Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 3]

De avondboot
door Vonne van der Meer

Wat hoor ik nu? De buitendeur, maar dat kan niet, die had ik toch heus goed dichtgetrokken. O ja, Bram natuurlijk, heeft zeker genoeg van het binnen zitten. Daarnet stond hij boven aan de afgesloten deur te morrelen: of ik daar geen sleutel van had? Nee, Bram. ‘Echt niet, geen loper ook? Maar u moet toch overal bij kunnen?’ Hij legde zijn oog aan het sleutelgat, ging op zijn buik op de vloer liggen om onder de deur door te kunnen kijken. Nee jochie, ik hoef niet overal bij. Ieder mens heeft wel zo'n kamer in zijn huis, en in zijn hoofd ook. ‘Maar misschien ligt daar iets heel gevaarlijks?’ probeerde hij nog, ‘een vat benzine, handgranaten, of een bom uit de oorlog?’

Hij is net elf, maar hij heeft me goed geholpen. Alle restjes spaghetti, rijst, suiker, bloem, koffie in mijn boodschappentas gedaan; de prullenmanden geleegd; de dennenappels, schelpen, konijnenschedels, stukjes scheepstouw, dooie krabben die de gasten in de loop van het seizoen hierheen hebben gesleept in plastic zakken gedaan, een voor in de open haard en een voor terug naar zee.

Rare hobby eigenlijk om al die rommel maar her en der tentoon te stellen. Het zit me weleens tot hier, want het geeft toch een hoop werk. Maar dan denk ik: als ze daar nou aardigheid in hebben. En als ik zie met hoeveel zorg alles is uitgestald, alsof het de kroonjuwelen zijn, dan ga ik het vanzelf ook weer apart vinden. Verleden jaar heb ik Bram een gedroogde hagedis gegeven, dit jaar mag mijn kleine buurman zelf iets uitkiezen. Maar je kunt zien dat het een slechte zomer is geweest, er liggen minder aanspoelsels op de schouw dan andere jaren.

De gasten zijn vaker binnen gebleven, dat zie ik ook aan de boekenplank, en aan de plank met spelletjes. Er is ook al een nijdig briefje op de televisie geplakt dat-ie kapot is; in een mooie zomer storen de mensen zich daar niet aan. Bram heeft de kaartspelen al gesorteerd, maar over het hoofd gezien dat de houten plankjes van scrabble in de mens-erger-je-nietdoos liggen en de pionnen van monopoly tussen de damstenen. Dat zoek ik van de week wel uit, ik moet toch nog terug voor de badkamer, de keuken, de wastafels, alle ramen. De natte boel doe ik het liefst als de zon schijnt. Op een koude dag als vandaag ga ik niet langer dan nodig met water plenzen.

Dadelijk als we helemaal klaar zijn maak ik een kop chocola voor hem, en dan mag hij lezen wat de gasten in het boek hebben geschreven. ‘Waarom niet nu?’ vroeg hij. Omdat ik eerst moet afmaken waar ik mee bezig ben: stofzuigen, met een ragebol langs de plafonds, de matten op het platje leggen; de kussens van de bank luchten en kloppen, de gordijnen van de roeden, trapleer op trapleer af, de moltons, onderslopen en dekens vouwen en op stapels leggen, die komt Brams vader morgen met de jeep halen. Zo'n jong heeft geen idee. Dat zegt met een stralend gezicht dat hij later een heel groot huis ‘neemt’ met minstens tien kamers, een voor zijn treinbaan, een voor zijn lego, een voor zijn computers, een voor zijn waterbed.

Wat moet er nog, o ja, de gordijnen van het zijkamertje. Die ga ik vervangen, die zijn zo versleten dat je er zowat doorheen kijkt. Ik knip er poetslappen van, wrijf nog steeds mijn schoenen met een oud overhemd van Jelte, en ook met die theedoek die hier vorig jaar is blijven liggen. Door zo'n lapje komen er weer allerlei herinneringen boven.

