Hollands Maandblad. Jaargang 2001 (638-649)

[p. 55]

Crisis in de journalistiek (2)
door Graa Boomsma

De literatuur is langzaam, de journalist is jachtig. Deze kwalificatie kwam bij me op na lezing van Bastiaan Bommeljé's opgewonden openingsartikel ‘De zaak W... Een justitieel en literair schandaal in Nederland’ (Hollands Maandblad 2001-5). Daarin maakt Bommeljé zich, zeer terecht overigens, bijzonder boos om de apathische wijze waarop literair Nederland zich heeft opgesteld tegenover de belachelijke en beledigende rechtszaak waarin schrijver Pieter Waterdrinker verwikkeld raakte naar aanleiding van zijn roman Danslessen (1998): een strafklacht wegens één zinnetje in zijn roman. Helaas slaat Bommeljé wild om zich heen en probeert hij met name Rudy Kousbroek en ondergetekende te raken, waarbij enkele akelige hiaten in zijn kennis aan het licht komen.

Het verwondert mij dat deze journalist nu pas in opstand komt tegen de justitiële moraalridders en het bezadigde letterkundevolkje. Ikzelf deed dat al veel eerder, binnen de Vereniging van Letterkundigen en als redacteur van de slaa.

Eerst de VvL maar, waarvan ik tot voor kort voorzitter was: ‘hij vertrok met stille trom’ schrijft Bommeljé suggestief. Tja, trommels en trompetten zijn nu eenmaal geen traditie om VvL-bestuursleden uit te luiden. De belangenverdediging van schrijvers, vertalers en free-lancejournalisten gebeurt vaak achter de schermen, zelden op het podium. De ‘spreekwoordelijke inertie’ waarvan Bommeljé de VvL beschuldigt is een gemakzuchtige, losse journalistieke flodder die niets te maken heeft met de werkelijkheid. Bommeljé weet niet waar hij het over heeft.

Toen Pieter Waterdrinker en Herman Doeleman - ook mijn, briljante, advocaat toen ik voor de rechter werd gesleept omdat ik de Indië-veteranen zou hebben beledigd - contact met mij zochten, was mijn eerste reactie dat Waterdrinker als de donder lid moest worden van de VvL. Want een schrijver die een beroep doet op een schrijversvakbond waarvan hij geen lid is mag zoiets verwachten. Bovendien heb ik hem én Herman Doeleman te verstaan gegeven dat de Stichting Rechtshulp, opgericht door de VvL maar met een eigen bestuur en eigen bevoegdheden, dé instantie was om bij aan te kloppen (bureaucratische regel: na één jaar VvL-lidmaatschap kan een auteur een beroep doen op het financiële fonds van de Stichting Rechtshulp, dit om misbruik te voorkomen).

Intussen reageerde het VvL-bestuur, toen ik mijn gesprekken met Waterdrinker en Doeleman aan de orde stelde, nogal lauw en verdeeld op de Waterdrinker-zaak. Wat de zaak nog ingewikkelder maakte was het feit dat Pieter Waterdrinker als kersvers VvL-lid niet aanklopte bij de Stichting Rechtshulp. Mij was inmiddels duidelijk geworden, door informele contacten met onder anderen bestuurslid Arie van den Berg (jaja, al die activiteiten achter de schermen), dat de Stichting Rechtshulp niet stond te trappelen om Pieter Waterdrinker met raad en financiële daad terzijde te staan. Vlak nadat bekend werd dat de Hoge Raad zich zou gaan bemoeien met de zaak-Waterdrinker heb ik de zaak weer aan de orde gesteld binnen het VvL-bestuur. Of VvL-bestuurslid Thomas Verbogt (hij is bestúúrslid, meneer Bommeljé en niet alleen maar lid) daarbij aanwezig was, weet ik niet meer. De suggestie van Bommeljé - gevoed door het slechte geheugen van Verbogt óf, wat aannemelijker is, door foutieve informatie van Waterdrinker zelf - dat de zaak-Waterdrinker nooit ter sprake is geweest binnen het VvL-bestuur, en dat ik dus een leugenaar ben, raakt kant noch wal. Er is zelfs, op mijn initiatief (ik vond het justitie-gesjoemel rond Danslessen van algemeen literair belang en een zaak die álle schrijvers aanging) een brief van het VvL-bestuur uitgegaan naar de Stichting Rechtshulp, die toen nog steeds geen levensteken van Waterdrinker had ontvangen, om toch vooral serieus naar zijn eventuele vraag om rechtshulp te kijken. In het VvL-bestuur (belt u VvL-secretaris Hilde Pach eens op, meneer Bommeljé, en vraag notulen op in plaats van gemakzuchtig te koersen op het geheugen van Verbogt of op de influisteringen van Waterdrinker; en waarom heeft u míj nooit gebeld?) heb ik een en ander bepleit en gezegd dat de zaak alle formele barrières om geen steun te verlenen overstijgt. Maar dat mijn woorden in het gemêleerde gezelschap van vertalers en schrijvers op vruchtbare bodem vielen kan ik niet zeggen. Een zeer frustrerende ervaring.

