Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 33]

De Harmoniehof
door J.J. Peereboom

Bij de promotie van een familielid van hem in Utrecht zag ik Herman Sistijn staan, lachend zoals gewoonlijk. Wij staken een hand naar elkaar op. Ik had er genoeg aan; hij niet. Toen ik in gesprek was met een nicht van de familie en opzij keek om een glas te pakken van een voorbijkomend blad kwam hij eraan, legde een hand op de onderarm van de nicht ter verontschuldiging en zei: ‘Ferdinand!’

‘Herman!’

‘Ik hoopte al dat ik je eindelijk weer eens zou zien. We denken vaak aan je. Dorine heeft je hulp nodig. Zij respecteert je inzicht in de mens.’

‘Ik weet niet of ik dat respect deel.’

‘Je weet dat zij weer aan de studie is. Annemarie kan het bevestigen.’

De nicht glimlachte kortaf.

‘Zij maakt een scriptie over de Harmoniehof, als je je herinnert wat daarmee bedoeld wordt. Je eigen benaming.’

Ik knikte. De Sistijns wonen in Blaricum bij de enige toegang tot een klein plein met bomen in het midden. Er staan tien huizen van welgestelden aan, plus het hunne en dat van hun overburen als afsluiting. Het bijzondere van het buurtje, waar ze mij van verteld hadden de ene keer dat ik bij hen op bezoek kwam, was dat al de bewoners elkaar opzochten en gezamenlijke feestjes hielden. Dit is pas een Harmoniehof, heb ik toen gezegd. Er is een plein in Amsterdam-Zuid dat zo heet, te groot voor iedereen om elkaar te kennen. Jullie verdienen echt die naam, grapte ik; een bescheiden vondst, maar duurzaam.

‘Wij desintegreren,’ zei Herman.

‘Hoe dan - is de harmonie verstoord?’

Hij hief quasi-wanhopig twee vlakke handen op en sloeg zijn ogen neer. De nicht die het misschien allang wist verliet ons gezelschap.

‘Ik zal je vertellen hoe het begonnen is,’ zei Herman. ‘De rest hoor je later, als je zin hebt.’

Waar het op neerkwam was dat de zestienjarige zoon van het echtpaar Bergholt, wonende links in het middelste huis, belangstelling had getoond voor het transportbedrijf van hun buurman Volmer. Jan Volmer had hem aangeboden om te komen kijken. Je belt maar op! Twee weken later belt deze Mark naar het kantoor en hoort dat meneer over een uur terugverwacht wordt. Vraag hem of hij mij even belt, zegt hij. Volmer krijgt het bericht van zijn secretaresse en antwoordt: Ben je gek, laat die jongen opnieuw proberen. De jongen wacht vergeefs af. Een paar dagen later spreekt Lydia Bergholt, de moeder, met de vrouw van Jan die haar uitlegt wat Mark verkeerd gedaan heeft. Heel jammer. Lydia zou het hem zeggen. Bij nader inzien werd zij verontwaardigd. Wat ontzettend kinderachtig! - als zo'n jongen initiatief toont moet hij meteen op zijn nummer gezet worden? Er is niet meer getelefoneerd. Lydia zei tegen Mark, laat die dikke Jan in zijn vrachtauto's gaarkoken. Zij vertelde het verhaal aan medebewoners van het plein; sommigen waren het helemaal met haar eens.

Daar bleef het bij. Er werd geen drukte over gemaakt, integendeel, de pleingemeenschap werd stiller, dat was juist veelzeggend voor Dorine die er een onderwerp voor een scriptie in zag. Sociale psychologie; het verlopen van een vriendenkring. Ik heb al gauw afgehaakt, zei Herman, voor mij is het te microscopisch tussen de grotere belangen van de wereld. Als je erover wilt praten met iemand die in dit soort on-

[p. 34]

derwerpen thuis is moet je Ferdinand vragen, had hij Dorine aangeraden; mocht hij haar vertellen dat ik een bericht verwachtte?

