Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 24]

De opmars van de lokalo's
door Paul Bordewijk

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1998 werd in Utrecht het nog maar kort daarvoor opgerichte Leefbaar Utrecht met 19,1 procent van de stemmen de grootste partij, vóór PvdA en GroenLinks. Dit was niet de enige lokale partij die succes boekte. Over het hele land genomen behaalden de lokale onafhankelijke groeperingen 18,3 procent, minder dan cda (20,4 procent) en PvdA (18,6 procent), maar meer dan de vvd, die op 17,6 procent bleef steken. De boodschap is duidelijk: lokale partijen, ooit niet meer dan politieke folklore in kleine gemeenten, vooral beneden de grote rivieren, spelen nu ook een rol in veel grote gemeenten, en zijn daarmee een belangrijke factor geworden in de Nederlandse gemeentepolitiek. In Amsterdam en Rotterdam bestaan in de deelgemeenten zelfs sublokale partijen, die zich specifiek op het eigen stadsdeel richten.

Het succes van de lokale partijen is om twee redenen interessant. Het is interessant als symptoom van de afnemende worteling van traditionele politieke partijen in de Nederlandse samenleving. Maar het is ook interessant omdat de opmars van de ‘lokalo's’ op verschillende manieren de relatie tussen rijk en gemeenten kan beïnvloeden.

Wie de ontwikkeling van de totale aanhang van de lokale partijen in Nederland gedurende de afgelopen halve eeuw beschouwt, moet constateren dat zich de afgelopen halve eeuw twee tegengestelde ontwikkelingen hebben voorgedaan. In Brabant en Limburg is het percentage stemmen op lokale partijen, inclusief de lijsten van lokale katholieke groeperingen die daar vroeger een grote rol speelden, afgenomen van 56,4 procent in 1953 naar 34,6 procent in 1998. In de rest van het land valt in diezelfde periode juist een toename te constateren van 4,8 naar 13,8 procent. Per saldo leidt dat tot een toename voor heel Nederland van 14,0 naar 18,3 procent, wat veel minder spectaculair is dan men alleen op grond van het succes van partijen als Leefbaar Utrecht en Leefbaar Hilversum zou denken.

Achter deze landelijke ontwikkelingen gaan grote lokale verschillen schuil. Bij sommige gemeenteraadsverkiezingen wijken de resultaten van verschillende lokale partijen onderling veel sterker af dan die van de nationale partijen. Bij de verkiezingen van 1998 behaalde in Oud-Beijerland de lokale partij bint vanuit het niets 37,2 procent van de stemmen, terwijl in de Limburgse gemeente Broekhuizen de plaatselijke Lijst Jenniske, die in 1994 nog 55 procent van de stemmen behaald had, nu niet meer meedeed om ruimte te maken voor het cda. Veel gemeenten kennen ook meerdere elkaar beconcurrerende lokale partijen, waarvan het electorale succes per definitie niet gelijk opgaat.

Ook wanneer de lokale partijen in heel Nederland samen worden genomen, gaat de ontwikkeling niet steeds in dezelfde richting. In 1970 nam de aanhang zowel boven als beneden de grote rivieren sterk toe. Als gevolg van de gisting in de Nederlandse politiek in die tijd ontstonden allerlei nieuwe lokale partijen, zoals de landelijke politiek in die tijd d'66, ds'70 en de ppr zag verschijnen. Bij de navolgende verkiezingen wonnen de landelijke partijen terrein terug, tot aan de jaren negentig. Dit geldt in het bijzonder in Brabant en Limburg, waar de aanhang van de lokale partijen in de periode 1970-1986 werd gehalveerd van 63,5 naar 30,6 procent.

Een bepaling van het effect van de lokale lijsten op het aantal stemmen op de landelijke partijen is mogelijk wanneer op één dag zowel raadsals statenverkiezingen plaatsvinden. Dit was vorig jaar het geval in een aantal Noord-Brabantse gemeenten, als gevolg van gemeentelijke herindelingen. In Amsterdam en Rotterdam vallen de deelraadsverkiezingen altijd samen met de ge-

[p. 25]

meenteraadsverkiezingen, en kan de invloed van sublokale lijsten dus worden nagegaan door de twee uitslagen met elkaar te vergelijken.

