Hollands Maandblad. Jaargang 2002 (650-661)

[p. 25]

Gewichtloos
door André van der Veeke

In het overblijflokaal van de school waren twee stagiaires aan het knippen en plakken voor een leerproject over voedsel. Het ene meisje had een dik, krijtwit gezicht, donker haar en een massieve zwarte bril. Haar stem klonk monotoon en hard, zonder een enkele muzikale kwaliteit. Ze praatte aan één stuk door, onverschillig als een cirkelzaag. De andere stagiaire was blond, aantrekkelijker, maar zij had iets kleurloos waardoor ik niet meer wist of ik ooit aan haar was voorgesteld.

Ik deed alsof hun aanwezigheid me niet aanging, draaide mijn hoofd geen enkele keer in hun richting, maar kon niet aan hun gesprek ontsnappen terwijl ik corrigeerde. De conversatie ging over eten. Ze spraken op een wijze die voor jonge kinderen heel begrijpelijk zou zijn geweest, maar er was geen enkele kleuter in hun buurt. Elke foto of naam van een gerecht lokte een opmerking uit. Zwarte Bril vroeg bijvoorbeeld aan Kleurloze Blonde of ze van pizza hield. Kleurloze Blonde hield inderdaad van pizza, maar niet van alle soorten. Diverse Italiaanse gerechten kwamen vervolgens aan bod. Ze overlegden over de vraag wat de beste pizzeria in de stad was. Daarna waren andere buitenlandse keukens aan de beurt.

Hield Zwarte Bril wel van Mexicaans? Ja, ze had pas met haar hele familie de Mexicaan bezocht. Er volgde een gedetailleerd verslag hoe de maaltijd verlopen was. En over de sla-bar, die je zo vaak mocht bezoeken als je wilde. Hierna werd de Hollandse keuken de maat genomen.

‘Ik ben gek op spruitjes,’ zei Zwarte Bril.

‘O, getver.’

‘Spruitjes met mosterd, mmmm!’

‘Nee, never, never, wat ik wel lekker vind...’

Ook ging het over bloemkool en bonen, over hamlappen en rookworst. ‘Rookworst uit de Hema is de beste,’ beweerde Zwarte Bril met grote stelligheid.

Op het moment dat ik bijna paniekerig werd door hun geouwehoer stormde een groepje oudere leerlingen het lokaal binnen. Ze moesten hun boeken ruilen in de bibliotheekhoek die bestond uit een paar planken en enkele karren met haveloze boeken.

‘Jessica, wat ben je toch dun,’ hoorde ik een jongen opmerken.

‘Kijk naar je eigen! Vetzak!’

Een ander: ‘Wat zei de meester nou eigenlijk over huiswerk?’

‘Ben je doof of zo, stoephoer.’

Het werd allemaal achteloos gezegd, zonder openlijke agressie of overdreven effectbejag, maar in zekere zin vond ik de kinderen nog angstaanjagender dan de stagiaires. Toen een van de jongens uitdagend begon te zingen, verspreidde een vaag misselijk gevoel zich vanuit mijn maag.

‘Eet jij veel groente?’ hoorde ik Zwarte Bril op de achtergrond.

Kan de aanblik van opgeschoten kinderen iemand misselijk maken, had ze moeten vragen. Ik hield mijn adem in om moed te laten opborrelen. Laat de kleinen tot mij komen en onmiddellijk daarna opdonderen, bad ik in stilte. Gelukkig hield het gezang op en hadden de jongelui geen aandacht voor mij. Ze bleven rumoerig bij de boeken tegen elkaar aan duwen. Het waren allemaal prinsen en prinsesjes, en ze waren stuk voor stuk uitermate bedreven in het zoeken naar de erwt.

Tegen de tijd dat ik met mijn correctie klaar was, druppelden de laatste leerlin-

[p. 26]

gen het lokaal binnen. Dit waren degenen die bekend stonden als lastig en onaangepast. Als allerlaatste waggelde dikke Serge naar de leeshoek. Er was iets met zijn ogen, die leken te weinig ruimte te hebben in hun kassen. Hij viste een boekje uit de rij, taxeerde de omslag en riep luid in mijn richting: ‘Ha humor, vette lach.’