Natuurlijk, bericht mij maar. Herman had iemand anders ontdekt die hij wilde spreken en wendde zich af. Doortastende mensen werken steeds aan hun relaties; dat probeer ik soms ook, en dan komt er gewoonlijk iets tussen. Nu was het na Herman een klein mevrouwtje met rode lippen en flonkerende ogen dat mij beter kende dan ik haar, een verhouding die zij in vijf minuten omkeerde met een verhaal over zichzelf en haar ex-man.

Een week later kwam Dorine aan de telefoon. Had Herman mij aangestoken met zijn afkeer van buurtstudie, of wilde ik er wel eens met haar over praten? Herman had mij alleen een inleiding gegeven, zei ik, waar ik nog weinig van begreep; ik wilde best praten, zonder overtuiging dat zij iets aan mij zou hebben voor een scriptie. Een wijs man telt voor drie, is dat niet een zegswijze, vroeg zij. Chinees misschien. Wij spraken af voor dinsdagmiddag in Amsterdam, in café De Jaren.

Ik had geen duidelijke voorstelling meer van haar. Gelukkig herkende zij mij toen ik in het café rondkeek. ‘Wat zie je er goed uit,’ zei zij. ‘Jij ook, heel goed’ - een magere dertiger met een kleine mond en een bleek-plus-lichtblonde kleur die nog net zo zal zijn als zij zestig is denk ik. Zij vond het meer dan aardig dat ik tijd voor haar beschikbaar stelde en begon meteen over haar werk. Het zwijgende bewijs dat de mensen van ons plein geen belangstelling meer voor elkaar hebben is dat niemand iets zegt over het buurtfeest, legde zij uit. Dat had over twee maanden moeten zijn, begin juli: lampions in de bomen, iedereen mocht er een stel vrienden van buiten bij vragen, en in geval van regen stond het kasteel ter beschikking, het huis van Willem-Jan Bruising dat dateert uit een tijd toen er nog geen plein was.

Wat kunnen wij uit de stilte opmaken over de bijgedachten van mensen die jarenlang een vriendelijke ongedwongen soort club met elkaar vormden, was de vraag voor Dorine. Je moet niet meteen hun bijgedachten aansprakelijk stellen, begreep zij, want na verloop van tijd kan van alle relaties het animo verflauwen. Nu eens wat nieuws, denkt men dan: voorzover wij goede vrienden zijn blijven wij elkaar opzoeken, met de rest wordt het hand opsteken in het voorbijgaan. Achter de egale opgewektheid van de gesprekken hebben de mensen reserves over elkaar, soms omdat zij elkaar van nature niet goed liggen, soms omdat zij iemand iets verwijten of kwalijk nemen. Die dingen verzwijgen zij, want het zou onhebbelijk of belachelijk zijn om ermee aan te komen. Toch laten zij zich gelden in het gesprek; de mensen kennen ze bij zichzelf en vermoeden ze bij een ander.

Daar ga ik het over hebben, zei Dorine, tenzij ik overtuigd raak dat het geen aandacht verdient. Is het te petieterig? Dat zou Herman zeggen. Jezus Mina hoe houd je het uit! ‘En waarom ik het uithoud is aan de ene kant dat ik denk die scriptie moet geschreven worden, en aan de andere kant dat het voor mijn eigen gevoel de mensen opheldert en ze bijna doorzichtig maakt als je hun bijgedachten onderscheidt. Soms word ik toch onzeker. Daarom wil ik graag weten wat zo iemand als jij vindt. Als wijs man, waar wij het al over hadden. Wat vind je?’

‘Bijgedachten... Ik geloof wel in bijgedachten. Eén probleem lijkt mij, hoe kom je erachter. Die discrete Blaricanen storten toch niet zomaar hun hart voor je uit?’

