Hollands Maandblad. Jaargang 2001 (638-649)

[p. 25]

P'tit Louis
Een Europese herinnering
door Florus Wijsenbeek

In 1971 was ik werkzaam bij de juridische dienst van de Europese Commissie, een afdeling die zichzelf graag zag als een elitecorps binnen een volledig Frans opgezette ambtelijke organisatie. Alhoewel ik politiek actief was, was het toch een verrassing dat ik in dat jaar een brief kreeg van de toenmalige vvd-partijvoorzitter Haya van Someren-Downer.

Of ik mij maar spoorslags in verbinding wilde stellen met Dr. C. Berkhouwer, voorzitter van de Liberale fractie in het Europees Parlement, omdat, zo schreef mevrouw van Someren, het er steeds meer naar uit begon te zien dat voornoemde Berkhouwer tot voorzitter van het Parlement gekozen zou kunnen worden. In dat geval achtte de partij het raadzaam dat er iemand vanuit de partij als secondant naast hem zou optreden, om de betrekkingen over en weer met de partij te verzorgen. Zo iemand diende de partij goed te kennen en tevens van de Europese situatie goed op de hoogte te zijn, maar ook weer niet zo hoog in rang dat hij zich te goed voelde om als ‘duvelstoejager’ van de als eigengereid bekend staande Berkhouwer op te treden.

Ik voldeed aan die criteria.

Omdat mijn belangstelling meer politiek dan juridisch was en ik meende zo een carrière-sprong zou kunnen maken die in de Europese ambtenarij onmogelijk zou zijn, heb ik inderdaad een afspraak met Berkhouwer gemaakt.

De eerste ontmoeting vond plaats in de vergaderruimte van het Europees Parlement in Brussel, toen gevestigd in het Congrespaleis op de Kunstberg. Voor wie de huidige gebouwen van deze instelling kent, stelde de behuizing toen helemaal niets voor: twee vergaderzaaltjes en één kantoor, waar een bordje ‘Président’ op de deur hing. Achter dat bordje had de heer Berkhouwer zich reeds geïnstalleerd.

Direct na mijn binnenkomst kreeg ik het verwijt naar mijn hoofd geslingerd ‘dat het bier in Leiden lauw was’. Kennelijk refereerde Berkhouwer aan een spreekbeurt die hij een aantal jaren daarvoor op mijn uitnodiging als voorzitter van de Liberale studenten daar had gehouden. Vervolgens werd geconstateerd dat ik door de partij op zijn dak was geschoven en dat ik maar even geduld moest hebben, want dan zou de secretaris-generaal mijn positie verder in orde maken. Daar was ik eerlijk gezegd wel van onder de indruk. Een secretaris-generaal was niet de eerste de beste. Er waren er zelfs twee van. secretaris-generaal bij de Commissie was de fameuze en alom gerespecteerde Emile Noel; secretaris-generaal bij het Parlement was Hans Nord, die ik kende als een uitermate serieuze en studieuze man. Zou zo iemand een groentje als mijzelf op commando van een fractievoorzitter aannemen?

Na enige ongemakkelijke momenten ging de deur open; kwam er een klein verfrommeld ventje binnen met een aktetas zoals wij ze vroeger op de lagere school hadden. ‘Voila le Secretaire Géneral, Louis Maury,’ zei Kees Berkhouwer.

Het eerste wat dit mannetje deed, was dat tasje openmaken. De inhoud bleek te bestaan uit niet meer dan een overhemd en een interlockje, zo'n ouderwets onderhemd met bandjes over de schouders. Op z'n gemak kleedde hij zich vervolgens om. Berkhouwer scheen dit heel normaal te vinden. Wat me opviel, was dat het mannetje op de revers van zijn verfomfaaide pak de versierselen van officier van het Franse Legioen van Eer droeg. Hoewel ze wat vettig glansden, had en heeft niet iedereen die.

