Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 15]

Een omhelzing met duizend armen
door Maarten 't Hart

Hoewel de titel van Ronald Gipharts meest recente roman onomwonden luidt Ik omhels je met duizend armen, wordt er in de recensies die ik van dit boek onder ogen kreeg, allerminst verschrikt gereageerd. De anonieme criticus van het blad Avantgarde gewaag, zelfs van een ‘prachtige titel’. Blijkbaar ontbreken bij deze recensenten de naar mijn smaak toch zo voor de hand liggende vangarm-associaties. De titel kan niet slaan op één van de inktvissoorten. De meeste soorten hebben acht armen, sommige soorten



zijn zelfs uitgerust met tien armen. Voorzover ik weet, is er maar één organisme dat over een duizendtal armen beschikt, en dat is Gorgoncefalus caput-medusa. Bij deze griezel uit de klasse der Ophiuroidea - de Slangesterren - zijn de zeer lange, vertakte vangarmen ook nog toegerust met kransen van haakvormige stekels. Een omhelzing van dit organisme behoort stellig tot een van de meest ultieme verschrikkingen.

De in het algemeen juichende recensies over deze duizendarmen-roman van Giphart geven mij stuk voor stuk het gevoel dat de critici dit literaire equivalent van Gorgoncefalus (onbedoeld?) in hun gretige armen verstikken. Zo schrijft de anonieme recensent in het blad Glossy: ‘Ronald Giphart is volwassen geworden, maar toch lekker jong gebleven. Ik omhels je met duizend armen is een heerlijk boek met veel vaart en herkenbare emoties, twijfels en cynische levenswijsheid. Weer een hit voor Giphart.’

Vooral bij de termen ‘lekker’, ‘heerlijk’, ‘herkenbare emoties’ en ‘hit’ krimp ik in elkaar alsof ik door de haakvormige stekels van Gorgoncefalus geënterd wordt. ‘Herkenbare emoties!’ Ik dacht juist dat het er in de literatuur vooral om ging iets te verwoorden wat de lezer, teneinde zijn ervaringswereld te verrijken of uit te breiden, nog niet kende. Maar ja, ook Ernest Marx prijst Giphart in de Viva omdat de ‘situaties’ die hij beschrijft ‘vaak herkenbaar’ zijn. Situaties - dat woord alleen al, en dan ook nog voorzien van het troosteloze adjectief ‘herkenbaar’.

Volgens de recensente van de Volkskrant Monica Soeting heeft Giphart ‘een hoop te vertellen’, en springt de schrijver ‘ook hier weer vlot en vrolijk van het ene onderwerp op het andere’. Maar toch, zo begrijp ik, ‘lijkt hij zijn nieuwste boek wat minder hatsiekadee uit de computer geramd te hebben’. Aldus strekt deze recensente haar ‘hoop’ vangarmen ‘hatsiekadee’, ‘vlot en vrolijk’ uit naar deze roman, waarin - zo begrijp ik uit de samenvattingen ervan - erotiek en een reisje naar La Palma centraal staan. Ach ja, de Nederlandse schrijver heeft vandaag de dag nog maar twee onderwerpen: seks en zijn vakantiebelevenissen, een en ander vaak zelfs gecombineerd.

Volgens Hans Warren (Provinciale Zeeuwse Courant) ‘heeft de humor van Giphart montere kleurtjes’. Mij dunkt, dodelijker kwalificatie is nauwelijks denkbaar (wilt u een boek lezen waarin de humor ‘montere kleurtjes’ heeft?), maar desondanks gewaagt Warren van een prachtige roman die hij aldus bondig samenvat: hij gaat ‘over de liefde, het leven en de dood’. Ooit een roman gelezen die niet ging over de liefde, het leven en de dood?

Volgens Jeroen Vullings (Vrij Nederland), ‘zindert het boek van vertelplezier’, en ‘leest [Gipharts] roman bepaald niet zo schematisch, eerder als een prettige chaos waarin het ene verhaal in het andere vloeit’. (Als een roman ‘bepaald niet zo schematisch leest’, moeten er ook romans bestaan die bepaald wel schematisch lezen. - ‘De roman leest schematisch.’ Wat moet je je daar nu toch bij voorstellen? Ik wist trouwens niet dat romans zelf ook konden lezen.)

