Hollands Maandblad. Jaargang 2001 (638-649)

[p. 26]

Franklin revisited!
door Maarten 't Hart

Dankzij het feit dat Franklin voor de Libris-prijs werd genomineerd, viel deze roman van Thomas Lieske de eer te buurt in twee rondes gerecenseerd te worden. Recensenten die bij de eerste ronde voorjaar 2000 al vuur en zwavel op Franklin lieten neer regenen, bedolven de roman in de tweede ronde onder kolkende lava. Arjan Peters ging daarbij voorop. In zijn Volkskrant-recensie van 19 mei 2000 schreef hij dat Lieske, ‘om echt te vervoeren, opnieuw moest beginnen’. In zijn herhaalrecensie van 22 mei 2001 ontpopt hij zich als een briesende leeuw. Hij noemt Franklin ‘een opzichtige kunstroman, waarin



loos gefreak moet doorgaan voor ongehoord magisch-realisme’. Verderop gewaagt Peters van ‘koudvuur en artificieel gedaas’, en van ‘doorgedraaide flauwekul’. Het mocht niet baten: Franklin kreeg op 24 mei jongstleden de Libris-prijs.

Ook Max Pam was verontwaardigd dat de roman van Lieske door de jury was genomineerd. Volgens hem was de jury - ze bestond, zei hij, uit Amsterdam-Zuid bewoners die Amsterdam-Zuid bewoners genomineerd hadden - niet goed bij haar hoofd. Toch was hij op 16 juni 2000 in de eerste ronde niet eens zo ontevreden over Franklin. De roman begon volgens hem veelbelovend. De eerste 22 bladzijden waren goed. Dat is al heel wat, denk je als weinig verwende lezer.

Pam lijkt overigens de enige recensent die het hoofd nog enigszins koel hield. In zijn eerste kritiek is niet onvoorwaardelijk voor of onvoorwaardelijk tegen, hij wikt en weegt, waardeert het begin dat in een nikkelmijn speelt, en wijst het slot af. Pas in zijn tweede recensie verwijst hij Franklin tamelijk gedecideerd naar de schroothoop.

Lieske is kennelijk een auteur die sommige lezers (en dus ook recensenten) helemaal weet mee te slepen, terwijl andere lezers slechts met schrik en afschuw op zijn proza reageren. Lees je de recensies dan is het net alsof je over een nieuwe roman van Koolhaas wordt geïnformeerd. Blijkbaar is er sprake van een hevige verbeeldingswereld, van groteske visioenen, van een barok bouwwerk vol daverende symboliek. Voor ontvankelijke, nimmer volledig aan het spannende jongensboek ontgroeide recensenten zoals Tom van Deel (Trouw) en Robert Anker (Parool) blijkt dit gefundenes Fressen, maar nuchtere onderwijzeressen zoals Annemiek Neefjes (Vrij Nederland) en Janet Luis (NRC Handelsblad) laten zich niet imponeren door deze tekst die volgens Van Deel zo'n ‘hoog soortelijk gewicht heeft’. (Vandaar misschien dat hij bij Luis en Neefjes zo loodzwaar op de maag ligt).

Bij Tom van Deel krijg je de indruk dat Lieske een formidabel meesterwerk schreef. Na lezing van Franklin is het ‘alsof je uit een volmaakte droom bent gevallen’. Om aan te geven wat een fantastisch boek Franklin is, ontleende hij een pakkend zinnetje aan de consumentengids waarin laatst vacuüm-cleaners werden gerecenseerd: ‘De zuigkracht van Franklin is enorm.’ Volgens Van Deel is het ‘moeilijk, zo niet onmogelijk om het verhaal na te vertellen’, en vervolgens vertelt hij zo verbluffend adequaat Franklin na dat je het nauwelijks nog hoeft te lezen. Van Deel besluit zijn recensie met de opmerking: ‘De laatste bladzijden reken ik tot de aangrijpendste en ontroerendste die ik ken.’

Ook volgens Anker is ‘Franklin zo'n boek dat je niet kunt navertellen, maar uitsluitend ervaren’. Hij deelt dat pontificaal mee nadat hij de eerste vijftig bladzijden van de roman minutieus heeft naverteld.