Pas later zou ik begrijpen waarom Maury te pas en te onpas een ander hemd aantrok. Op dat moment had ik andere zaken aan mijn hoofd. Ik moest mij snel inwerken op het secretariaat van de Liberale fractie. Dat bestond in die tijd behalve uit Maury en per ingang van direct mijzelf ook

[p. 26]

nog uit twee andere beleidsmedewerkers. De ene was een Duitser, Klaus Walper, die ook voor de Bondsdagfractie werkte en in Bonn gestationeerd was; de ander was Massimo Silvestro, ongeveer van mijn leeftijd, maar al sinds 1965 in Luxemburg werkzaam (hij was binnengebracht door Commissielid Gaetano Martino, uit wiens geboorteplaats Messina hij afkomstig was). Wij hadden ook nog drie secretaresses, twee Luxemburgse en een Belgische. Zij werden in de wandelgangen ‘les trois Graçes’ genoemd, hoewel slechts een van hen die titel verdiende. Zij was dan ook degene die niet kon typen, maar was wel altijd bereid de heren afgevaardigden ten dienste te staan. Met name de twee haantjes Thorn en Berkhouwer werden door haar bediend.

De totale staf van het parlement, dat toen 136 leden had, bestond die tijd uit zo'n zeshonderd mensen, waarvan de helft tolken en vertalers. Iedereen kende kortom iedereen, zeker omdat we vanuit Luxemburg voortdurend op reis moesten. Vrijwel elke week togen we naar Brussel, een maar per maand gingen we een week naar Straatsburg, en eenmaal per jaar reisden we met het hele parlement naar Rome en naar Afrika.

Tegenwoordig zijn er voor 626 leden meer dan 4000 ambtenaren en dan tel ik de persoonlijke medewerkers van de leden, gemiddeld twee per afgevaardigde, nog niet eens mee. Nu was het verschil dat de leden destijds niet direct werden gekozen en allemaal ook nog lid van hun nationale parlementen waren. In feite kwamen zij alleen maar voor de zittingen en een enkele commissievergadering, voor de rest deden wij als permanente staf van de fracties het werk, tezamen met de griffie en de commissiesecretariaten. Je schreef rapporten en interventies, die met enthousiasme werden voorgedragen door de afgevaardigden. Nu wordt het schrijf en denkwerk echt door de leden zelf gedaan.

Wij schreven ons dan ook suf. ‘Wij’ betekende voor de Liberale fractie: Massimo en ik. Want aan schrijven deed Maury niet. ‘Le p'tit Louis’ kon zich permitteren om vrijwel niets te doen. Hij was een verzetsheld, een ‘grand mutilé de guerre’ en bovendien, zoals hij zelf meende, een ‘bekende Fransman’. Dat was ook wel waar, en ik heb hem zijn ledigheid nauwelijks kwalijk genomen.

Louis Maury is dit jaar op achtentachtigjarige leeftijd overleden. Hij was zijn werkzame leven voor de oorlog begonnen als leraar aardrijkskunde en geschiedenis aan het meisjeslyceum in de Normandische provincieplaats Evreux. In de oorlog ging hij bij het verzet, maar werd al vrij snel opgepakt en dusdanig gemaltraiteerd dat de huid van zijn rug er nooit van herstelde. De rest van zijn leven was hij daardoor gedwongen enkele malen per dag van onderhemd en overhemd te wisselen.

Voor zijn verzetsdaden en de ondergane martelingen had Louis niet alleen het legioen van eer gekregen, maar ook een officiële erkenning als ‘oorlogsgewonde’, hetgeen recht gaf op een gereserveerde zitplaats in het openbaar vervoer en nog zo wat kleine privileges. De kaart waarop dat stond heeft hij me meer dan eens laten zien. Het was een mooi staaltje van Franse logica, want er stond op dat hij 110 procent invalide was, hetgeen volgens mijn berekening niet waar kon zijn, want hij was allesbehalve dood. Weliswaar was hij geestelijk zowel als lichamelijk misschien een beetje merkwaardig, maar hij was bepaald niet invalide. Dat had hij meer dan eens bewezen.

