Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 26]

Een vriend van Europa
door Florus Wijsenbeek

Van 1989 tot eind 1993 was Valéry Giscard d'Estaing mijn fractievoorzitter in het Europese Parlement. Ontegenzeggelijk een man van superieure intelligentie en een bijtend, maar enigszins neerbuigend gevoel voor humor. Intelligent spreekt voor zich, want je wordt geen president van de Franse republiek, zelfs niet van de Verenigde Staten van Amerika, zonder intelligent te zijn.

Simone Veil was zijn voorgangster in de liberale fractie, en zij kon hem niet luchten of zien. Dat had voornamelijk met gekwetste eer en ego's te maken. Zij was minister van Volksgezondheid onder Giscard geweest, en was min of meer van zijn partij, de Onafhankelijke Republikeinen, maar toch een beschermeling van de Gaullist Chirac, in wiens kabinet zij had gefungeerd. Tussen Giscard en Chirac heeft het nooit geboterd en zodra Veil in de problemen kwam over de abortuskwestie liet de president van de republiek haar vallen als een baksteen.

Als troostprijs werd zij in 1979 naar Straatsburg gestuurd om daar voorzitter van het Parlement te worden. Ook dat had een beetje de smaak van een ‘kluitje in het riet’, omdat de leden van het Parlement haar nog wel moesten verkiezen en zij niet meer automatisch instructies van hun regeringen wilden uitvoeren. Veil had dat niet zo direct begrepen en meende dat als Giscard haar naar Straatsburg stuurde om voorzitter te worden, dit wel geregeld zou zijn. Daarom dacht zij ook dat zij zich niet bij een fractie hoefde in te schrijven maar kon volstaan om als onafhankelijk lid kandidaat te zijn en zo gekozen zou worden. Dit was geenszins het geval, maar het was wel haar geluk dat de twee grootste fracties van het Europees Parlement, de Socialisten en de Christen Democraten, elkaar in evenwicht hielden en geen van beiden elkaar de eer van de eerste voorzitter van het voor het eerst direct gekozen parlement gunden. Daarmee kwam een kandidaat van de derde fractie, de Liberalen, in een gunstige uitgangspositie.

Op dat moment kregen wij dus Simone Veil op ons dak geschoven. Bij de Liberalen heerste, afgezien van de verbazing over dat feit, ook het gevoel dat we na het fractievoorzitterschap van Jean François Pintat, de aardige maar onbetekenende senator voor de wijnstreek Gironde, eens iemand anders dan een Fransman naar voren moesten schuiven. Daarom had Gaston Thorn zich aangemeld. Hij was eerste voorzitter van de Europese Liberale partij en bovendien nog fungerend premier in Luxemburg, hoewel hij als lijsttrekker in de gelijktijdige verkiezingen voor het nationale- en het Europees Parlement net geen meerderheid had behouden. Ter redding van de coalitie had hij aangegeven wel weg te willen als hij voorzitter van het Europees Parlement zou kunnen worden.

Ik was toen secretaris van de Europese Liberalen en werd er op uitgestuurd de steun voor Thorn bij de diverse nationale partijen te peilen. Bij de meeste liberale partijen was dat geen punt, maar de Fransen bezetten alleen al bijna de helft van de fractie en Giscard had ten faveur van Veil een beroep op de Frans-Duitse samenwerking gedaan bij Genscher, leider van de Duitse fdp. Desalniettemin leek er geen vuiltje aan de lucht toen ik op de partijvergadering van de fdp in een pauze Genscher aansprak. Letterlijk - in het Duits dan wel - zei ik: ‘Thorn is kandidaat voor het parlementsvoorzitterschap, tot de coalitiebesprekingen rond zijn mag hij dat nog niet openbaar maken, maar hij rekent op jullie steun.’ Genschers antwoord luidde: ‘Das wird wohl gehen.’ Er klonk geen tegenspraak van Martin Bangemann, de Europese lijsttrekker van de Duitse liberalen, die naast ons stond.

Twee weken later volgde in Luxemburg fractievergadering voor de aanwijzing van onze kandidaat voor het parlementsvoorzitterschap en verkiezing van een nieuwe fractievoorzitter. De Franse delegatie werd toen nog aangevoerd door Michel prins Poniatowski, ‘Ponia’ voor intimi en de zwager van Giscard alsmede zijn voormalige minister van Binnenlandse Zaken en man voor vuile klusjes.