Dat viel mee volgens Dorine. Met enkelen had zij een vertrouwelijke verhouding; van een paar anderen kon zij iets loskrijgen; een belangrijke informatiebron was haar vriendin Til Assenaars, die alles meende te weten hoewel zij maar met een minderheid van de pleinbewoners op goede voet stond. ‘Zij is gescheiden en leeft nogal makkelijk met verscheidene heren, zegt men. Veel bijgedachten ontdekt zij zonder dat iemand ze haar vertelt; dan verzint zij er soms iets bij denk ik. Nou ja... Ik heb veel aan haar. Ik zal je voorbeelden geven van de dingen die op mijn lijst staan.’

In het volgende halfuur bracht zij de mensen voor mij in beeld. Een tengere jon-

[p. 35]

ge vrouw genaamd Karen zou opgelucht zijn dat zij niet meer te stellen kreeg met Lydia Bergholt, de moeder van Mark, gespierd en gebruind door geregeld tennissen, die haar behandelde als een schoolmeisje, deels voor de grap en deels omdat Karen meer aandacht van mannen trok. Het echtpaar Muller had twee zomers geleden het echtpaar Wilding met kinderen op bezoek verwacht in een vakantiehuis in Bretagne en er was niemand verschenen - de Wildings hadden in de uitnodiging ‘als jullie toevallig langskomen’ gehoord: misverstand, lachend uitgepraat, verkoeling van overgebleven. Adriaan Wansink, bankier en voorzitter van vele besturen, gaf de meeste pleingenoten het gevoel dat hij ze te weinig belangwekkend vond om vrijuit mee te praten, en dat was ook zo; makkelijk voor beide partijen dat het niet meer hoefde. Johan van Inner, tegenpool van Wansink, vervroegd met pensioen gestuurd, voelde

[p. 36]

zich in haast alle gesprekken de mindere, ook naast zijn vrouw; hij bleef liever alleen met een boek. Ineke Verwees had Bernard Roerdink wel eens willen meppen omdat hij haar bij ieder feestje uitbundig omhelsde en daarna geen woord met haar wisselde tot de even uitbundige omhelzing bij het afscheid. Frits Vrught had altijd moeite met opletten bij zoveel verschillende gesprekken; misschien lag het aan beginnende doofheid, in ieder geval kwam hij onvoldaan en mopperend thuis van de gezelligheden. Klaas en Mia Mandemakers verkilden in gesprek met het echtpaar Denneweg omdat zij wisten hoe deze schijnbare lieverdjes hun eigen familie opgelicht hebben bij de verdeling van de erfenis van zijn ouders (dingen weghalen bij nacht in een gehuurde bestelwagen).

Zulke bijgedachten, zei Dorine, daar zitten volgens mij alle achterhoofden vol van, zonder dat je erover hoort; de mensen willen niet kinderachtig zijn, en als ze alleen honderd procent leuke vriendschappen konden aanhouden zou er weinig overblijven; dus ze zetten door, behalve als een gemeenschap uit elkaar valt zoals nu op het plein, dan denken ze: het heeft het voordeel dat ik geen mooi weer meer hoef te spelen tegen die en die en die.

Wat vond ik hiervan? In mijn rol van wijs man, zei ik, wil ik een paar dingen opmerken die je zelf natuurlijk ook bedacht hebt. Je voorbeelden van bijgedachten zijn onthullend. Iedereen weet zulke dingen zonder ze precies en zo uitvoerig te weten. Je moet erbij in aanmerking nemen dat mensen ook over zichzelf allerlei negatiefs kunnen denken - wat ben ik toch weinig leuk, of wat heb ik weer iets onhandigs gezegd -; aan de andere kant dat zij bij vrienden en kennissen innemende of bewonderenswaardige trekken kunnen opmerken die zij even hard verzwijgen als hun bezwaren. Hoeveel ze van het een of het ander ondervinden, dat ligt bij alle mensen anders; het ligt ook op verschillende dagen anders. Dit doet niet af aan de waarheid van de afkeurende en de humeurige bijgedachten, je moet alleen in het oog houden dat ze niet de enige toon aangeven in de achterhoofden. Dat ze soms grappig zijn als je ze voor het eerst hoort, daar moet je ook om andere redenen mee oppassen. Ik heb altijd begrepen dat jullie bij de universiteit amusant werk wantrouwig bekijken, omdat jullie vermoeden dat het ten koste gaat van serieus zwaar onderzoek waar niets bij te lachen valt.