In de begintijd van de televisie was er op de enige Franse zender een quiz genaamd ‘La tête et les jambes’. Over een bepaald onderwerp werden er vragen gesteld, maar de kandidaten moesten ook een sportprestatie verrichten tegen een bekende sportheld. Maury had zich voor de quiz aangemeld. Zijn feitenkennis was immens: hij was niet alleen een ouderwets opgeleid leraar aardrijkskunde en geschiedenis, maar las bovendien voor zijn plezier encyclopedieën zoals u en ik een boek lezen - wanneer hij de Larousse van a tot z uit had, begon hij aan de Grand Robert en wanneer hij die uit had aan de Franse uitgave van de Brittanica enzovoort. Het was dan ook geen wonder dat hij alle vragen wist. Het was misschien wel een wonder dat hij bovendien de verplichte sportprestatie tegen een befaamde sportheld won. Louis moest fietsen tegen Jacques Anquetil, die destijds meermaals de Tour de France had gewonnen, en kreeg daarbij wel een voorsprong bij de start, maar toch.

In die tijd dat mensen nog met het hele gezin naar de kroeg gingen om naar de enige tv in het dorp te kijken, werd Maury dus inderdaad een bekende persoonlijkheid. Zijn roem steeg zelfs zo dat hij de winnaar van de Tour in het Parc des Princes in Parijs de prijs mocht uitreiken, een belangrijke taak in het Franse openbare leven die nu

[p. 27]

is voorbehouden aan de president van de Republiek.

Dit publieke succes had Maury ertoe gebracht zich kandidaat te stellen voor de Assemblee Nationale in zijn district Evreux. Maar daar had hij buiten de waard gerekend. Zittend afgevaardigde was de Prins de Broglie, voormalig staatssecretaris die voor de Gaulle de vredesonderhandelingen met de Algerijnse rebellen in Evian had gevoerd. Deze was telg uit een oud adellijk Bourbon-bastaardgeslacht (hij leek inderdaad sprekend op Lodewijk xviii) waaruit ook twee Nobelprijswinnaars in de natuurkunde waren voortgekomen, en bovendien burgemeester van het plaatsje Broglie, waar zijn gelijknamige kasteel met zo'n 240 kamers stond.

U kunt zich voorstellen dat Broglie niet van de tegenkandidatuur van Louis Maury was gecharmeerd. Hij liet hem ontbieden en gebood hem zijn kandidatuur in te trekken op straffe van bekendmaking van Louis' niet geheel didactische handelingen met de aan hem toevertrouwde ‘jeunes filles’. Als beloning zou hij zich de volgende week in Luxemburg mogen melden als nieuwe secretaris-generaal van de Liberale fractie in het Europees Parlement, waarvan Broglie lid was. Dat heeft Maury gedaan.

Het is overigens met de Prins de Broglie niet goed afgelopen. Op kerstavond 1976 werd hij in Parijs vermoord. Volgens de nooit opgehelderde geruchten had de toenmalige Franse minister van Binnenlandse Zaken, later zijn opvolger in mijn fractie, de Prins Poniatowski, er iets mee van doen. Eén ding wisten wij in elk geval wel, Broglie had allerlei schimmige zaakjes in Luxemburg en op Sicilië lopen, naar verluidt met wapens en drugs, en bovendien onderhield hij een gravin in Straatsburg als maîtresse.