In beide gevallen is het beeld duidelijk. Bij verkiezingen op één dag voor twee bestuurslagen blijkt dat juist de lokale partijen de kiezer verleiden tot ‘split voting’. Zo behaalden in de gemeente Waalwijk vier lokale partijen tezamen 34,9 procent van de stemmen, vooral ten koste van cda, vvd en PvdA. De combinatie sgp/rpf/gpv had daarentegen geen ‘last’ van de lokale lijsten, en behaalde met 8,1 procent een nog iets gunstiger resultaat dan bij de gelijktijdige statenverkiezingen. In de Rotterdamse deelgemeente Hoogvliet behaalde in 1998 de sublokale partij ibp zelfs de absolute meerderheid (50,4 procent), wat vooral ten koste ging van PvdA en vvd. Daar stemde dus meer dan de helft van de kiezers voor de deelraad op een andere partij dan voor de gemeenteraad.

De achtergrond van de lokale partijen in Noord- en Zuid-Nederland is overigens verschillend. Vroeger dienden in veel gemeenten in Brabant en Limburg de nationale partijen geen lijsten in vanwege de dominantie van de kvp. Zo was er vóór 1962 in geen enkele Limburgse gemeente een lijst van de vvd. Soms leidde dit er zelfs toe dat er helemaal geen verkiezingen voor de gemeenteraad gehouden hoefden te worden, omdat er slechts één lijst was, met niet meer namen dan er zetels te vergeven waren. In 1949 en 1953 gebeurde dat in 32 kleine gemeenten, waarvan 21 in Brabant en Limburg. In 1978 deed deze situatie zich nog voor in één gemeente, het Limburgse Stevensweert.

Niet zelden ontbrak trouwens ook de kvp in zuidelijke gemeenten, uit vrees voor het indienen van dissidente lijsten door lokale politici die bij provinciale en landelijke verkiezingen wel de Katholieke Volkspartij steunden. Om als landelijke partij buiten dergelijke dorpsruzies te blijven, diende de kvp bij de raadsverkiezingen van 1962 slechts in twaalf van de honderdtien Limburgse gemeenten een eigen lijst in. In plaats daarvan werden onder andere namen crypto-kvp-lijsten ingediend om de belangen te behartigen van bevolkingsgroepen zoals boeren, middenstanders en arbeiders, of van afzonderlijke dorpen in de gemeente. Vaak bleven deze lijsten bestaan, ook als de oorspronkelijke oprichter allang niet meer meedeed, zoals de sinds 1923 bestaande Lijst Borger in Brunssum, of de Lijst Piet Rampaart in Roosendaal. Beide groeperingen dragen regelmatig bestuursverantwoordelijkheid in de respectievelijke colleges van B&W.

Na de oprichting van het cda in het begin van de jaren zeventig veranderde de strategie der christen-democraten in het zuiden. Men streeft er nu naar zoveel mogelijk eigen lijsten in te dienen, en wie als cda'er deelneemt aan een lokale groepering, wordt geroyeerd. Desondanks wisten veel lokale groeperingen zich te handhaven.

Overigens heeft niet alleen het cda ‘last’ van de lokale partijen in Brabant en Limburg. In 1994 haalde de PvdA in Brunssum bij raadsverkiezingen slechts een derde van het landelijk resultaat dat ze in deze gemeente behaalden. Het verschil ging naar de Lijst Borger. In Brunssum heeft men wel een verklaring voor het succes van de lokale partij: ‘De Lijst Borger is zo groot hier, omdat ze 25 mensen hebben die wel eens een pintje pakken in de verenigingskantine. PvdA'ers zijn geen kroeglopers; zij breken zich liever het hoofd over zware onderwerpen.’