Het is nuttig dat je deze dingen zegt, zei Dorine, er bestaat altijd een gevaar voor doordraven als je iets meent ontdekt te hebben, zeker bij mij want ik ben een doordraver, daarom zou ik het geweldig vinden als je een keer bij ons kwam eten en wat meer van mijn materiaal wilt doornemen.

Een paar weken later op een vrijdagavond belde ik bij hen aan. Als je van jullie stoep af op het plein uitkijkt, zei ik tegen Herman die de deur opende, ziet het er groen en weldadig uit. Het doet mij niet dadelijk aan gemeenschapsgevoel denken, eerder aan voorname afzondering. Misschien is het het beste dat jullie uiteenvallen - zo zal het plein zijn ware natuur terugvinden.

Ik ben nooit een van de gezelligerds geweest, zei Herman; afzondering, voornaam of kleinburgerlijk, zal voor mij heel geschikt zijn; op het ogenblik zijn wij nog niet zover, dat kan Dorine je het best uitleggen.

De uitleg liet op zich wachten want Dorine was bezig in de keuken. Aan de borrel praatte ik met Herman over de wereld buiten Blaricum - verkiezingen in Amerika, voetbal, de kans op een economische recessie.

‘Misschien vind jij als mensenkenner deze onderwerpen droog vergeleken bij de geheimen van de buurtbewoners,’ zei hij toen wij ons tweede glas geleegd hadden en een derde overwogen.

‘Integendeel. De grote wereld verdient onze voortdurende aandacht.’

‘Dat is een schertsformule. Ik zie jou altijd als een man voor intieme gesprekken, al doe je je best tegen een figuur van de buitenwereld zoals ik ben.’

[p. 37]

‘Het is waar dat ik gauw in intieme gesprekken betrokken raak. Maar mijn belangstelling blijft encyclopedisch.’

‘Gelukkig maar. Als ik in gezelschap aan de ene kant de mannen met elkaar hoor praten en aan de overkant de vrouwen denk ik, het zijn twee werelden. Never the twain shall meet.’

‘Dat is de wereld van gisteren, Herman. Het is aan het veranderen.’

‘Langzaam aan dan zeker. En ik helemaal niet.’

Toen Dorine klaar was met haar voorbereidingen werd Herman het woord benomen. We hebben zo'n grote sensatie beleefd, berichtte zij, dat je telkens groepjes buren bij de tuinhekken in gesprek zag staan. Iemand had op het gemeentehuis gehoord dat Willem-Jan Bruising, de kasteelheer, een bouwvergunning had aangevraagd voor een blok van acht dure flats achter zijn huis. Zijn terrein was verscheidene hectaren groot, deels bos waarvan een stuk gekapt zou moeten worden - dan bleef er nog zoveel over dat hij de nieuwbouw alleen in de winter zou zien liggen. De bevolkingsaanwas in de buurt kon hem blijkbaar niet schelen, en hij had nagelaten om zijn buren over het plan te raadplegen. Alsof het hun niet aanging! - terwijl er twee jaar lang vrachtauto's en bulldozers en betonmolens door de modderplassen voor hun huizen zouden denderen.

Kunnen wij ons verzetten? hadden de buren zich afgevraagd: natuurlijk moeten wij ons verzetten. Er was een spoedvergadering bijeengeroepen, zonder Willem-Jan zelf want die was weg, waarschijnlijk naar zijn huis in Bourgogne hoewel ook daar de telefoon onbeantwoord bleef. Wat moest er gedaan worden: Willem-Jan aanspreken, de gemeente benaderen, een advocaat opzoeken? De leiders van het protest hadden een lijst opgesteld van namen en argumenten, en wisten van enkele gevallen waar bouwprojecten op het verzet van omwonenden gestrand waren. Wij moeten uit één mond spreken, zeiden zij: wij vertrouwen dat jullie hier allemaal achter staan.