Louis Maury had intussen niet alle hoop opgegeven een carrière in de politiek te kunnen

[p. 28]

beginnen. Hij zou senator en/of minister van oud-strijders gaan worden, zo verzekerde hij ons dikwijls. Zijn strijdmakker premier Messmer had hem dat persoonlijk gezegd. Elke zomer ging hij tijdens de vakantie naar zijn huisje op het eiland Yeu, waar ooit maarschalk Pétain gevangen had gezeten. Hij had daar geen telefoon, maar je kon hem via de slager wel bereiken. Eén keer kwam hij stralend terug. Hij prees ons dat we het telefoonnummer van de slager hadden doorgegeven, want Messmer had hem daar gebeld om minister te worden, wat hij natuurlijk had geweigerd.

Louis maakte van zijn luizenbaantje in Luxemburg gebruik om een boek te schrijven. Elke vrijdagmiddag werden Massimo Silvestro en ik in zijn bureau geroepen om daar een nieuwe inhoudsopgave van dit ‘boek der boeken’ aan te horen. Meer dan die inhoudsopgave hebben we nooit gezien en zelfs daaraan was geen touw vast te knopen. Een goede dag, het zal ergens in 1977 zijn geweest, meldde Maury ons dat het boek af was, maar de tekst kregen we niet te zien, die was een verrassing. Hij zou onze toenmalige fractievoorzitter, de Franse afgevaardigde Jean Durieux, als co-auteur op het omslag vermelden. Aan de directeur van de zittingsdienst had hij gevraagd of het werk in de parlementsdrukkerij mocht worden vervaardigd. Deze directeur had al zo vaak gehoord dat Louis het ‘boek der boeken’ zou gaan publiceren, maar evenmin als wij ooit iets concreets gezien, en zei zoiets als ‘Ja hoor, Louis, dat is wel goed’. De schrik was derhalve groot toen inderdaad ineens in grote oplage de brochure Het overzicht van de democratie door Louis Maury en Jean Durieux van de persen der parlementsdrukkerij rolde en er voor de zitting van het parlement de week daarop geen papier meer beschikbaar was.

Het boek zelf was een en al baarlijke nonsens, behalve dat er scherpe kritiek in stond op het juist daarvoor verschenen De Franse Democratie, het boek van de Franse president, onze latere fractievoorzitter, Valery Giscard d'Estaing. Louis zelf was voor Giscard te onbelangrijk om er aandacht aan te besteden, maar Durieux, als lid van de Onafhankelijke Republikeinen een partijgenoot, heeft het geweten. Juist daarvoor was Durieux uitgenodigd voor de presidentiële jacht op kasteel Rambouillet. Omdat hij geen echte jager, maar wel een Fransman was, had Durieux alles nieuw aangeschaft: geweer, kostuum, hoed, laarzen, weitas enzovoort. Toen hij volledig bepakt en bezakt bij het hek van Rambouillet aankwam in de dienstauto van de parlementsfractievoorzitters, stond daar een adjunct kabinetschef hem op te wachten. Of hij maar rechtsomkeert wou maken. Giscard had zijn boek ontvangen en wilde hem nooit meer zien. Durieux is nooit meer herkozen, heeft het tevergeefs nog geprobeerd bij Le Pen en is jong gestorven.

Merkwaardiger nog was wat mij persoonlijk met Maury overkwam. Destijds vond ik het voorval ronduit bedreigend, maar nu kan ik er met mijn vriend Massimo nog regelmatig om lachen. Op een middag kwam een van de drie gratiën mijn bureau binnen: ‘Florus, de secretaris-generaal wil je spreken.’ Dat klonk niet goed; meestal ging dat niet zo formeel. Dus begaf ik mij naar het bureau van Louis en meldde mij met een militair saluut: ‘Tot Uw orders, generaal.’

Louis begon daarna in de zakken van zijn verkreukelde pak te graaien en kwam met een bonnetje van de supermarkt te voorschijn waarop hij had geschreven: ‘Florus, je hebt mij verraden en ik heb mensen voor minder gedood.’

Op mijn vraag wat ik dan wel niet gedaan had om zo'n bedreiging te moeten aanhoren, gaf hij als antwoord: ‘Dat weet ik niet meer, maar doe het niet nog eens.’