Ach, kijk Bram nou eens, heeft zo'n kind bergen speelgoed thuis, speelt-ie hier

[p. 4]

zielsgelukkig met papieren vliegtuigjes. Hij is gek op straaljagers, dat komt door zijn vader, die zat hier in zijn diensttijd op de Vliehors en is toen aan een eilandmeisje blijven plakken. Zondags als de rode vlag niet uithangt en er geen schietoefeningen zijn, neemt hij Bram weleens mee om op de Vliehors rond te kijken. Nee, ik roep hem niet binnen. Een kind dat zo fijn aan het spelen is moet je niet storen. Kijk daar gaat weer een papieren straaljager op de wind mee, het duin over, en daar nog een... Ik leg het gastenboek vast klaar op tafel, en warm de melk op, er is nog een halve rol kaakjes.

Nu Bram buiten is heb ik mooi even tijd. Als hij me op de vingers kijkt heb ik geen rust, en bij dit klusje moet ik mijn hoofd koel houden. Waar zijn ze nou, ze lagen toch hier, naast de autohandschoenen? Hier lagen ze, ik ben toch niet gek. Ik wil alleen maar even kijken of ik ze niet zelf kan inplakken met dat spul van de boekbinder. ‘Er is een verschil tussen restaureren en repareren, het laatste kunt u zelf ook,’ zei hij, en toen gaf hij me zo'n pakje mee om het te proberen. Als het niet lukt, mag ik het terugbrengen, het is een oranje doosje filmoplast: ‘Zelfklevend, ragdun, doorzichtig speciaalpapier. Voor het onopvallend herstellen van gescheurde bladzijden.’ Die nu weg zijn. Ze kunnen toch niet zomaar verdwijnen?

Bram wast de kopjes af. Brammetje doet braaf alles wat ik hem vraag. Hij denkt dat ik kwaad op hem ben. We hebben nog een tijd door de duinen gesjokt, we vonden er een, met zijn neus in het zand, de rest was weggevlogen.

‘Er staat zo'n mooi windje voor vliegtuigjes,’ zei Bram. ‘Dat heb je niet elke dag. Als er te veel wind staat lukt het niet, als het regent kan het ook niet. Het kan eigenlijk nooit... Ze lagen op de vloer,’ zei hij bedremmeld, ‘naast de prullenmand, echt waar, daar lagen ze en daarom dacht ik dat u ze wilde weggooien, maar dat ze ernaast waren gevallen.’

Hij werd zo rood als een biet toen-ie het vertelde. Misschien jokt-ie, kon-ie er gewoon niet van afblijven. Misschien heeft de tocht ze van tafel geblazen, precies naast de prullenmand. In ieder geval zijn ze nu weg, de bladzijden van de laatste gast van vorige zomer, alle zeven, en ik hoef me niet meer het hoofd te breken wat ik ermee moet.

‘Het geeft niet, Bram,’ heb ik al een paar keer door het luik geroepen.

‘Wat stond er dan in die papieren?’

‘Iets over een mevrouw d'r leven.’

‘Wat dan?’

‘Dingen die ze opgeschreven wilde hebben voor ze doodging.’

‘Is ze nu dood?’

‘Ja... eh nee.’

‘Is ze nou dood of niet?’

‘Ja, dat denk ik wel.’

‘Wat was het, iets belangrijks?’

‘Ik vind van wel.’

‘Maar wat dan?’

‘Van die gedachten... dat je als mens maar te gast bent op de wereld. Dat niks echt van jou is, alleen je naam.’

‘En u moest die bladzijden bewaren?’

‘Ik, of iemand anders. Of niemand. Dat weet ik juist niet.’

‘Ik kan nog wel een keer alleen gaan zoeken. Zonder u loop ik veel harder.’

‘Nee, laat maar. Het is goed zo.’

Dit gesprek hebben we al vier keer gevoerd. Dit kan zo niet langer. Ik moet hem afleiden, maar waarmee? Ik wil niet dat hij naar huis gaat met het gevoel dat hij iets fout heeft gedaan.

[p. 5]

Zelfs het gastenboek kon hem maar matig boeien. Alleen de tekening van een zwaaiend meisje in een auto vond hij wel grappig. We hebben er een tijdje naar zitten turen: wat heeft ze nou in haar hand, een vlag, een lap? ‘Ik zou een stripverhaal in het gastenboek maken,’ zei hij, ‘in kleur, met viltstift.’