Tot hun teleurstelling en ergernis was de stemming ter vergadering verdeeld. Jan Volmer van het transportbedrijf en het echtpaar Wilding waren niet bereid om zich druk te maken: al is bouwnijverheid storend, het is verheugend dat de wereld doorwerkt, we leven niet in een museum - trouwens, ook musea worden tegenwoordig vaak uitgebreid. Herman was een aanhanger van deze opvatting met een ander accent: hij had een hekel aan bouwlawaai en modderplassen, maar hij vond het verkeerd om ze te accepteren op andere plaatsen en niet in je eigen straat.

Tenslotte waren niet meer dan zes families bereid om aan het verzet mee te doen. De verzetsgroep had gehoopt dat het plein op dit punt zijn eensgezindheid zou hervinden; nu waren er juist breuklijnen bijgekomen. Toen kwam er nog iets: enkele buren begonnen zich op te winden over de mogelijkheid dat de scriptie van Dorine buiten de universiteit zou circuleren en hun bijgedachten in het openbaar brengen. Lydia Berghok was langsgekomen, en Johan van Inner had opgebeld. Zij hadden het onderzoek eerst onbelangrijk gevonden en er niet over nagedacht; nu wensten zij nadrukkelijk hun afkeuring uit te spreken en toe te voegen dat zij niet alleen stonden. Je weet toch dat bepaalde kranten smullen van zulke dingen, zei Lydia, vooral als het over kringen gaat met wat meer geld dan de kleine man; en dan hebben we het nog niet over de mensen hier op het plein, wat die te weten zullen komen.

Dorine had geantwoord dat er nog nooit iets van een scriptie van haar instituut was uitgelekt, wat zij eigenlijk niet zeker wist; en zij had verzekerd dat zij Blaricum en de mensen onherkenbaar zou maken. X. voor Blaricum, en initalen voor de persoonsnamen. Het ging om het principe van de bijgedachten, niet om de mensen, dat moesten Lydia en Johan begrijpen.

Al begrepen zij het, zij bleven vrezen dat de media minder discreet zouden zijn. De stemming in de buurt, vroeger zo harmonisch, was verbrokkeld. Het leek of er geen twee mensen meer waren met dezelfde opvatting over gemeenschappelijke

[p. 38]

kwesties. Als ik uitga kijk ik even of er niet net een van de buren wegrijdt, zei Dorine; het is zo pijnlijk als je merkt dat ze jou toevallig niet opmerken.

Herman beweerde dat zij zich dat verbeeldde. ‘En je bedoelt niet fysiek pijnlijk en zelfs niet psychisch pijnlijk - alleen sociaal pijnlijk.’

Natuurlijk bedoelde zij dat. Als Herman haar niet geloofde was het des temeer een tegenvaller dat Til Assenaars, die ook had zullen komen, gisteren afgezegd had. Zij vertelt veel levendiger dan ik, zei Dorine, soms met de woordkeus en de stemmen van de mensen zelf; alleen niet zo systematisch. In haar afwezigheid zou ik mij tevreden moeten stellen met de collectie bijgedachten die klaarlag op de werkkamer. Ik hoefde ze niet een voor een te lezen; alleen door te bladeren en mijn algemene indruk te geven.

Na het eten werd ik naar haar bureau geleid en kreeg de stapel voor mij, iedere bijgedachte op een apart vel papier om weglating en verandering van volgorde makkelijk te maken. Dorine besefte dat het er te veel waren; zij zou het op prijs stellen als ik opzij legde wat mij niet de moeite waard leek. Ik had een aanvullend idee: aan de andere kant leggen wat mijn favorieten waren.