Twee stemmingsrondes tussen Veil en Thorn eindigden onbeslist. Ponia vroeg time-out en

[p. 27]

deed daarna het voorstel eerst een liberale fractievoorzitter te kiezen, waarvoor hij Martin Bangemann voordroeg. Die werd met de Franse en Duitse stemmen gekozen. Direct daarop werd Simone Veil met dezelfde stemmen als kandidaat voorzitter voorgedragen, waarna later in de plenaire vergadering haar verkiezing volgde.

Gaston Thorn was woedend. ‘Wraak is een schotel die koud gegeten wordt,’ voegde hij mij sissend toe. Maar hoewel hij zijn vluchtweg uit de nationale problemen kwijt was, werd hij er uiteindelijk niet slechter van. Hij sloot een deal met de Luxemburgse oppositieleider Pierre Werner om in ruil voor het premierschap voor de Christen Democraat zelf voorgedragen te worden voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Dat is hij geworden, zij het met even weinig succes als zijn latere opvolger en landgenoot Santer. Hij kreeg geen spat ruimte van de zwaargewichten in zijn commissie, zijn voorganger François Xavier Ortoli, de Duitse Socialist en vakbondsman Willy Haferkampf en Churchill's schoonzoon Christopher Soames. Dekking in de Europese Raad van zijn premier Werner kon hij ook wel op zijn buik schrijven.

Tien jaar later, na een manmoedig door onze fractie gedragen voorzitterschap van ‘La Mère Veil’, dook Giscard zelf ineens als nieuwe voorzitter van onze fractie op. Ook ik heb toen op hem gestemd - je krijgt immers niet elke dag een staatshoofd in je fractie. Ik moet eerlijk zeggen dat hij het voorzitterschap met verve vervulde en vooral veel aan zijn vice-voorzitters overliet. Als backbencher werd je begroet door hem en dat was het dan. Zelfs hoewel we een gedeelde interesse hadden (en hebben) - ik was voorzitter van de parlementaire groep die zich met jachtwetgeving bezighield - verwaardigde hij zelfs daarover nauwelijks ook maar een woord te wisselen.

Op een gegeven moment had ik hem gevraagd het voorzitterschap van de jachtcommissie over te nemen. Na zijn diamanten avonturen op jacht met Bokassa in Centraal Afrika deed Giscard het echter voorkomen alsof hij dit tijdverdrijf had opgegeven. Dit was gelogen want telkens als hij in de Elzas was, ging hij met de Graaf Beaumont jagen. Ik ben hem daar zelfs wel eens tegengekomen. En toen ik een keer alle voorzitters van de Franse departementale jagersverenigingen op bezoek kreeg om over de jachtwet te praten, wou hij ineens wel aanwezig zijn. Daar ben ik toen maar niet op ingegaan.

De eerste tekenen van opstand in de fractie tegen het bewind van Giscard ontstonden naar aanleiding van een artikel van zijn hand over de immigratiepolitiek, dat nogal wat stof deed opwaaien. Nu zouden we daar niet meer van opkijken, maar hij was in deze materie, net als Bolkestein, zijn tijd vooruit en had voorgesteld om niet langer iedereen die op Frans grondgebied werd geboren automatisch het Frans staatsburgerschap toe te kennen, indien het kind van niet-Franse ouders was.

Toevallig was er net de week waarin het artikel verscheen fractievergadering in Den Haag. De Nederlandse journalisten roken een kwestie en begonnen erover op de persconferentie. Giscard zei dat hij het artikel op persoonlijke titel had geschreven en niet in zijn hoedanigheid van fractievoorzitter. Hij wilde er wel over praten, maar dan moest de pers een ogenblik geduld hebben. Ten overstaan van de verzamelde journalisten joeg hij vervolgens beide Nederlandse delegatieleiders, die de persconferentie mee hielden, Gijs de Vries van de vvd en Jan Willem Bertens van D66 als schooljongetjes de zaal uit. Daarna bevestigde, verdedigde en expliciteerde hij zijn standpunt met veel omhaal van woorden.

Dit optreden deed de weerzin ontstaan om hem als fractievoorzitter te continueren. Maar elke oppositie werd glashard gepareerd. Giscards positie in eigen land en partij was dat hij geen tegenspraak gewend was of duldde. Hij was immers de chef en als hij iets vond dan moest dat door zijn paladijnen maar geaccepteerd worden op straffe van niet-herverkiezing in de volgende ronde.