Een verhaal... ik ga hem een verhaal vertellen. Over de vrouw van de verdwenen bladzijden, dat ik haar in de kamer zag staan toen het gordijn even opwaaide. Een dag later kwam ik terug, belde aan en werd opengedaan door een man. Hij beweerde dat hij hier alleen logeerde... Laat maar, veel te ingewikkeld. Bram houdt het meest van verhalen over vroeger. Toen hij nog klein was, zetten zijn ouders de babyfoon bij mij als ze gingen klaverjassen, maar ik ging toch altijd zelf nog even kijken. Of hij er wel goed in lag. Als het hem te lang duurde, riep hij me, door dat apparaat, zo klein als-ie was: ‘Ze zijn weg, kom maar...’ En dan moest ik vertellen.

[p. 6]

‘Er woonde op Vlieland eens een man, Frits heette hij. Hij had een grote wens: een zeewaardig schip te bezitten en ermee naar Engeland te varen en nog wel verder weg misschien. In welke haven hij ook kwam, hij keek altijd of er iets van zijn gading lag. Op een goede dag, na maanden zoeken, vond hij een kotter, de Suo Marte, en dat betekent: Op eigen kracht. Hij voer ermee terug naar huis en besteedde een jaar lang al zijn vrije tijd aan het schip. Hij veranderde er van alles aan tot het helemaal naar zijn zin was. Alleen de naam liet hij staan, want een schip moet de naam blijven dragen die het bij de doop heeft gekregen.

Maar niet lang nadat het schip af was, werd Frits ziek. Hij merkte dat hij te zwak was om het steunzeil te hijsen, het roer in toom te houden. Alles was hem te veel. Eerst lag het schip nog een tijdje in de haven van Vlieland, maar toen besloot Frits, met pijn in het hart, het te verkopen. Een schip moet goed onderhouden worden, het moet regelmatig geschuurd worden en in de verf gezet, je vingers moeten de mast betasten op zwakke plekken en kleine scheurtjes die door het gebonk op de golven dieper kunnen worden. Er moet mee gevaren worden; geen droeviger schouwspel dan een schip dat een hele zomer lang aan de steiger ligt terwijl het dek steeds glibberiger wordt, de touwen groen.

Dus zette hij een advertentie, en al gauw meldde er zich een koper. De nieuwe eigenaar nam het schip mee en legde het in Friesland, zodat hij er de meren mee op kon. Bij de overdracht zei Frits dat hij en de Suo Marte te allen tijde welkom waren op Vlieland. Het was toen, geloof ik, dat de nieuwe eigenaar zei dat het een mooi schip was, alleen die naam, Suo Marte, dat klonk naar niks. Hij zou een andere naam bedenken.

Frits werd steeds zieker en in juli nu ruim vier jaar geleden stierf hij. De dag dat hij begraven werd, diezelfde dag lag het schip waarvoor de nieuwe eigenaar in die anderhalf jaar nog geen nieuwe naam had weten te verzinnen, in de haven van Harlingen. Hij wilde met zijn vrouw naar de eilanden varen, daar was hij al die tijd niet meer geweest. Hij weifelde: naar welk eiland zouden ze gaan, Terschelling of Vlieland? Op de kaart had hij gezien dat hij pas op het allerlaatste moment hoefde te beslissen. Nu kan dat natuurlijk niet meer, het Schuitengat is verzand. Tegenwoordig moeten de schepen naar Terschelling helemaal om, via de West Meep en de Slenk, maar hij kon zijn besluit nog even uitstellen.

Intussen gingen honderden begrafenisgasten aan boord van de veerboot. Om op tijd op de begrafenis te zijn namen ze de negen-uurboot. Na een poosje varen zag een van hen een schip dat hem bekend voorkwam. “Dat lijkt het oude schip van Frits wel,” riep hij uit.

De nieuwe eigenaar had niets in de gaten. Het viel hem op dat de veerboot erg vol was, voor een doordeweekse dag en het vroege uur. En als hij al zag dat heel wat passagiers op het dek stemmig gekleed waren, in grijze, zwarte en donkerblauwe kleren, wijdde hij daar verder geen gedachte aan. Hij moest het hoofd koel houden. Het was de eerste keer dat hij het schip het wad over zette zonder ervaren bemanning aan boord. Telkens keek hij op de kaart, en anders tuurde hij ingespannen door zijn kijker naar de nummers op de tonnen.

Hij had een mijl of zestien gevaren, ze waren al bij de Richel - je weet wel, die grote zandplaat waar altijd zoveel zeehonden liggen - toen het harder begon te waaien. Noordwestenwind, een knobbelig zeetje, het schip stampte verschrikkelijk. Hij gaf het roer over aan zijn vrouw en hees het steunzeil. Na de Richel hakte hij de knoop door en koerste recht op de scheidingston van de Vliestroom en het Schuitengat af: naar Terschelling, dat leek hem het eenvoudigst.