Aan die kant legde ik de opmerking van een vrouw A.V. die met C.B. (dat was Chris Bergholt, de man van Lydia) moeilijk kon praten omdat hij zo rechts was ‘en dat ben ik ook wel maar ik voel mij tenminste tegelijk links want je bent toch een mens van deze tijd’. Een andere voorkeur die mij bijgebleven is: C.C. die volgens zijn vrouw soms zei als zij naar een van de gezellige avonden gingen: ‘Nu zal ik alles wat mij interesseert en waar ik ideeën over heb van mij afzetten en zorgen dat ik met overgave praat over absoluut niets.’ En een alledaagse: ‘We hebben dat echtpaar toen ze pas hier waren komen wonen te eten gehad en daarna zouden we gauw eens bij hun komen, nog voor de vacantie; we zijn nooit uitgenodigd, wat ik best begrijp maar dan denk je toch, ik doe ook geen moeite; of zou er iets zijn?’ En een kleine scherpe: Het ontmoedigende van het soort aardigheid van N. is dat je iedere keer het gevoel overhoudt dat jij niet aardig genoeg teruggedaan hebt naar zijn smaak.’

Merk je wel op, vroeg Dorine, dat er ook mensen bij zijn die doen wat jij wou, meer mopperen op zichzelf dan op anderen? Inderdaad, ik had er net een gehad: P.P. die zich onbekwaam voelt in het meedoen aan de conversatie, soms overheersend en als hij inbindt te effen, en die als hij langs een spiegel komt en zichzelf ziet denkt ‘geen prettige vent’. Ik had ook gelezen dat F.V. indruk zou willen maken op de begeerlijke K.H. (de Karen waar wij het eerder over gehad hadden) en zich ontmand voelt door haar kalme vriendelijkheid.

Ik vind het heel alleen nog geen echte studie, zei ik; de grote opheldering zal komen doordat je uitlegt welke rol de bijgedachten spelen wanneer de betrekkingen verstoord raken. Als je ten slotte geen zin meer hebt in wetenschappelijk doen zou je van deze gegevens een boekje met grappige tekeningen kunnen maken voor de feestdagen.

Ik heb reuze zin, zei Dorine; ik tintel om het uit te leggen. ‘Volgende week ga ik schrijven, en ik stuur je het resultaat toe, of ik kom het je aanbieden als je tijd hebt. Dan zal ik je meteen kunnen vertellen hoe het verder gelopen is met de spanningen over het bouwplan.’

Laten we nog even omlopen met z'n drieën, stelde zij voor toen ik klaarstond om te vertrekken; dan mag je hun huizen bekijken met kennis van wat zich afspeelt achter die muren.

Wij liepen langzaam in de voorjaarsnacht langs de tuinen. Dorine gaf op gedempte toon aan welke namen bij welk huis hoorden, Herman maakte af en toe een minder gedempte opmerking waar zij hem voor berispte.

Toen wij bijna rond waren kwam een brommer hard in de bocht om de middenpartij heen en het garagepad van de Bergholts op, waar hij slippend remde. ‘Dat

[p. 39]

is Mark met wie het allemaal begonnen is,’ zei Dorine. ‘Vroeger zou hij gegroet hebben want hij herkent ons best. Nu zegt zijn moeder, laat maar.’

Herman vond dat zij het verleden idealiseerde. ‘Hij groette alleen op bijzondere dagen, verder bleef hij verscholen in zijn helm. Misschien voortaan altijd. Hij vindt ons allang oud en dichtgeslibd.’

Wij bleven kijken hoe Mark zijn helm afnam en de brommer vastlegde aan een rinkelende ketting. Daarna keek hij in onze richting en riep op een onverschillige scholierentoon: ‘Hallo.’

‘Een bijzondere dag zeker,’ opperde ik.

‘Je weet het niet,’ zei Herman. ‘Het is een wereld apart. Dorine's volgende scriptie gaat over gedragsvormen bij tieners. Hè?’

[p. 40]

Dorine vond deze opmerking geen antwoord waard. ‘Ik hoop dat ik je niet verveeld heb,’ zei zij.

‘Ik heb veel geleerd. Ik heb de mensen van de buurt beter leren kennen dan wanneer ik een avond in hun gezelschap zou hebben doorgebracht.’