Achteraf denk ik dat hij nimmer heeft beseft dat deze aanpak in de Europese fractie niet werkte. Elke partij in elk van de lidstaten maakt gewoon zijn eigen lijst zonder erg te kijken naar wat er gebeurt in Straatsburg. Ons is dat een keer haarfijn uitgelegd door Valerio Zanone, de leider van de Partito Liberale Italiano, toen ik in een delegatie onder Mevr. Veil kwam vragen of ze alsjeblieft onze fractiegenoot Sergio Pinifarina, de auto-ontwerper en voorzitter van de Italiaanse werkgeversorganisatie, wilden vervangen omdat hij nooit naar de fractie kwam. Zanone's antwoord kwam er op neer dat pli hem zou handhaven zolang hij stemmen inbracht, en dan kon

[p. 28]

zijn functioneren in Straatsburg hen geen bal schelen.

Die les van de onafhankelijkheid der nationale delegaties had Giscard blijkbaar niet begrepen, toen hij enkele maanden na het voorval in Den Haag zonder enige vooraankondiging meldde dat we als liberale fractie in z'n geheel zouden toetreden tot het Christen Democratische blok. Zijn calculatie moet zijn geweest dat de Christen-Democraten aan de beurt waren voor het voorzitterschap van het Parlement, en dat die functie geknipt was voor hem en in het bijzonder voor zijn aspiraties om weer in de richting van het Elysée af te reizen.

Wat hem daarbij ontging, was dat geen rechtgeaard liberaal, zeker niet in de Beneluxlanden, het zich kon veroorloven om in Straatsburg met de religieuzen van cda, cvp of psc in één fractie te zitten. Het pandemonium dat in de fractie over zijn voornemen losbrak, was derhalve niet gering. De Luikse collega, oud-Kamervoorzitter Jean Defraigne stond te loeien, de kleine Portugees Carlos Pimenta ging op zijn stoel staan om het woord te krijgen en uiteindelijk mocht ik de ultieme belediging plaatsen met de opmerking ‘dat ik dan nog liever communist werd’.

Toch was het verhaal daarmee nog niet afgelopen. Giscard kon uiteraard niet zomaar zijn afgang accepteren. Hij trad af als fractievoorzitter met het excuus dat zijn taken in Frankrijk - hij was daar voorzitter van de vaste commissie voor buitenlandse zaken in de Assemblee - meer tijd en aandacht vroegen. Hij wees zelf nog wel, met behulp van zijn landgenoten in de fractie, de Radicaal Yves Galland als zijn opvolger aan.

Een maand later lazen wij in Le Figaro dat Giscard was toegetreden tot de Europese Christen Democratische fractie. Hij had wel het lef om zijn stap in de fractie te komen toelichten. Zijn redenering kwam erop neer dat de Fransen hun invloed konden versterken door zich met grotere aantallen in de grote fracties in te schrijven in plaats van zich te verdelen over Gaullisten, Liberalen, Christen-Democraten, Radicalen en ter linkerzijde Socialisten, Groenen en Communisten. Toch liep het niet erg fortuinlijk af voor hem. Hij werd in elk geval geen kandidaat voor het parlementsvoorzitterschap namens de Christen-Democraten.

Met Giscard verdwenen ook drie van zijn secondanten uit de Liberale fractie, Alain Lamassoure, oud-seminarist, later door zijn chef naar voren geschoven als Frans staatssecretaris Europese Zaken (nu weer lid van het Europees Parlement); de generaal Giannou Lacaze, oud-chef-staf onder Giscard, en Robert Hersant, de eigenaar van meer dan de helft van de Franse pers. Het vertrek van de laatste was trouwens een herhaling van zetten. Hersant was al eerder lid van de Europese Christen-Democratische fractie, maar vertoonde zich daar nooit (net als in onze fractie). Zijn belang was de parlementaire onschendbaarheid, zodat hij zich niet hoefde te verantwoorden voor het overtreden van de Franse wet (die speciaal voor hem was geschreven), waarin eigendom van meer dan 50 procent van de nationale pers werd verboden. Toen hij terugging naar de Christen-Democraten, bleek hij niet te weten waar hun fractiekamer was.

Het moment dat dit illustere viertal opstond om de fractie demonstratief te verlaten, was min of meer memorabel voor mij. Net iets te hard zei ik in het Frans: ‘Daar gaat hij dan, want Parijs is hem wel een mis waard, met zijn aalmoezenier, zijn stafchef en zijn persagent.’ Het mag een wonder heten dat ik de blik overleefd heb die Giscard mij toewierp.

Onlangs werd Giscard d'Estaing op zijn 76ste geïnstalleerd als voorzitter van het Europese gremium ‘De Europese Conventie’, dat - met 105 leden en evenveel plaatsvervangers - plannen voor een nieuw Europa moet maken. Omdat hij ook voorzitter is van de Internationale Europese Beweging, kom ik hem nog wel eens tegen. Dan groeten wij elkaar beleefd, maar niet hartelijk.