In Noord-Nederland hangt de opkomst van lokale partijen in de eerste plaats samen met de afnemende binding aan de traditionele landelijke politieke partijen, en de navenante toename van het zwevende electoraat. Alleen landelijke partijen met een ijzersterke greep op hun kiezers blijven immuun voor de lokalo's. Niet voor niets heeft in de gemeente Waalwijk (op het breukvlak van Noord- en Zuid-Nederland) juist de combinatie sgp/rpf/gpv geen last van de lokale lijsten.

Door toenemende ongebondenheid van het electoraat gedijen overigens niet alleen (sub)lokale partijen, maar kunnen ook andere special interest-groeperingen politiek potten breken, al dan niet voor langere tijd. De ouderen-partijen waren daarvan een voorbeeld, maar ook de studentenpartijen in Delft en Groningen, waarvan de eerste inmiddels tot het College van B&W is doorgedrongen. Het Zwart Beraad in de stadsdeelraad van Amsterdam Zuid-Oost zou de voorbode kunnen zijn van het ontstaan van etnische partijen.

Toch betekent de afnemende aantrekkingskracht van de grote landelijke partijen niet dat lokale partijen overal in gelijke mate succesvol zijn. Daar is meer voor nodig. In de regel ontstaat een vruchtbare electorale voedingsbodem voor lokalo's wanneer in de gemeentepolitiek een con-

[p. 26]

flict tussen algemeen gemeentebelang en specifiek bewonersbelang een grote rol gaat spelen of escaleert. Klassieke voorbeelden hiervan zijn het vinden van een geschikte lokatie voor een woonwagenkamp of een vuilverbrandingsinstallatie, maar kan ook gaan om kleine zaken zoals bushaltes of hangplekken voor pubers. De situatie wordt helemaal gunstig voor lokalo's wanneer een brede raadsmeerderheid, lopend van GroenLinks tot vvd, zich schaart achter een groot prestigieus project, in weerwil van scepsis of weerstand onder de bewoners. Het kan dan gaan om grote bestuurlijke projecten, zoals de vorming van stadsprovincies, maar ook om grote bouwkundige of verkeersprojecten, zoals in Utrecht de al jarenlang slepende plannen over achtereenvolgens de sneltram, de busbaan door de binnenstad en het Utrecht City Project om het centrum te upgraden.

De weerstand tegen dit soort projecten komt vaak tot uitdrukking bij referenda, waarbij dan blijkt dat het inzicht van de meerderheid van de gemeenteraad ver afstaat van dat van de meerderheid van de bevolking. Dit wil overigens niet zeggen dat de raad het noodzakelijk bij het verkeerde eind heeft. In principe worden bekleders van een vertegenwoordigende functie geacht het algemeen belang te laten prevaleren boven deelbelangen. Bovendien hoeven bij een referendum de tegenstemmers geen alternatief aan te dragen, wat van tegenstemmers in de raadszaal wel verwacht wordt.

Behalve in referenda komt brede en persistente lokale onvrede uiteraard tot uitdrukking in electoraal succes van een lokale partij. Dit was in 1998 het geval in Utrecht, zoals het vier jaar daarvoor in Oegstgeest het geval was geweest. Succesvolle lokale partijen kunnen met enig recht betogen dat zij de volkswil vertolken, zij het dat het zeer wel mogelijk is dat de achterliggende doelstellingen van de gewraakte politiek der bestuurlijke partijen (zoals woningen, werkgelegenheid of doorstroming van het verkeer) wel degelijk ook door de meerderheid van de bevolking worden gesteund. Op kritieke momenten ontbreekt echter het geloof dat deze doelstellingen gediend zijn met de omstreden projecten, of met de wijze waarop ze worden gerealiseerd. In dit soort situaties wordt in de gemeenteraad dikwijls de oude tegenstelling tussen links en rechts vervangen door die tussen bestuurlijke partijen en ‘tegenpartijen’. Een rol die dikwijls ook wordt vertolkt door de sp, en in de vorige raadsperiode door de aanhangers van Janmaat, wanneer die althans de raadsvergaderingen bijwoonden.

