,’ zegt de oude dichter. ‘Ik heb alleen mijn succesnummers gedaan.’

Hij gaat veel naar festivals, vertelt hij. Volgende week naar Stockholm. Ze hebben in Zweden een bloemlezing van zijn gedichten vertaald, en die genoemd naar een ervan, ‘Het ogenblik: terwijl’: Ögonblicket: medan.

‘Medan, dat klinkt merkwaardig. Het ogenblik, terwijl. Medan betekent dus: van nu. Je zou eerder denken: Momenten in medan.’

[p. 9]

‘Medan, waar ligt dat ook alweer?’

‘De hoofdstad van Sumatra.’

Zijn vrouw was in Medan geboren, vertelt hij, kalm associërend. Ze is begin oktober gestorven. Verse weduwnaar is de grote dichter dus, nog geen jaar alleen. Het is verdomde ongezellig, zegt hij, zo verdomde ongezellig, in zijn eentje.

‘Waaraan is ze gestorven?’

‘Alzheimer. Een heel gemene ziekte. Een ziekte die verboden zou moeten worden. Zo'n leuke vrouw, zo'n mooie vrouw.’

Hij zegt het alsof hij over iemand praat die hij van afstand kent. Of nog maar heel kort. Leuke vrouw. Smaakvol gekleed altijd. Ik zie de schim van een klein Indisch vrouwtje over het plein schieten. Maar zijn vrouw is niet Indisch, legt hij me uit, maar een ‘Indisch Mens’. Dat begrip was vroeger heel gewoon, zegt hij: in Indïe geboren Nederlanders noemde je Indische mensen. Niet klein en donker, maar juist groot en struis. Blond. Ik merk dat het me moeite kostte het beeld bij te stellen. Mijn fantasie heeft hem met een kleine, donkere vrouw in de echt verbonden. Dat kan ik niet zo makkelijk ongedaan maken.

Hoe kan hij zo licht vertellen over zijn ongeluk? Ik kan hem niet op vochtige ogen betrappen. Het zit ook in zijn poëzie, die reserve. Hoe hij de persoonsvorm ‘men’ gebruikt. ‘Men komt thuis, men gaat op de bank zitten.’

Ik maak er een opmerking over.

‘Wat moet ik anders? Als ik dat verdriet toelaat, zit ik de hele dag te snotteren. Waarom dacht je dat ik niet een van die vijftien nieuwe gedichten heb voorgelezen? Die gaan allemaal over haar. Die kan ik niet met droge ogen lezen. Ik moet haar spullen langzamerhand gaan opruimen. De gewone kleren van haar, die kan ik wel naar het Leger des Heils brengen. Maar dat mooie pakje, dat ze een paar maanden voor haar dood gekocht heeft en dat ze maar twee keer heeft aangehad, dat kan ik toch niet wegdoen? Die grote fles parfum die daar staat, die ik voor haar gekocht heb op het vliegveld in New York... Dat spul heette Poème, ik dacht die koop ik voor haar. En als we dan uitgingen, deed ze dat parfum op en zei ze tegen me: Ruik eens aan me, ruik je het, ruik je het?’

We kijken om ons heen. Welk terras hoort bij welk café? Hij gaat tenslotte maar lukraak ergens naar binnen. Ik kijk hem na.

Een dichter die voor zijn vrouw een parfum koopt dat Gedicht heet.

‘We moeten hem naar zijn hotel brengen,’ zegt de gezamenlijke vriend, ‘anders zitten we hier om drie uur vannacht nog.’ We rekenen vast af. De oude dichter toont zich niet verbaasd, als hij terugkomt. Hij probeert ons niet over te halen om nog te blijven zitten.

We lopen weer langs de schouwburg. Daaruit klinkt nog steeds tangomuziek.

De cursus is zeker overgegaan in een feest, waar de cursisten meteen de lessen in praktijk kunnen brengen. Ik overweeg naar binnen te gaan om de intussen geheel van het zweet doorweekte boze vrouw van daarstraks bij de glibberige bovenarm van de dansvloer te trekken en te zeggen: ‘Ben jij belazerd. Waarom zeg je zoiets? Wat heb ik je misdaan? En nu ga je meteen mee naar mijn hotel en danst op mijn kamer volledig ontkleed de tango, hoor je me? En dan zien we wel of dat een voorstelling is die mij kan behagen!’

Op het volgende plein nemen we afscheid. De dichter legt even zijn arm om mijn schouder en gaat zijn hotel binnen.