[635]
Deze maand
Hebben jullie veel reacties gehad op het vorige nummer? vragen vriendelijke lezers nogal eens. Zij zijn zelf te vriendelijk en bescheiden om te reageren. Zij denken dat anderen zich met meer overtuiging zullen uitdrukken.
Wij hebben verscheidene reacties gehad, is gewoonlijk - naar waarheid - ons antwoord. Een oude bekende riep iets toen wij voorbijfietsten; een ander zei iets aan de telefoon; er stond een behoorlijke waardering in een van de bladen.
Zo is het leven van tijdschriften. Veel kan het niet genoemd worden, wat de lezers laten horen. Lofprijzingen, verwensingen, verzoeken om extra nummers: het zou altijd meer mogen zijn. De la discussion jaillit la lumiére, zoals francofielen vroeger zeiden, of zelfs, du choc des opinions jaillit la vérité. Dat flitsen zouden wij vaker bewezen willen zien.
Het zou niet steeds aan de verwachtingen beantwoorden. Lofprijzingen flitsen zelden; zij glanzen. Verwensingen flitsen soms en laten toch de waarheid in het midden. Doordachte, deskundige, geestige kritische opinies, die moeten we hebben. Daarna replieken, duplieken, opmerkingen van terzijde; en een steeds helderder licht op de ideeën.
Zelfs dat kan tegenvallen. Bij het eerste weerwoord weet de lezer al niet zeker meer wat er in het oorspronkelijke stuk stond, en hij heeft nu geen zin en tijd om het op te zoeken. Bij een vervolg bestaat het gevaar dat er een gevoel opkomt van zo-kanje-aan-de-gang-blijven. Misschien zijn alleen redacties blij met reacties, om te kunnen zeggen: het was zeer veel, de telefoon stond niet stil, de post moest aanbellen, wij zullen er een kleine selectie van afdrukken.
Zij zijn toch niet de enigen. Al is het moeilijk om alle kanten van een discussie in gedachten te houden, het doet goed om te ervaren dat auteurs die schrijven alsof zij van respect verzekerd zijn afgetroefd kunnen worden door opponenten die in een andere toonaard ook zo klinken. Dat is het intellectuele leven in actie: wie er wint en wie verliest, en soms de spanning ten top als de een en de ander, hoewel onverenigbaar, allebei op hun manier raak slaan.
Het schrijverschap blijft een eenzame bestemming, op alle niveaus, van de laagste afgewezene tot de hoogste prijswinnaar. Wij beklagen ons niet. Het geeft voldoening zoals al die ficties en non-ficties iedere keer weer op de pagina's staan, uit het innerlijk gewoel omhooggekomen en geordend in de schijnbare rust van de typografie.
Wel is het goed als die rust dan ook weer verstoord wordt door instemming en tegenspraak, soms binnensmonds, soms luider. Dit nummer vraagt om stemverheffing. Niemand zal zich Frits Bolkestein, zelfs nu hij bestuurder is geworden, zonder controverse kunnen voorstellen. Michaël Zeeman is ook niet altijd makkelijk, en minder dan ooit nu hij ontstemd is door Willem Wansink; A.L. Schneiders riskeert controverse in zijn meningen over de leiders van Zimbabwe; René Huigen zoekt hem op in zijn Toets der Kritiek; zelfs de journaalpagina's die ertussen zitten hebben iets ongedurigs. Wij zien dus alweer uit naar reacties, ook op de eigenzinnige verhalen van Geert van der Kolk en A. Moonen, en op de gedichten van Paul Gellings en Sjef Welling - jjp
Auteursrechtelijk beschermd