Overigens is er geen rechtstreekse relatie tussen electoraal succes bij referenda en electoraal succes bij raadsverkiezingen. In Rotterdam kreeg in 1998 de Stadspartij 4,7 procent van de stemmen tegen 4,4 procent in 1994, ondanks het succes van die partij bij het referendum over de Stadsprovincie. In Amsterdam behaalde de groepering Amsterdam Anders slechts 5,8 procent, hoewel deze alle standpunten verwoordt waarvoor bij de verschillende referenda in Amsterdam een meerderheid van de opgekomen kiezers zich had uitgesproken.

Voor een lokale partij is het dus niet genoeg om in een huiskamer met enige vrienden en bekenden bijeen te komen en daar een lijst op te stellen met de naam ‘Leefbaar Juinen’ of ‘Juinens Belang’. Men dient over een behoorlijk netwerk in de gemeente te beschikken, en bij voorkeur ook nog over een aansprekende lijsttrekker. En men dient de concurrentie van de actiefste lokale oppositiepartij, zoals de sp, de baas te zijn. Bovendien dreigt tegenwoordig voor lokalo's een andere hinderpaal. De laatste jaren stellen landelijke partijen, wanneer ze in de oppositie zitten, zich bij gelegenheid op als een lokale partij. Ondanks de electorale misère van de PvdA in 1994, won die partij op Terschelling, waar men van drie naar vijf zetels ging. Dat kwam door het verzet van de PvdA als oppositiepartij tegen de uitbreiding van Hotel Paal 8. De PvdA-lijsttrekker verklaarde de opmerkelijke zegetocht zo: ‘Als je met een plan voor een nieuw en groter hotel [komt] moet je met de bevolking gaan praten en proberen ze te overtuigen. Dat is niet gebeurd. Een nieuw college zal met een nieuw plan komen voor Paal 8 en daarmee de straat opgaan. Luisteren en het desnoods weer bijstellen.’

Dit is typisch de taal van een lokale partij. Het is de mythe van de volkswil. Men gaat ervan uit dat in de grond iedereen het eens is, en dat het bestuur geen beslissingen hoeft te nemen die voor sommige deelgroepen pijnlijk kunnen uitvallen. Toch kan een landelijke partij zich niet permanent als lokale partij blijven opstellen. Bij de raadsverkiezingen van 1998 was Terschelling de gemeente waar de PvdA het meest verloor. Men ging terug naar drie zetels, hoewel elders de PvdA meestal winst boekte.

[p. 27]

Waar men wel blind op kan varen is het feit dat een succesvolle lokale tegenpartij problemen oproept bij de collegevorming. Ik ken geen voorbeeld van een dergelijke partij die de meerderheid van de raadszetels bemachtigde en vervolgens de mogelijkheid kreeg alle wethouders aan te wijzen. Eerder komt het voor, dat een nieuwe lokale partij niet de absolute meerderheid behaalt, maar wel een grote overwinning, en soms zelfs de grootste partij wordt. Dat leidt voor de andere partijen tot een lastig dilemma. Enerzijds wordt het als teken van slecht verliezerschap en minachting van het electoraat beschouwd om de overwinnende partij geen plaats in het college te gunnen. Anderzijds is er in de gemeenteraad dikwijls nog steeds een meerderheid voor het omstreden beleid, terwijl de nieuwe partij alleen geloofwaardig aan het nieuwe college kan deelnemen wanneer juist dat beleid wordt gewijzigd. Bij de afweging van dit dilemma kan de afstand tussen Groenlinks en de vvd kleiner blijken dan die tussen de traditionele partijen en de nieuwe lokalo's.