‘Je bent er vandaag maar één keer uitgestuurd,’ zei ik.

Hij schokschouderde: ‘Meester Jan moet mij altijd hebben. Weet je wat ik vanmorgen deed? Dit.’ Hij maakte snelle op en neer gaande bewegingen met zijn duim. ‘Ik was gewoon een beetje met mijn pen aan het spelen, dat mag ik bij mijn eigen meester ook.’

Ik bekeek de gele druipende gel-pieken op zijn hoofd en vroeg wat hij graag las. Hij wees een paar dikke boeken aan van Beekman. ‘Dit heb ik gelezen,’ zei hij. Hij begon te vertellen wat hij ervan onthouden had. Deze jongen met zijn misleidende naam bracht alle leraren tot wanhoop, wist ik.

‘Je bent dus eigenlijk een echte lezer, je pakt de dikke boeken,’ merkte ik op. ‘Ben je ook lid van de gewone bibliotheek?’

Hij knikte. ‘Ga ik iedere week naar toe.’

Ik deed of ik hem geloofde. Er lag een licht dreigende ondertoon in zijn stem, waarvan hij zich niet bewust leek. Het was een manier van praten die elke illusie uitsloot. Er klonk zeker geen opstandigheid in zijn woorden door, maar eerder een soort vijandige berusting in het gedoe om hem heen. Op twaalfjarige leeftijd hield hij het leven al voor gezien. Ik sprak dan misschien met een toekomstige hooligan of crimineel, maar ik vond zijn gezelschap op de een of andere manier minder deprimerend dan dat van de stagiaires.

Die middag moest ik lesgeven in de klas van Serge. Ik was al de tweede invalkracht die dag en hoorde van de directeur dat mijn voorganger er 's morgens een puinhoop van had gemaakt. Laat duidelijk merken dat je de baas bent, had hij me opgewekt toegevoegd.

Ik bereidde me zo goed mogelijk voor. Weliswaar had ik al eens voor deze groep gestaan, maar je wist maar nooit. Toen ik voor de les de boeken verdeelde over de tafeltjes hield ik mezelf voor dat ik rustig en enthousiast moest blijven. Anders zou dit wel eens een problematische middag kunnen worden. Na een tijdje stak de directeur zijn hoofd om de hoek.

‘Je moet ze wel binnenhalen,’ zei hij. ‘Anders staan ze om half vier nog buiten.’

Ik spurtte naar de buitendeur, trok een onverzettelijk gezicht en wenkte naar de leerlingen. Een Antilliaanse jongen borg tergend langzaam zijn gsm op, anderen gingen nog even door met het ruilen van pokémonkaarten, maar er kwam enige beweging in de groep. Na enkele minuten zat iedereen op zijn plaats. Ik deed alsof de herrie me niet aanging en staarde in een van de boeken op mijn lessenaar.

‘Jaaahh,’ knalde ik er toen plotseling uit. ‘Monden dicht, boeken open, bladzijde 87. Lijngrafieken. Waarom gebruiken mensen grafieken? Wat is daar het voordeel van?’

Ik begon over de lijngrafiek alsof het de kroon op de schepping was. Het was heel stil geworden. Binnen de kortste keren was ik van mijn onderwerp afgedwaald. Ik praatte en praatte en de leerlingen zaten er als verlamd bij. Maar uiteindelijk moest ik uitkomen bij een concrete opdracht. Die luidde: bespreek met je buurman of buurvrouw deze grafiek en noteer gezamenlijk de resultaten van firma de Boer in het slechtste jaar en in het beste jaar. ‘Voer opdracht één maar uit’, zei ik simpelweg.

Onmiddellijk gingen er kinderen luidruchtig op weg naar hun favoriete klasgenoot met hun stoelen zo hoog mogelijk boven hun hoofd.

‘Nee, nee, nee,’ corrigeerde ik. ‘Je bespreekt de som met je buurman of buurvrouw.’