Janet Luis vertelt Franklin ook tamelijk adequaat na. Pas in de laatste zin van haar recensie in NRC Handelsblad geeft ze expliciet haar mening over de roman: ‘...waarom moeten wij al die bladzijden lezen over iemand die maar geen bekende wil worden en die wij alleen maar schouderophalend kunnen volgen op zijn duistere wegen?’ Het is jammer dat zij, bij wijze van handreiking aan de ervaren kritieken-lezer die allang weet dat je, om te achterhalen hoe het oordeel

[p. 27]

van de criticus luidt, bij elke recensie kunt volstaan met het lezen van de eerste en laatste regel, in haar laatste zin duidelijk haar oordeel formuleert. De kracht van haar altoos wat weifelend en voorzichtig en doorgaans vrij stroef geschreven recensies is dat je uit de wijze waarop zij de roman-verhalen navertelt en uit de citaten die zij geeft zelf wel kunt distilleren of je het door haar besproken boek wilt gaan lezen. Je hebt haar oordeel niet nodig, zoals je in feite nooit een oordeel van een recensent nodig hebt. Uiteindelijk is het enige wat je, als je een recensie leest, wilt weten: zou dit een boek zijn waar ik plezier aan kan beleven? Zo kon ik uit de juichrecensie van Van Deel moeiteloos opmaken dat ik Franklin als humorloze humbug zou ervaren - hetgeen inderdaad het geval bleek.

Neefjes zegt in haar beschouwing in Vrij Nederland daarentegen kalm: ‘Het verhaal gaat als volgt’, en vertelt Franklin dan heel rustig na, waarna zij ons vervolgens meedeelt dat ‘in de karaktertekening en de dialogen ieder psychologisch vernuft ontbreekt’.

Ook Jan Paul Bresser vertelt Franklin in zijn Elsevier-recensie van 13 mei 2000 nauwkeurig na. Uit de wijze waarop hij het boek samenvat, maak ik op dat hij er wel van gecharmeerd is geweest, maar over ‘enorme zuigkracht’ rept hij in zijn recensie niet, laat staan dat hij gewaagt van ontroerende en aangrijpende laatste bladzijden.

Volgens Ingrid Hoogervorst (De Telegraaf) eindigt Franklin lang zo goed niet als het begon. ‘Vooral tegen het slot schieten de handelingen van zijn personages alle kanten op en verslapt de aandacht van de lezer.’ Hoe ik mij moet voorstellen dat ‘handelingen van personages alle kanten’ kunnen opschieten, is mij een raadsel, maar zoveel is wel zeker: Hoogervorst werd bepaald niet ontroerd door het slot. Je zou zeggen: als die handelingen kennelijk alle kanten opschieten, is de schrijver te kort geschoten, maar nee, dat blijkt niet het geval te zijn want ‘aan Lieskes verbeeldingskracht ligt dat niet, evenmin aan zijn zorgvuldige, verrassende formuleringen’. Ondanks het feit dat verbeeldingskracht en stijl dus optimaal blijven, schieten de gedragingen der protagonisten schieten alle kanten op. Wat merkwaardig! Alsof Hoogervorst wil zeggen: de auto slingerde vervaarlijk over de weg, maar dat lag niet aan de bestuurder, want die reed geweldig secuur.

In de beschouwing die Pieter Steinz naar aanleiding van de Libris-nominaties op 22 mei 2001 in NRC-Handelsblad schreef, vinden we een beknopte recensie van Franklin. De roman, aldus Steinz, ‘wordt door de jury geprezen om zijn “overweldigende beelden”, en “spervuur van taal”, en is inderdaad niet op een slechte zin te betrappen’. Dat neemt niet weg, gaat Steinz echter voort, ‘dat de combinatie van staccato alinea's en gruwelijke details voor veel lezers een beproeving zal zijn, en dat het verhaal van een Haagse verschoppeling en diens door de Tweede Wereldoorlog verknipte oom mij Siberisch liet - koud als de Finse nikkelmijn waarin de roman begint’.