Soms wordt de lokale partij in een dergelijke situatie wel tot het college toegelaten, maar ontstaan er snel conflicten met de oude bestuurspartijen, waarna een breuk volgt. Dit overkwam Leefbaar Oegstgeest in 1994 en Leefbaar Hilversum in 1998. In Utrecht hebben de oude partij-

[p. 28]

en er in 1998 uiteindelijk voor gekozen om Leefbaar Utrecht helemaal geen plaats in het college te geven. Dat heeft veel kritiek opgeleverd, maar valt vanuit het streven naar een breed en eensgezind college wel te verdedigen. Wel vraagt zo'n besluit van de meerderheid de bereidheid te aanvaarden dat men wordt geconfronteerd met een scherpe en soms onorthodoxe oppositie, die aanspraak kan maken op alle democratische rechten die aan het raadslidmaatschap verbonden zijn, en die niet bij voorbaat als spelbederver moet worden beschouwd. Het vraagt ook van de burgemeester in de raad een objectieve en neutrale opstelling, waarbij de verdediging van het collegebeleid volledig aan de wethouders wordt overgelaten. Wanneer men weinig incasseringsvermogen toont - zoals in Utrecht - kan de politieke sfeer gemakkelijk bederven, waarvan de bestuurspartijen zelf het slachtoffer kunnen worden (in dit geval d'66).

Een bijzondere aanleiding voor de opkomst van (sub)lokale partijen is de opheffing van gemeenten, en vooral de annexatie van randgemeenten door centrumgemeenten tegen de zin van hun inwoners. Een spectaculair voorbeeld hiervan was het succes van Rosmalens Belang bij de herindelingsverkiezingen in Den Bosch in 1995. Die partij werd daar toen de grootste met 22,1 procent van de stemmen. In Rosmalen zelf brachten twee van de drie kiezers hun stem uit op Rosmalens Belang. Hier was een fusie van het verzet tegen de opgelegde annexatie, de traditie van lokale partijen in Brabant en Limburg, en de toenemende aanhang van dit type partijen in heel Nederland. Uiteraard is de aanhang van Rosmalens Belang bij de raadsverkiezingen van 1998 gedaald, maar toch bleef de partij met 15,5 procent de grootste partij in Den Bosch.

Vanwege de annexaties door Breda en Tilburg zijn er in 1997 met succes vergelijkbare protestpartijen opgericht. Die verwierven in de nieuwe gemeenteraad niet zo'n machtspositie als Rosmalens Belang, al overtrof het percentage stemmen dat de partij Algemeen Belang in 1996 in de voormalige, door Tilburg geannexeerde gemeente Udenhout behaalde nog de score van Rosmalens Belang het jaar daarvoor. Sommigen verwachten dat de annexatie van Vleuten-De Meern door Utrecht een even sterke sublokale partij zou kunnen opleveren, die dan samen met Leefbaar Utrecht de wethouderszetels zou kunnen verdelen. Dat zou in ieder geval een nieuw fenomeen in de Nederlandse gemeentepolitiek opleveren.

De ontwikkeling van sublokale partijen wordt trouwens ook bijzonder bevorderd door de instelling van deelgemeenten. Zo zijn in Amsterdam sublokale partijen vertegenwoordigd in elf van de dertien stadsdeelraden, in Rotterdam in vijf van de tien. In deze stad zijn de sublokale partijen typisch een verschijnsel van de meer excentrische deelgemeenten (buiten de ‘Ruit’), in Amsterdam zijn ze over de hele stad gespreid. Ook in het Haagse stadsdeel Scheveningen, dat geen eigen deelraad kent en ook nooit een afzonderlijke gemeente is geweest, is trouwens met succes een sublokale partij opgericht. Deze Politieke Partij Scheveningen behaalde in 1998 bij de Haagse raadsverkiezingen 5,9 procent van de stemmen, goed voor drie zetels.

Vanuit de landelijke politieke partijen wordt het verschijnsel van de lokale politieke partijen in het algemeen afgewezen. Toch is dat minder vanzelfsprekend dan op het eerste gezicht lijkt. Vanouds wordt veel geklaagd dat gemeenteraadsverkiezingen vaak niet meer zijn dan landelijke politieke peilingen, waarbij partijen over het hele land winst behalen of verlies lijden, zonder dat dit iets te maken heeft met de waardering voor het beleid van de plaatselijke vertegenwoordigers. Dit zou het gezag van het lokaal bestuur ondergraven, en remmend werken op het proces van decentralisatie dat om allerlei redenen gewenst is.