[p. 27]

‘Van onze eigen meester mogen we altijd iemand uitkiezen,’ zei een meisje vooraan.

‘Niks mee te maken,’ lachte ik met opgewekte tanden. ‘Vandaag gaat het zoals ik wil.’

‘Ik zit alleen,’ riep een jongen. ‘Met wie moet ik?’

‘Dan probeer jij het maar in je eentje.’

‘Shit, kut, klote!’

Ik deed of ik niks gehoord had en liep belangstellend langs de groepjes, keek in de schriften en op mijn horloge. Het geroezemoes ging na een tijdje over in ongegeneerd kabaal.

‘De uitkomsten,’ riep ik.

‘Wij zijn nog niet klaar, meester,’ klonk het van verschillende kanten.

[p. 28]

‘Okay, een aantal van jullie zijn nog niet klaar. Degenen die dat wel zijn moeten stil zijn om de anderen de kans te geven om hun werk ook af te maken. Wie klaar is, bekijkt alvast de volgende opgave.’

Serge, die alleen zat, stond nu op en begon aan een wandeling. Hij was een van de weinige leerlingen die ik bij naam kende.

‘Serge, ga eens zitten,’ riep ik.

‘Ik moet, meester, ik moet naar het toilet,’ riep hij met een hoog stemmetje en hield zijn handen tegen zijn kruis.

‘We zijn net bezig, na de les ben je het eerst aan de beurt.’

Ik keek hem doordringend aan in de hoop een beroep te kunnen doen op ons gesprekje over boeken. Hij deed echter alsof hij me voor het eerst zag, zuchtte diep en ging in een houding zitten die niet veel goeds beloofde. Vlug gaf ik iemand een beurt om van de herrie af te zijn. Dat werkte even, maar daarna liep de zaak al snel weer uit de hand. Hoeveel decibel kon ik toestaan, vroeg ik me af. Wat waren ze gewend? Als invaller wist ik niets. Ik kende de rekenmethode niet, wist niet wat de groepsregels waren, kende deze kinderen nauwelijks. Veel praten, dacht ik, lul ze plat, dondert niet waarover. Elke kans om aan het woord te blijven greep ik aan en gaandeweg was er zelfs sprake van enige respons.

Ik spoorde hen aan grafieken bij te houden van alledaagse handelingen. ‘Noteer hoe laat je naar bed gaat, hoe vaak je de wc bezoekt, hoeveel boterhammen je eet. Als je op voetbal zit: geef het aantal doelpunten weer dat je scoort of kijk naar je favoriete club. Doe iets met de voetbaluitslagen.’

‘Ik zit op honkbal,’ zei een jongen en de anderen lachten hard en lang.

Na een uur stopte ik met de les. De kinderen hadden niet meer dan twee sommen gemaakt, maar het begrip grafiek zouden ze nooit meer vergeten, sprak ik mezelf moed in.

De overgang naar de volgende les verliep zeer chaotisch. Ik wachtte en wachtte, maar na een paar minuten greep ik in door met een liniaal een paar keer hard op de lessenaar te slaan. Ik kon niet de sympathieke pias uit blijven hangen, want misschien zou ik hier nog terug moeten komen.

‘En nu koppen dicht! Pakje biologieboek.’

‘Biologie, biologie, wat is dat?’ riep een jongen met harde blauwe ogen en een engelenkapseltje.

Ik stak het boek omhoog.

‘O, kennis der natuur,’ reageerden de meisjes vooraan.

‘Bladzijde 96, zuivelproducten.’

Ik was die zomer bij een boer op vakantie geweest en begon daar onmiddellijk over uit te weiden.

‘Moeten we de les niet lezen?’ vroeg een van de meisjes geeuwend.

‘Houd je bek, trut,’ merkte Serge op.

Ik negeerde zijn reactie omdat hij me de woorden uit de mond nam.

‘Hoorde u wat hij zei?’ probeerde het meisje nog. Ze had een volmaakt popperig gezicht waarin een paar harde en emotieloze ogen me aanstaarden.