Moeten we nu verbaasd zijn dat Franklin, ondanks het feit dat boek de meeste recensenten ‘Siberisch’ koud liet, bekroond werd met de Libris-prijs? Moeten we daar een complot achter zoeken? Hebben Querido-auteurs in de jury een Querido-collega een opkontje willen geven? Heeft Tom van Deel achter de schermen via z'n levensgezellin en jury-lid Marjoleine de Vos zoveel invloed weten uit te oefenen dat Franklin daarom bekroond werd? Of heeft Max Pam gelijk als hij stelt dat bewoners van Amsterdam-Zuid een buurtgenoot aangenaam hebben willen gerieven? Joyce Roodnat vond al dit soort gekrakeel en al deze veronderstellingen maar grote nonsens: natuurlijk had de jury heel objectief en uitsluitend werkend met de zuiverste literaire criteria het beste boek van het jaar 2000 bekroond, zo stelde zij in een kort stukje in NRC-Handelsblad.

Ach ja, wat heerlijk als je zoals Joyce Roodnat nog kunt geloven dat er bij al die prijzen met al die longlists en shortlists en nominaties geen sprake kan zijn van vriendjespolitiek, belangenverstrengeling, nepotisme of invloed achter de schermen. Wat prettig is je nog zo naïef kunt zijn dat je gelooft in integere jury-leden en in terechte bekroningen. Juist in dit geval, waar zo'n miserabel, humorloos wanproduct werd bekroond, lijkt grote achterdocht gewettigd. Bij deze aflevering van het Libris-spektakel waarbij vijf Querido-auteurs werden genomineerd door juryleden die of zelf bij Querido uitgaven of via hun echtgenoot nauwe banden onderhielden met dat uitgevershuis, werd merkwaardigerwijs juist onverbloemd gedemonstreerd dat zo'n jury doodgewoon corrupt kan zijn. Doorgaans weet men heel wat beter te verbergen dat er sprake is van doorgestoken kaart.

[p. 28]

Toen de ako-prijs die inmiddels met behoud van Umtul Kiekens als coördinatrice in de Libris-prijs werd omgetoverd ergens in 1984 in het leven werd geroepen, werd de allereerste ako-prijs uitgereikt aan de roman Publiek geheim van J. Bernlef. Het is de vraag of vandaag de dag nog één lezer te vinden is die deze roman ooit nog opslaat. En zo de roman wellicht nog hier of daar lezers vindt, zeker is dat het geen meesterwerk is gebleken dat diepe sporen heeft nagelaten in de Nederlandse literatuur. Datzelfde geldt voor de roman van een Belgische mevrouw - ze heette Rozijn of Raskin of zoiets - die vervolgens werd bekroond. Hans Warren zat toen in de jury en was toevallig erg bevriend met deze mevrouw Rozijn. Van deze Rozijn daarna, al publiceerde ze nog een tweede knoeiwerkje, nooit meer iets vernomen. En hetzelfde geldt voor vele andere bekroonde boeken en hun gelauwerde auteurs.

Van alle onderdelen van het literaire leven is dit prijzen-festival met nominaties wel het meest miserabele aspect. Nadat zij eerst een ton in de wacht hadden gesleept, hebben Voskuil en Brouwers verklaard dat zij niet meer aan dit circus wensen mee te werken. Wij hadden hen kunnen bewonderen voor deze ferme uitspraken als zij een en ander hadden verklaard vóórdat zij die ton opstreken. Zelf heb ik tot m'n grote spijt ook eenmaal deel uitgemaakt van zo'n ako-jury. Daardoor weet ik nu weliswaar hoe het toegaat in zo'n jury - de leden ervan zijn enorm lui en wringen zich in allerlei bochten om al die ingestuurde boeken maar niet te hoeven lezen - en begrijp ik beter waarom er altoos zulke bizarre nominaties en bekroningen uit de bus komen, maar ik beschouw het als een grote smet op mijn naam dat ik mij voor deze verachtelijke zwendelarij heb geleend.

Wie nagaat welke romans sinds 1984 bekroond zijn met ako- dan wel Libris-prijs dan wel Gouden Uil en wat daarvan in de herinnering nog voortleeft of gelezen wordt, kan alleen maar concluderen dat de schrijver van een piepklein, nimmer met enige prijs bekroond geschrift, daarover reeds eeuwen geleden het verlossende woord sprak: ‘Wederom zag ik onder de zon, dat niet de snelsten den wedloop winnen, noch de sterksten den strijd, noch ook de wijzen het brood, noch ook de schranderen den rijkdom, noch ook de verstandigen de gunst, want tijd en toeval treffen het allen.’