Om de legitimatie van het lokaal bestuur te versterken, wordt al lange tijd gezocht naar instrumenten om kiezers te stimuleren voor de gemeenteraden een zelfstandige keuze te maken. Soms wordt ervoor gepleit de verkiezingen voor gemeenteraden niet allemaal op één dag te houden, juist om te voorkomen dat ze het karakter van een nationale peiling krijgen. Nadeel daarvan is een lage opkomst, zoals blijkt bij herindelingsverkiezingen, terwijl landelijke politieke kopstukken de mogelijkheid krijgen steeds daar op te treden waar raadsverkiezingen worden gehouden.

Thans overheerst het idee om verkiezingen te combineren, zoals in het recente regeringsvoorstel om raads- en statenverkiezingen op één dag te houden. De indruk bestaat, ook op grond van ervaring in het buitenland, dat wanneer de kiezer

[p. 29]

zijn voorkeur voor een landelijke partij niet meer via zijn stem voor de raadsverkiezingen hoeft te tonen, hij zijn ‘lokale’ stem eerder zal gebruiken voor de partij die om plaatselijke redenen zijn voorkeur heeft. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat het kabinetsvoorstel zal leiden tot minder stemmen op lokale partijen; integendeel, de kans op het omgekeerde is minstens zo groot.

Split voting zal echter pas op aanzienlijke schaal plaatsvinden wanneer aan de raadsverkiezingen ook één of meer lokale partijen deelnemen. Vanuit die gedachte zou men het optreden van lokale partijen moeten toejuichen, en zich zelfs de vraag moeten stellen waarom landelijke partijen eigenlijk meedoen aan raadsverkiezingen in gemeenten waar diverse lokale partijen geworteld zijn en zij zelf structureel aanzienlijk minder stemmen behalen dan bij verkiezingen voor de Kamer of de Staten.

De landelijke partijen brengen hier zowel interne als externe argumenten tegenin. De meest voor de hand liggende reden is uiteraard de overtuiging dat hun beginselen ook relevant zijn voor gemeentelijke politiek. Tegenwoordig benadrukt vooral het cda het belang van landelijke beginselen voor de plaatselijke politiek. In het Zuiden gebeurt dat met de geloofsijver die late bekeerlingen kenmerkt. Het cda verblijdt dan ook elke vier jaar zijn plaatselijke afdelingen met een modelprogramma voor de gemeenteraad.

[p. 30]

Toch blijkt in de praktijk dat plaatselijke cda-afdelingen op cruciale punten nog wel eens van dat programma af willen wijken. Zo wijzen de christen-democraten landelijk het gedogen van soft drugs af, maar wie bij de raadsverkiezingen in de grote steden cda stemt, kiest wel degelijk voor een vorm van gedogen. Over split voting gesproken! Landelijk is men tegen de 24-uurseconomie, maar plaatselijk zoekt men wel naar middelen om de stad op zondag te ‘verlevendigen’. In Rotterdam mag je als het cda zijn zin zou krijgen op zondag wel boeken lenen, maar ze niet kopen.

Ook bij de PvdA kan men zich afvragen of het waar is dat deze partij een groot deel van zijn agenda moet realiseren in steden en dorpen, zoals de politicoloog Paul Depla onlangs stelde in Socialisme & Democratie. Vanuit de landelijke PvdA wordt de afdelingen juist geadviseerd om de nadruk te leggen op weinig onderscheidende thema's als veiligheidsbeleid en gesubsidieerde arbeid, terwijl onderscheidende thema's als gemeentelijke belastingpolitiek, verkeer en erfpacht taboe lijken. Wanneer deze een rol spelen, komt dat door de inbreng van de lokale politici zelf.

