Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 13]

De weduwe Chitrova, het varken en de dood
door Geert van der Kolk

Onze vriendin Irina had op haar vijftigste haar briljante carrière aan de medische faculteit in Praag laten stikken en was huisdokter in een dorpje in Zuid-Bohemen geworden. We belden haar op en vertelden dat we een huis op het platteland zochten, ‘een oude boerderij of zoiets’.

‘Even nadenken,’ zei Irina. ‘Wie is er de laatste tijd doodgegaan...’

Zo kwamen wij terecht in de watermolen van Mnich, waar tot voor kort de weduwe Chitrova had gewoond. We huurden de oude molen, het woonhuis, de stal, de wagenschuur, de werkplaats, het ommuurde erf, de boomgaard, de moestuin, het aardappelveld, de beek, vijf hectaren hooiland en één hectare bos.

Onze huisbazen waren de dochters van de weduwe. Ze woonden in het naburige stadje Kamenice aan de Lipou. De dochters waren geschokt en zwegen gegeneerd toen we vierhonderd gulden per maand aanboden. Het was twee keer zoveel als ze hadden verwacht.

De molen lag aan de rand van het dorp. We woonden in het laatste huis, onder de laatste paal van de electriciteitsleiding, aan het einde van een zandweg die langs een grote vijver liep. Vóór keken we uit over het water en achter over de velden en dennenbossen op de Tsjechisch-Moravische heuvelrug.

We hadden maar één buurman, een spraakzame baas die ons zodra we geïnstalleerd waren alles over de weduwe Chitrova kwam vertellen.

De weduwe was niet mooi doodgegaan. Ze was op het eind erg verward en vergeetachtig geworden en op een dag vergat ze het deurtje van het varkenshok dicht te doen. Het varken brak onmiddellijk uit. Het woog driehonderd kilo en was erg agressief. Het joeg de weduwe Chitrova het erf rond tot ze struikelde en viel. Het varken begon te bijten en aan haar kleren te trekken.

Gelukkig hoorde de buurman haar om hulp roepen. Hij moest over de muur van het erf klimmen om haar te redden. De weduwe Chitrova hield de poort altijd op slot.

Het varken werd nog diezelfde dag geslacht. De dochters uit Kamenice vonden een nieuw varken niet verantwoord. In plaats daarvan brachten ze een hond, opdat hun moeder toch wat gezelschap zou hebben. De hond, een Duitse herder, woonde in een hok op het erf.

Na de toestand met het varken ging de weduwe snel achteruit. Niet alleen haar geheugen, maar ook haar lichaam liet haar in de steek. Ze begon te vallen, en bij de laatste val brak ze haar heup. Ze lag op het stoepje voor de deur van de bijkeuken en kon niet overeind komen. Ze kon zelfs niet meer kruipen. Ze riep om hulp maar er kwam niemand en na een paar uur jammerde ze alleen nog een beetje. Toch hoorde de buurman haar toen hij thuiskwam.

Hij klopte ongerust op de poort en riep, maar kreeg geen antwoord. Hij klom op de muur. Zodra hij over de rand keek stoof de hond uit zijn hok en begon woest te blaffen. De buurman zag de weduwe Chitrova liggen, maar hij durfde niet naar beneden te springen. De hond stond grommend, met zijn nekharen overeind en zijn bovenlip opgetrokken op hem te wachten. De buurman rende naar het dorp en riep

[p. 14]

de hulp in van de brandweer en de jachtopziener. De jachtopziener schoot de hond dood, de brandweer beukte de poort in, maar ze waren allemaal te laat.

Het lege hondenhok stond nog op het erf toen wij in de molen gingen wonen, en de sloffen van de weduwe lagen nog onder het bed in de keuken. Ze had de laatste tien jaar van haar leven in de keuken gewoond, een klein hokje met dikke muren en dubbele ramen dat ze met het houtfornuis warm kon stoken. Daar sliep ze ook. De andere kamers waren afgesloten. In het leven van de weduwe Chitrova was alles langzaam maar zeker afgesloten, stilgezet, leeggehaald, ingestort en uitgedoofd. Haar goede jaren hadden maar een paar maanden geduurd. Ze was in 1938 getrouwd met Zdenek Chitra, de zoon van de oorspronkelijke molenaar. Voor het huwelijk kon worden ingezegend werd er een uitgebreid contract opgesteld dat wij in de la van de keukentafel terugvonden. De zoon en zijn bruid mochten het bedrijf overnemen maar verplichtten zich om tot in lengte van dagen de oude molenaar, diens vrouw en twee ongetrouwde tantes te huisvesten en te voeden. Het contract was zeer gedetailleerd. De oudjes konden niet in een hoekje van de schuur worden gestopt. Ze kregen hun eigen kamer en het recht om hun eigen koe te houden.