‘Binnenkort mag je zien waar het voor diende.’

Een maand later kondigde Dorine aan dat zij de scriptie wilde komen overhandigen in gezelschap van Til Assenaars, die ik dan eens zou ontmoeten. Ik nodigde ze uit voor de lunch in de P.C. Hooftstraat, passende achtergrond voor Gooise mevrouwen zelfs al paste de ene niet in het patroon.

Til Assenaars bleek op haar plaats in de P.C., een brede vrouw in afgewogen rood en zwart, met donker krulhaar en donkere ogen die de mensheid onbevooroordeeld waarnamen, mij niet uitgezonderd.

‘De rust is terug op het plein,’ zei Dorine. ‘De komedie is finita. Of misschien was het deel één en komt er later een deel twee. De flats zijn van de baan. Voorlopig.’

‘Is Bruising zo geschrokken?’

‘Hij kwam terug uit Frankrijk en deed heel verbaasd. Voorbarige geruchten. Het enige wat er van waar was volgens hem is dat een bevriende aannemer het idee geopperd had, Willem-Jan hield het af maar de vriend is toch eens gaan praten bij de gemeente. Dachten wij werkelijk dat hij zoiets zou ondernemen zonder overleg!’

‘Geen bulldozers, geen modderplassen. Wat een opluchting. Alleen ruisende bomen op jullie plein, behalve als Mark Berghok thuiskomt.’

‘De gemoederen zijn niet helemaal bedaard natuurlijk. Ze zitten nog met mijn scriptie. Hier heb je hem trouwens.’ Dorine boog zich over de tas naast haar stoel en haalde een blauwe ringband omhoog. ‘Ziet het er niet netjes uit? Maar daar zit dynamiet in! Laat het alsjeblieft nergens slingeren.’

‘Staan jullie er eigenlijk zelf in? Dat ben ik vergeten te vragen toen ik het pakket doorkeek.’

‘Dorine heeft zichzelf weggelaten, dat is wetenschappelijker,’ zei Til Assenaars. ‘Ik zit er wel in. Toen nog niet. Ik heb mijn bijdrage op het laatst ingeleverd.’

‘Ik dacht dat die er al uitgebreid in verwerkt was.’

‘Verhalen over anderen. Niet over mezelf.’

‘Misschien moet ik dat nu overslaan. Het heeft iets indiscreets als je iemand kent. De anderen zijn vreemden voor mij.’

‘Maak er geen punt van. Daar zijn onze buren al te veel mee bezig. Zij zijn niet alleen benauwd voor wat er over ze bekend kan worden, ook voor wat ze zullen ontdekken.’

‘Daarom moeten we het echt geheim houden,’ zei Dorine. ‘Anders zijn de gevolgen niet te overzien. Denk je eraan, Ferdinand?’

‘Ik zal je werk verbranden na lezing. Of kopiëren in onzichtbare inkt.’

‘Ik zou langzamerhand wel willen dat alle exemplaren onzichtbaar werden. Er staan toch alleen kwebbels in, academisch beschouwd. Gelukkig dat jij als mensenkenner er iets in zag. En Til. Wat ze op het instituut zullen zeggen... Vertel hem liever van het feest, Til.’

‘Het feest, daar geloofde Dorine ook niet in.’

‘Ik geloofde er best in! Ik had geen zin in al die nijdige gezichten en al het uit moeten leggen. En Herman wou al helemaal niet.’

‘Jullie hebben een unieke stemming gemist, jammer voor je. Dit feest, Ferdinand, als ik je zo mag noemen, was niet het oorspronkelijke buurtfeest. Het was door Willem-Jan Bruising bedacht om goed te maken dat de geruchten over zijn bouwplan ons zo geschokt hadden. Bovendien, zei hij, al zijn we niet allemaal meer zo goed met elkaar als vroeger, we kunnen toch nog een gezamenlijke avond hebben bij mij om te laten zien dat we niets kwaads bedoelen. No hard feelings, zoals ze in Engeland

[p. 41]

zeggen. Wat een idioot idee, zeiden een paar mensen, maar ze kwamen toch. Behalve Dorine en Herman.’