[p. 56]

Wat te doen? De voorzitter van de VvL is geen dictator die zijn wil aan het bestuur kan opleggen, laat staan aan een ander bestuur (de Stichting Rechtshulp) die over de centen gaat.

Als lid van de programmacommissie van de slaa, de literaire organisatie die in de Amsterdamse Balie allerlei avonden organiseert rond minder of meer actuele literaire thema's, heb ik eind 1999 het voorstel gelanceerd om te komen tot een solidariteitsactie rond Pieter Waterdrinker, zijn roman Danslessen en de intimiderende justitiële poppenkast eromheen. Was het niet een goed idee, zo opperde ik in het gezelschap van Rob Schouten, Barber van de Pol, Xandra Schutte, Allard Schröder en anderen, om een soort literaire rechtszaak te organiseren - compleet met rechter, aanklager, jury en advocaat - rond Danslessen? Zo gezegd, zo gedaan. In februari 2000 was het zover: een literair proces-verbaal-slaa-programma ter ondersteuning van Pieter Waterdrinker, waarbij en passant de zaak Flaubert-Madame Bovary aan bod kwam. Deelnemers aan dit speels-ernstige literaire rollenspel waren onder anderen: H.U. Jessurun d'Oliveira (rechter en ook als zodanig gekleed), Herman Doeleman (advocaat) en zeer betrokken getuigen à charge en decharge als Margot Dijkgraaf, M. Februari, Xandra Schutte. In de jury, die aan het einde van de avond tot een bevrijdende uitspraak kwam om op die manier Pieter Waterdrinker een hart onder de riem te kunnen steken, zaten ‘mensen uit het publiek’, onder wie ik (ik ken mijn plaats).

Deze morele steun is niet onopgemerkt aan Pieter Waterdrinker voorbij gegaan. Ik verbaas mij erover dat Bastiaan Bommeljé aan die unieke literaire solidariteitsactie voorbijgaat in zijn wel erg late stuk pro-Waterdrinker en pro-vrijheid in de literaire kunst, een artikel waarin ik word opgevoerd als een leugenachtig en lamlendig sujet dat zelf in 1994-1995 wel heeft geprofiteerd van de Stichting Rechtshulp maar vervolgde collega's die op diezelfde Stichting een beroep doen zou laten barsten als het eropaan komt.

In een vorig nummer van Hollands Maandblad schreef Bastiaan Bommeljé over de crisis in de journalistiek. Die crisis begint bij het opschorten van hoor en wederhoor, bij het verzwijgen van cruciale feiten, bij het ‘op de man’ spelen zonder zich behoorlijk te informeren, bij de verborgen agenda.

Ik weet wat Pieter Waterdrinker heeft moeten ondergaan toen hij onder het juk van de Nederlandse justitie doorging, ik heb dezelfde lakse houding van collega's ondergaan toen ik in de beklaagdenbank zat (uitzonderingen waren warme steunbetuigingen van Rudy Kousbroek, Atte Jongstra, Theun de Vries, A.F.Th. van der Heijden). Om zijn appeltjes te kunnen schillen met deze en gene maalt brulboei Bastiaan Bommeljé niet om een fatsoenlijke journalistieke omgang met feiten en conclusies. Ik heb zijn slordige stuk als kwetsend ervaren.

Repliek

Onweersproken in het bovenstaande blijft mijn observatie dat de Vereniging voor Letterkundigen zich nimmer heeft uitgesproken over de kwestie Waterdrinker, of enige openbare activiteit dienaangaande heeft ontplooid. Ik begrijp dan ook niet goed wat de slaa-bijeenkomst met de nagespeelde literaire rechtszaken (op 9 maart 2000 overigens) te maken heeft met het zwijgen en de inactiviteit van de VvL. Nergens in mijn stuk in hm 642 (mei 2001) gebruik ik de termen ‘leugenachtig’ of ‘lamlendig’, dus ook niet aangaande Graa Boomsma.

Indien ik journalist zou zijn, zoals Boomsma abusievelijk meent dat het geval is, zou ik nu schrijven: We stand by our story. - bb