‘Ja, meester, daar moet u iets aan doen,’ vielen de meisjes in haar omgeving haar bij.

Ik maakte een soort wegwerpgebaar en wilde doorgaan met mijn anekdote over hoe ik zelf koeien had gemolken, maar mijn stem sloeg plotseling over. Vanaf de achterste rij klonk gegrinnik en iemand imiteerde mijn haperende stem.

‘Kan het weer?’ vroeg ik.

‘Fuck you!’ klonk het giechelend.

Nu lachte de hele groep. Ik deed een paar stappen naar voren, liep zo dreigend mogelijk langs de tafels. Ik wist dat ik nu elke controle dreigde kwijt te raken.

[p. 29]

‘Wie was dat, zeg op, wie is er hier zo onbeschoft?’

Het werd doodstil in de klas, maar meer uit hoopvolle afwachting van de explosie dan uit respect.

‘Ik was het meester,’ klonk het achter me.

Serge keek me met een overdreven deemoedig gezicht aan.

‘Jij was het niet, maar dat geef niet, toch om half vier even blijven. Het was iemand uit die hoek. Daar bij de deur.’

De kinderen die ik aanwees ontkenden luidruchtig met verontwaardigde gezichten.

‘Ik zoek het na schooltijd wel uit.’

Omdat ik geen zin had om mijn verhaal te vervolgen, schakelde ik over op de tekst in het boek. Een leerling las hardop en struikelde bijna over elk woord van meer dan twee lettergrepen. Nog 50 minuten. Hierna liet ik ze zonder verdere uitleg de vragen uit hun werkschrift maken. Dit leidde onmiddellijk tot opgestoken vingers.

‘Vingers weg,’ sprak ik resoluut. ‘Alle antwoorden kun je in de tekst vinden.’

‘Maar ik snap de vraag niet.’

‘Alle vragen zijn te snappen. Kom je er echt niet uit, sla dan de vraag over en probeer het op het laatst nog eens. Straks bespreek ik de vragen.’

Er werd geklopt. De deur ging open en de stagiaires stapten binnen met een dienblad.

‘Thee of koffie, meester?’ vroeg Zwarte Bril hard. ‘Wij doen het vandaag want Anja is ziek.’

‘Koffie graag, en doe er maar een pizza bij.’

Ze keek me niet begrijpend aan, maar ze vertrokken zonder verder commentaar. Op dat moment zag ik dat een jongen in de hoek bij de deur een briefje opstak. Kinderen in zijn buurt lachten en probeerden de aandacht te trekken van hun klasgenoten. Ik liet mijn koffie in de steek en slenterde zo ontspannen mogelijk in zijn richting. Vanuit een ooghoek hield hem in de gaten. Hij was nog steeds druk in de weer met het briefje. Toen ik de achterste rij bereikte, sprong ik plotseling op hem toe en griste het papier uit zijn handen. Er stond Fuck you!!! onder een opgestoken middelvinger.

‘Kom maar mee,’ zei ik.

‘Wat, wat is er, ik doe niks.’

‘Dat is het hem juist, je doet niks, kom maar mee, ik weet wel een oplossing.’

Uiterst traag kwam hij overeind. Wat had ik hem graag een trap onder zijn reet verkocht, vooral omdat hij zo'n belachelijke broek aan had met een paar dozijn hoofd-, zij- en onderzakken.

Op de gang gaf ik hem een duwtje richting directiekamer.

‘Deze jongeman kan zich niet fatsoenlijk gedragen,’ meldde ik. De directeur keek me aan met een blik van waarom-los-jij-in-godsnaam-je-eigen-problemen-niet-op. Ik geneerde me een beetje dat ik daar stond. Meer dan twintig dienstjaren - op andere scholen weliswaar - en dan dit.

‘Blijf jij maar even hier,’ sprak hij lijzig tot de jongen. ‘Ik heb voor jou nog wel een karweitje.’

In de gang werd ik overspoeld door een golf van lawaai. Ik stormde naar mijn klas terug.