Maar voordat hij de ton had bereikt, begon het zeil nerveus te klapperen. Ze moesten nog een keer overstag, over bakboord, richting Vlieland, voor hij de laatste slag kon maken. Hij vertelde zijn vrouw wat hij van plan was, riep “klaar om te wen-

[p. 7]

den”, en daar gingen ze. Hij had het zeil nog niet vastgezet, en het roer weer van zijn vrouw overgenomen, of hij merkte dat het schip al rustiger op de golven lag. Er waren geen bakens in de buurt waaraan hij het kon afmeten, maar het leek wel of ze steeds sneller gingen, ze vlogen het wad over. Hij voelde het nu heel duidelijk: het tij kenterde, de vloed trok hen met grote kracht de Vliesloot in. Hij hoefde niets meer te doen, hij kon in een vloeiende bocht, met de stroom mee, op Vlieland aanlopen.

“Wat doe je nu?” vroeg zijn vrouw toen ze haar hoofd uit de kuip stak en tot haar stomme verbazing een groen bord zag waarop stond: Vlieland groet u. “We zouden toch naar Terschelling?” Hij hield zich groot. “Ik dacht: ach, laten we maar naar Vlieland gaan, dan kunnen we nog even bij Frits langs.” Hij keek recht voor zich uit, naar een man die hen op de steiger tegemoet kwam. “Nu even niet praten, mop, ik moet opletten. Loop jij naar voren met het landvast.”

“U mag wel opschieten”, zei de havenmeester, die de Suo Marte al van verre had herkend.

“Opschieten waarvoor?”

“U komt toch voor de begrafenis?”

“Wat bedoelt u?”

“De begrafenis van Frits.”

De nieuwe eigenaar verbleekte. Hij wist van niets. Hij wist niet dat Frits gestorven was, niet dat hij vandaag begraven werd. Nog geen uur, nee nog geen halfuur geleden had hij besloten naar Vlieland te gaan. Besloten? Hij huiverde.

Op het eiland ging het als een lopend vuurtje rond dat het schip van Frits de haven was binnengelopen. Maar niemand durfde het aan de weduwe te vertellen. Zij hoorde pas een week later dat, een kwartier voor de begrafenis van haar man, zijn schip naar Vlieland was teruggekeerd.’

Bram luisterde met rode oortjes. Het schoot me nog te binnen dat het schip uiteindelijk toch geen andere naam heeft gekregen. Tot op de dag van vandaag heet het de Suo Marte. Ook dat vond Bram gaaf, ja, nu was het verhaal pas echt afgelopen. Toen hij zijn tweede kop chocola op had en zijn jas aantrok om naar huis te gaan, zei hij nog: ‘Als dat schip wist dat het op die dag naar Vlieland terug moest, weten de vliegtuigjes dat misschien ook.’

‘Zou je denken?’

‘Ja,’ zei hij, ‘ik zou toch maar eens gaan kijken zo nu en dan of er niet eentje is teruggevlogen.’

‘Weet je, Bram, de woorden die jouw vliegtuig heeft meegenomen zijn niet weg, ze zitten nog in mijn hoofd. En als ik wil, kan ik ze doorvertellen. Niet precies zoals zij ze heeft geschreven, maar op mijn manier.’

Bram glimlachte opgelucht. Hij zag er waarschijnlijk een beetje tegenop om iedere week bij mij te informeren of er nog een witte straaljager geland was op de deurmat van Duinroos. Nu is hij weg, daar fietst hij, langs de bosrand. Hij manoeuvreert heel voorzichtig om de kuilen in het pad heen, want in zijn rugzakje zit het roze ei dat op de schouw heeft overwinterd. We hebben het in meters wc-papier gewikkeld en daar weer kranten omheen. Bram heeft besloten dat hij lege eierschalen gaat verzamelen en deze met maar één scherf eruit is de eerste van zijn verzameling. Niet vergeten straks te vragen of het ei heelhuids is thuisgekomen. Maar nu eerst even uitblazen, hier op het bankje bij het raam. Waar is het gastenboek, en waar mijn bril? Eens zien wat de gasten er deze zomer van gemaakt hebben.