In het algemeen willen raadsleden van landelijke partijen zich er in verkiezingstijd nog wel eens op laten voorstaan dat zij betere contacten hebben met de ‘Haagse’ politiek, en daarom ook meer voor hun gemeente gedaan kunnen krijgen. Het is overigens een argument dat suggereert dat de landelijke partijen zich in hun opstelling tegenover gemeenten laten leiden door partijpolitieke overwegingen en vriendjespolitiek. Helemaal uit de lucht gegrepen is dat niet, maar het maakt toch een weinig frisse indruk, en zal daarom ook niet veel kiezers overtuigen.

De hang naar Den Haag maakt bovendien het risico reëel dat naarmate vertegenwoordigers van landelijke partijen in gemeentebesturen minder invloed kunnen uitoefenen, zij in de verleiding komen om partijgenoten in hogere bestuurslagen te benaderen om zich intensiever met de gang van zaken in hun gemeente te bemoeien, bijvoorbeeld door hun welgevallige voorwaarden aan subsidieregelingen te verbinden. Daar gaat dan een sterk centraliserend effect vanuit, zoals duidelijk zichtbaar is bij het ‘Grote-stedenbeleid’. Het is trouwens een verleiding waartegen slechts weinigen bestand zijn. Niet voor niets sprak Pieter Jelles Troelstra in 1899 op het Leeuwarder congres van de sdap de historische woorden: ‘Zijn wij sterk in de steden, dan zijn wij voor decentralisatie, zijn wij daarentegen sterk in de Kamer, dan zijn wij voor centralisatie.’ Het lijkt erop dat deze woorden nog steeds bepalend zijn voor het beleid van de Partij van de Arbeid.

Depla waarschuwt er in zijn S&D-artikel voor dat wanneer de lokale fracties verdwijnen, een partij als lokale vereniging gemakkelijk doodbloedt, omdat die fracties vaak de spil zijn waarom de afdeling draait. Dat is een serieus intern argument, zeker waar de rol van de lokale partijafdelingen binnen de landelijke partij ook gemarginaliseerd dreigt te worden. Er staat tegenover, dat het participeren in de gemeentepolitiek een partij ook leden kan kosten. Je ziet soms levenslange partijleden hun lidmaatschap opzeggen omdat er een flatgebouw voor hun neus verrijst.

Wanneer lokale partijen zich duurzaam geworteld hebben, zoals in veel Brabantse en Limburgse gemeenten, kan men zich met reden afvragen of landelijke partijen er goed aan doen zich ook op het strijdtoneel te wagen. Het is de vraag hoe relevant hun politieke uitgangspunten zijn voor de plaatselijke situatie, terwijl de vertegenwoordigers van lokale partijen beter voldoen aan het profiel van raadsleden zoals dat door diezelfde landelijke partijen wordt geformuleerd. Ze hebben vaak een beter netwerk in de lokale gemeenschap dan de leden van landelijke politieke partijen, die doorgaans een grotere afstand tot hun electoraat bewaren. Door met eigen lijsten uit te komen maken de landelijke partijen in ieder geval duidelijk dat ze de lokale partijen afwijzen als rekruteringsterrein voor de landelijke politiek.

Willen leden van lokale partijen ook een rol spelen in de landelijke politiek, dan zijn ze gedwongen een eigen landelijke partij op te richten, zoals Jan Nagel van Leefbaar Hilversum en Henk Westbroek van Leefbaar Utrecht hebben aangekondigd. Hoe zwaar de concurrentie voor de traditionele landelijke partijen zal zijn, valt overigens nog te bezien: tot nu toe zijn provinciale bundelingen van lokale partijen aanzienlijk minder succesvol dan die partijen zelf. Door de bovenlokale bundeling worden plaatselijke partijen weinig meer dan een afdeling van Leefbaar Nederland. In hun expansie verliezen zij onherroepelijk hun karakter van lokale partij. En dat maakte nu juist hun kracht uit.