‘Het lijkt mij heel beschaafd als manier om te voorkomen dat de mensen langs elkaar heen blijven kijken.’

‘Het werd mooi. Weemoedig. Sag beim Abschied leise Servus - iets Weens. Half negen begonnen, weinig te eten, erg lekker, niets beneden het niveau van kaviaar; en champagne, en een gitarist in zijn eentje. Stijlvol hoor. Ik had het niet achter Willem-Jan gezocht. God, wat gedroeg iedereen zich voorbeeldig - enigszins verlegen, nu ze elkaar niet meer zo goed kennen als vroeger. Wat Johan van Inner bedacht had, die altijd zo op zichzelf neerkijkt, dat was precies raak. Vroeger vonden de mensen dat zij tweederde moesten geloven van wat zij tegen elkaar zeiden, zei hij; nu hoeven zij nog maar een derde te geloven, dat werkt ontspannend. Hoe komt zo'n man daarop!’

‘Dit was allemaal bij Willem-Jan in de grote zitkamer,’ droeg Dorine bij. ‘Ik heb er nooit een feest meegemaakt, alleen van buiten gezien hoe de kroonluchters flonkeren. Wat zullen die gasten voornaam leven denk je dan, al ken je Willem-Jan en zijn vrouw. Bedienden in livrei misschien.’

‘Er waren twee helpsters in donkerblauwe jurkjes. Prachtige meisjes. Zo evenwichtig dat je niet wist of ze het deden voor de bijverdienste of alleen om de familie te helpen.’

‘En om twaalf uur was het afgelopen. Middernacht. Eind van een tijdvak.’

‘Om twaalf uur werd de bel boven op het huis geluid, dat had Willem-Jan aangekondigd: dan houden we op. We lieten onze glaasjes achter en lachten zo'n beetje - dit was het. De Bruisings stonden te wachten op het bordes om afscheid van ons te nemen bij het licht van de twee buitenlantaarns.’

‘En toen... moet je horen,’ zei Dorine.

‘Toen hoorde je een razend lawaai van motoren en er kwamen drie brommers om de hoek met van die gemaskerde figuren erop. Mark Bergholt met twee vriendjes. Ze reden een paar keer het plein om en toen dwars tussen de bomen door, over de hotsende wortels waar ze zowat bleven steken. Nog harder lawaai. Even later waren ze weg.’

‘Een demonstratie, denk je?’

‘Misschien bedoelden ze: pas op met je nette feestjes, wij zijn de nieuwe generatie en wij komen eraan, dan zal je wat anders beleven. Je weet het niet. Het had iets van een mysterie, met die gezichten verscholen in de helmen.’

‘Ik zei tegen Herman: we hadden thuis moeten blijven, en gluren uit het raam.’

‘Of komen. Niemand zou jullie lastiggevallen hebben op dit feest.’ Til had een spiegeltje uit haar tas gehaald en zocht iets in haar ooghoek. Zij tipte eraan met een vingertop, knipperde en stond op. ‘Ik ben zo terug.’

‘Hoe vind je haar?’ vroeg Dorine. ‘Niet jouw type misschien. Toch leer je veel van haar. Zij weet alles van bijgedachten.’

‘Dat merk ik. Waarom zou ik een ander type willen?’

‘Zoals ik je ken... Te kleurrijk?’

‘Integendeel. Mooie kleuren.’

‘Daar ben ik blij om. Als je nog eens bij ons komt zullen we haar dan ook vragen?’

‘Ik zou het toejuichen.’

Til kwam terug en ik stond op om de weg naar haar stoel vrij te maken. Terwijl zij voorbijschuifelde ontmoetten onze ogen elkaar twee seconden lang: de eerste seconde formeel, de tweede vertrouwelijk.

Dorine merkte het niet, geloof ik. Ik keek naar haar en dacht: ik heb er ook een voor je.