De maaltijden moesten ‘driemaal per dag en regelmatig worden bereid en gevarieerd en van voldoende omvang zijn’.

Een paar maanden na de trouwerij bezetten de Duitsers Bohemen. In 1942 werden de paarden en bijna alle werktuigen gevorderd en de molen gesloten.

Na de oorlog begonnen de Chitra's opnieuw, met ossen. Het juk en de oude wagen stonden nog in de schuur. In 1948 werd het bedrijfje opnieuw gesloten, dit keer door de communisten die in Chitra een kapitalist zagen. Het hooiland en het bosje werden onteigend, het kanaaltje tussen de vijver en het waterrad werd gedempt en het rad in beslag genomen. De ossen werden afgevoerd naar de collectieve boerderij en Chitra zelf ook. Hij werd er als vrachtwagenchauffeur tewerkgesteld. Kort daarop overleden de oude molenaar en diens vrouw. De twee oude tantes woonden tussen de schuur en het rookhok, in een gebouwtje dat toen zij ook gestorven waren snel verviel. De weduwe hield er kippen in. Begin jaren zestig trouwden de dochters en verhuisden naar Kamenice. De grote stal, waar de paarden en de ossen hadden gestaan verzakte en werd, toen hij dreigde in te storten, snel afgebroken. Ze hadden nog één koe, en een varken, maar Chitra werd ziek en het werd allemaal te veel werk.

Chitra overleed vlak voor de revolutie van 1989. Zijn weduwe kreeg het in 1948 onteigende land terug, wist er geen raad mee en verhuurde het aan de collectieve boerderij die na de revolutie gewoon bleef bestaan en in het belang van de continuïteit zelfs de oude communistische directeur aanhield.

De collectieve boerderij moest erg wennen aan het kapitalisme en had een probleem met de cashflow. De huur voor het land werd betaald in zakken graan, een ironisch ruilmiddel voor de weduwe van een levenslang door tegenslag achtervolgde molenaar.

Toen de weduwe dement werd wilde onze vriendin Irina, de districtsdokter, haar laten evacueren naar een verzorgingstehuis, maar het oude mens wilde niet en de dochters in Kamenice hadden ruzie en toen volgde de episode met het varken en de waakhond.

De Chitra's hebben een familiegraf op het kerkhof van Mnich. Tegenover het kerkhof staat een monument dat een goed symbool is voor een land waar altijd alles misgaat. Het is het monument voor de mannen uit het dorp die in de Eerste Wereldoorlog zijn gesneuveld. ‘Zij vielen voor onze vrijheid’ staat er op het marmer, hoewel de Tsjechische soldaten in '14-'18 in het Oostenrijkse leger vochten en Tsjecho-Slowakije zijn onafhankelijkheid te danken had aan het feit dat Oostenrijk de oorlog verloor. Elk dorpje, hoe klein ook, heeft een oorlogsmonument. Ze zien er allemaal hetzelfde uit en moeten in het begin van de jaren twintig op een soort lopen-

[p. 15]

de band zijn geproduceerd. De gemeente Mnich kocht ook een confectiemonument. Toen de graveur de namen van de doden erin beitelde ontdekte hij dat er niet genoeg ruimte was. Er waren meer doden in Mnich dan de standaardmaat toeliet, en hij moest op de achterkant doorgaan.

Mnich heeft een aardig kerkje, gebouwd in een stijl die liefhebbers boerenbarok noemen. Op de toren pronkt een grote, goudkleurige, echt mitteleuropäische ui. Het kerkhof ligt op een heuvel midden in het dorp. Het is een mooi plekje. Als je toch ergens begraven moet worden, kan je het slechter treffen. Maar de weduwe Chitrova vond zelfs in haar graf geen rust. Het familiegraf is een diepe koker van beton in de grond, een soort caisson.

De siersteen die bovenop ligt kan als een luik worden geopend als een nieuwe Chitra op de stapel gaat. Op een morgen toen wij al een tijdje in de molen woonden kwamen de echtgenoten van de dochters in Kamenice onverwacht langs.

Het waren twee mannen met fantastische bierbuiken die Zbirovski en Klimes heetten. Ze hadden een aanhangwagentje achter hun Skoda. Ze trokken een oude cementmolen te voorschijn uit de rommel in de schuur en begonnen als bezetenen specie te mixen. De cementmolen had geen wielen meer en kon niet verplaatst worden. Zbirovski en Klimes schepten de natte specie in het aanhangwagentje. Ze gingen naar het kerkhof omdat een van de wanden van het familiegraf was verzakt en het graf dreigde in te storten.

's Middags ging ik even kijken. Het graf was gestut, maar het cement was nog niet droog. De kist met de weduwe Chitrova was zolang in een hoekje van het kerkhof gezet, tussen een kruiwagen en een composthoop vol rottende bloemen.