Gipharts boek is volgens Vullings overigens ‘zo provocatief met woordspelingen en taalleut

[p. 16]

overvoerd dat het in zijn geheel aanstekelijk uitpakt’. Taalleut die in zijn geheel (dus blijkbaar niet op onderdelen) aanstekelijk uitpakt. Wat lijkt me dat verschrikkelijk! Zoals het me ook verschrikkelijk lijkt om een boek te lezen dat ‘zindert van vertelplezier’ en ‘provocatief met woordspelingen overvoerd is’ en dat leest ‘als een prettige chaos waarin het ene verhaal in het andere vloeit’. Hoe je je in elkaar vloeiende verhalen moet voorstellen, is mij trouwens niet duidelijk.

In de recensie van Max Pam (HP/De Tijd) ontbreken de hatsiekadee-termen. Kort samengevat luidt zijn oordeel: Giphart is goed, maar Wolkers is beter. Bij Pam krijg je, anders dan bij Warren met zijn montere kleurtjes, en Vullings met zijn schematisch lezende romans en in elkaar vloeiende verhalen die zinderen van vertelplezier, de indruk met een niet onaardige roman te maken te hebben, ook al zegt hij: ‘Het punt is dat Giphart vastgelopen lijkt in zijn eigen onderwerp. Op middelbare scholen zal er nog steeds om gelachen worden, maar je voelt dat de schrijver een beetje genoeg begint te krijgen van zijn eigen riedel.’

Volgens Maarten Moll in Het Parool zijn de boeken van Giphart ‘pakken Uno noodles’: ‘Makkelijk eten, zoals Gipharts boeken lekker weglezen.’ Mocht de Uno-schrik je bij zulke kwalificaties al niet om het hart zijn geslagen, dan wil Moll daar nog wel aan toevoegen: ‘Verhandelingen over seks en de lotgevallen van jonge mensen die het leven verrukkelijk vinden zijn de aloude smaakmakers.’

Ook Menno Schenke slaagt in het Algemeen Dagblad erin om je de roman enorm tegen te maken met zinnen als ‘een glimlach ontlokt hij met zijn keukenfilosofieën’. Blijkbaar is dat nog niet genoeg, want Schenke vertelt ons ook nog dat ‘de losse flodders van de gesprekken over seks ineens een scherp kader krijgen tegenover de “moederdienst” die Giph en Phileine op zich nemen’. Losse flodders die tegenover de moederdienst een scherp kader krijgen??? Volgens deze unieke stilist ‘is het sterkst van het boek dat Ronald Giphart spanning en dreiging in het verhaal brengt als Giph zijn moeder moet gaan helpen als ze in de badkamer is gevallen en niet meer overeind kan komen’.

Tweemaal ‘als’ in één zin en een mededeling die overbodig lijkt. Als een schrijver met een doodsmak in de badkamer zelfs ‘geen spanning en dreiging’ in zijn verhaal zou weten te brengen, is hij geen knip voor de neus waard.

Slechts één recensent maakt enigszins nieuwsgierig: Hans Goedkoop in NRC Handelsblad. Hij schrijft: ‘Alles wordt verteld op Gipharts welbekende toon, lichtvoetig, springerig, vol woordvondsten en flauwe grappen waar je eigenlijk niet om zou willen lachen, maar waar je toch weer voor valt.’ Als ik dat lees, vraag ik mij af: zou ik ook vallen voor die flauwe grappen? Goedkoop meent verder dat bij Giphart de ervaringen die verwoord worden ‘iets hinderlijks gratuits en wezenloos’ krijgen omdat de schrijver wel ‘echte ervaringen uit de echte werkelijkheid wil, maar blijkbaar toch alleen als je ze niet echt hoeft te voelen.’ Dat is eerder een moreel dan een literair oordeel. Als die niet gevoelde ervaringen stilistisch gezien voortreffelijk verwoord worden, doet het er niets toe dat ze ‘iets hinderlijks gratuits en wezenloos krijgen’.

Omdat Goedkoop zich er niet over uitlaat of er eventueel iets aan de stijl hapert, blijf je als lezer van deze recensie met de vraag zitten: wat is hier aan de hand? En zou je misschien een vederlichte aandrang voelen om het boek te lezen, als Jeroen Vullings je met zijn ‘taalleut’ en Hans Warren je met zijn ‘montere kleurtjes humor’ al niet zo krachtig tegen de haren hadden weten in te strijken.