‘Ja, ja, ik ben er weer. Maak de vragen van kennis der natuur af, dan kunnen we daarna gaan tekenen,’ hield ik de groep een kluif voor.

Terwijl de chaos terugzakte tot een aanvaardbaar peil, besefte ik dat ik dit niet kon blijven doen. Dit invalwerk. Ik had met extreem moeilijke kinderen gewerkt, met bloedzuigers en straatschuimers, maar een ordeprobleem had ik nooit gehad. Mijn oude school was een half jaar geleden gefuseerd en daarna was mijn motivatie gekelderd. Ik had geen eigen groep meer, ik was een klusjesman geworden, een jo-

[p. 30]

ker die overal werd ingezet. Als ik niet maakte dat ik weg kwam uit het onderwijs zou het slecht met me aflopen. Misschien zou ik binnen afzienbare tijd mezelf niet meer in de hand hebben en een van de ettertjes een klap op zijn bek geven met alle gevolgen van dien. Ik had geen trek in zo'n afgang, ik moest op zoek naar een ander baantje. Misschien bij de groenvoorziening. Struiken en bomen etterden niet, ze kwamen niet van hun plaats en in het ergste geval gingen ze dood. Ik zou rust hebben onder blauwe luchten.

Uiteindelijk was er nog maar een halfuur over voor de tekenles. Ik besloot het biologiewerk niet meer te bespreken en begon al pratend tekenbladen uit te delen. Ik vroeg me af of het onderwerp griezelen op zolder niet te kinderachtig was, maar wonder boven wonder leek geen enkele leerling er problemen mee te hebben.

‘Maak het spannend, je mag de zaak best overdrijven,’ zei ik en somde voor de hand liggende details op: spinnenwebben, een bewegend gordijn, rare schilderijen, oude foto's, versleten schoenen, spookachtige schaduwen.

Ik had het nu bijna gehad, nog een halfuurtje en dan zou ik ze weg kunnen sturen. Opgelucht snelde ik langs de rijen, gaf aanwijzingen en zag tot mijn vreugde dat er aardige tekeningen ontstonden.

Alleen twee dikke Turkse meiden staarden lijdzaam naar het bord. Een van de twee had een kast getekend en op het papier van de ander stond enkel een naam met letters in verschillende kleurtjes.

‘Zo, jij schiet al op,’ zei ik.

‘Ik weet niets van zolder,’ antwoordde ze.

‘Teken maar oude kleren die er als spoken uitzien,’ zei ik en liep weer verder.

Uit mijn ooghoek merkte ik op dat Serge in een Donald Duck zat te lezen.

‘Ben je al klaar, Serge?’

‘Ik vind dit goed genoeg.’

Op zijn blad stonden twee figuren te kijken naar een derde die vanaf een balk aan een eindje touw bungelde. Een grote tong hing uit zijn mond.

‘Griezelen op zolder,’ zei hij. ‘Vet hè?’ En daarna dook hij weer in zijn strip.

‘Geef het lijk nog een mooi kleurtje,’ was mijn advies.

Toen de bel ging, maakte ik bij wijze van grap een schrikbeweging.

‘Nu al?’ brulde ik. ‘Wat gaat de tijd toch snel als het gezellig is. Nou, opruimen maar. Serge, jij blijft nog even.’

De klas stroomde leeg. Van opluchting begon ik lollig te doen tegen een groep meisjes. Even later kwam de directeur de fuck-you-kid afleveren.

‘Ik heb deze jongeman ernstig toegesproken,’ zei hij met een knipoog en maakte dat hij wegkwam.

‘Hier heb je een blaadje,’ zei ik tegen de jongen die met een verongelijkt gezicht op zijn stoel ging zitten. ‘Schrijf maar tweehonderd keer: Dit mag ik niet denken, zeggen of schrijven: fuck you!’

Hij pakte een blaadje uit zijn klapper, schreef de zin op en stak toen zijn vinger omhoog.

‘Meester, ik mag het niet schrijven, maar ik heb het nu toch gedaan. Krijg ik nou weer strafwerk?’

‘Laat me eens kijken,’ zei ik. Ik pakte het blaadje op en las de regel hardop.

‘Inderdaad,’ zei ik. ‘Nu heb je het weer gedaan, dat wordt dus vierhonderd keer.’

Hij lachte niet, maar bleef stil zitten en schreef niet meer.

‘Kom op,’ maakte ik een einde aan de grap. ‘Twee honderd keer, en vlug een beetje.’

‘En nu jij, Serge,’ zei ik. ‘Schrijf jij maar honderd keer: ik moet de waarheid spreken.’

[p. 31]

Heerlijk, dacht ik: ouderwetse strafregels. Hopelijk komen er klachten van verontruste ouders.

Een kwartier later stapte een verzorgde, jonge vrouw het lokaal binnen.

‘U bent de leraar van Jurgen?’ Ze wees naar de fuck-you jongen.

‘In elk geval deze middag.’

‘U weet het waarschijnlijk niet, maar op donderdag moet Jurgen om vier uur naar het Riag.’

Ik maakte een handgebaar: ‘Neemt u hem maar mee, dan kan hij zijn strafwerk thuis afmaken.’

Jurgen vertrok met superieure oogopslag, nadat hij zijn blaadje snel in zijn kontzak had gefrommeld. Zijn moeder zwaaide verontschuldigend als afscheid.

‘Nu mag ik zeker ook weg?’ vroeg Serge.

Hij keek me aan alsof we al jaren samen louche zaakjes opknapten.

‘Werk maar door,’ zei ik. ‘Je hebt al korting gehad, wat zijn nou honderd regels?’ Ik ruimde het bureau op en tien minuten later was hij klaar.

‘Wat wil je later worden?’ vroeg ik onverwacht.

‘Zijderupskweker,’ antwoordde hij zonder met zijn ogen te knipperen.

Ik lachte. Het antwoord stelde me gerust, die jongen zou zich nooit laten verrassen.

Hij verdween en ik zocht mijn spullen bij elkaar.

Buiten zag ik nog net hoe Serge snel op zijn aftandse mountainbike wegfietste. Op het moment dat ik me bukte en mijn fietssleutel in het slot stak, hoorde ik vlakbij het jankende remmen van een auto. Ik keek op naar het stuk weg dat vanaf het schoolplein zichtbaar was, maar zag niks bijzonders. Met de fiets aan de hand haastte ik me naar de oversteekplaats. Een paar meter voorbij het zebrapad zat Serge op de stoeprand. Zijn fiets lag in de goot. De roze gloed was uit zijn gezicht verdwenen.

‘Heb je je pijn gedaan?’ vroeg ik.

‘Ik geloof het niet, het was mijn eigen schuld,’ zei hij schaapachtig. ‘Ik fietste in één keer de weg over, dat doe ik altijd.’

‘Stommeling, wil je dood? Straks kunnen wij de rommel opruimen,’ mopperde ik, terwijl ik op zijn dikke rug klopte. ‘Sta eens op. Is die auto niet gestopt?’

Hij kwam traag overeind, veegde zijn broek af en bekeek zijn fiets.

‘Die vent was gek, hij reed gewoon door. Nou, mijn fiets is mooi naar de kloten.’

Het voorwiel was inderdaad in een hoek van bijna negentig graden dubbel gebogen.

‘Ik laat hem hier staan,’ zei hij.

‘Breng hem even naar school, zet hem maar in de gang. Als je wilt kun je met mij meerijden, maar dan moet je wel mijn tas dragen.’

Even later reed ik met een kreunende fiets naar huis. Bij het tweede kruispunt al scheidden zich onze wegen. Toen Serge mij mijn tas gaf, leek hij even te aarzelen.

‘Vindt u het nou leuk op school?’ vroeg hij.

‘Soms,’ antwoordde ik, geheel bezijden de waarheid.

‘Ik vind er geen zak aan,’ zei hij ernstig. ‘Als ik mijn hele leven naar school moest zou ik zelfmoord plegen.’

Ik wist niet wat ik moest antwoorden. ‘Pas goed op onderweg,’ stootte ik uit en fietste gewichtloos weg.