Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 14]

Marathon
door Marian Wolfert

De kandelaar in haar tas stootte bij iedere stap tegen haar scheenbeen; de krijtjes in hun doosje lieten dan een vrolijk, licht gerammel horen. Alles gaat beter als je er ritme in brengt, peinsde Ilja. Zelfs als je heel moe bent, kan een ritme je dragen. ‘You are the music, while the music lasts’ - wie had dat ook al weer gezegd, ooit? Of verzon ze het zelf nu, ter plekke?

Ze stond stil en zette haar tassen neer om naar de nijlpaarden in de carrousel te kijken. Het waren vrolijk lachende, ruim in hun vel zittende lichtgrijze nijlpaarden die achter giraffes aanholden die op hun beurt weer jacht maakten op felgestreepte gele tijgers. De carrousel stond stil; de dieren waren in hun vaart verstard, maar leken daar niet onder te lijden.

Drie jaar geleden had Ilja in een kleine kustplaats een circus bezocht, voor het eerst sinds haar oma was overleden. Haar oma was dol op circussen en altijd als er een in de buurt kwam ging ze ernaartoe, soms wel twee of drie keer. Ilja was dikwijls met haar meegegaan, totdat haar oma ziek werd en op ongelegen momenten begon te schreeuwen - wanneer het doodstil was in de tent omdat iedereen ademloos naar de trapeze-artiest zat te kijken, in de paar seconden voordat een geboeide man uit een zilverkleurige raket naar de nok van de tent zou worden geschoten of gewoon in de rij voor de kassa, als het lang duurde. Ilja wist niet wat ze op zo'n moment moest doen; meestal keek ze strak voor zich uit, alsof ze niets had gehoord. Eén keer was er via het zijpad iemand naar hen toegekomen, een jongen in een rood pak met gouden koorden en knopen, die had zich naar Ilja's oma overgebogen en in haar oor gezegd: ‘Mevrouw, het is zo voorbij.’ Dat hielp, maar het was het laatste circusbezoek voor Ilja's oma, want van het tehuis mocht ze alleen onder professionele begeleiding op stap en daarvoor liet ze zich, zei ze, niet lenen.

Die laatste keer was voor Ilja bijna het begin van een nieuwe periode in haar leven geweest. Ze had, zoals altijd, plaatsen gekocht voor de eerste rij en was zo gefascineerd door de act die een meisje in een glanzend nachtblauw, met wit bont afgezet balletpakje uitvoerde met een reusachtig, log nijlpaard, dat ze de hele tijd op de punt van haar stoel had gezeten. Het nijlpaard draafde met een voor zijn omvang verbazingwekkende elegantie rondjes door de piste. Stof en zand wolkten op achter hem, terwijl het meisje, dat nog tengerder was dan Ilja, op zijn rug sprong en daar acrobatische kunstjes deed. Ze strekte één been ver boven haar hoofd, stond op haar handen, landde na een salto voorover op het achterste deel van de rug - oeh, zuchtte het publiek - en maakte pirouettes. Het trof Ilja hoe vertrouwd ze was op dat kleine oppervlak; hoe haar voeten steeds in één keer goed stonden, gevoegd naar de welving van de plek. Het leek wel of ze zich op de dierenrug veel veiliger voelde dan op de grond. Ze eindigde met een zijwaartse radslag naar het midden van de piste. Het nijlpaard maakte zijn rondje af en kwam naast haar staan, waarbij hij één poot op het kleurige plateautje plaatste. Ilja voelde dat het de bedoeling was dat hij er met vier poten op ging staan, maar dat het dier, na zoveel werkjaren, steeds meer zijn eigen gang begon te gaan, met steeds minder vrees voor correctie, en dat niemand daar iets aan kon doen. In de pauze kroop ze onder de hekken door - haar oma wilde een ijsje hebben en stond in de rij voor de ijskar - en liep naar het terrein achter de circustent, waar de caravans waren en de hokken van de dieren. Het nijlpaard stond buiten, op een stuk zand ter grootte van hemzelf. Om zijn nek hing een ijzeren ketting

[p. 15]

met zware schakels. Ilja leunde over het lage hekje en tilde de ketting even op. Toen ze hem voorzichtig weer teruglegde en de nek van het dier streelde hief het plotseling zijn kop op. Ilja's hand zat klem tussen twee dikke, harde huidplooien en ze beet op haar lip om niet te gaan schreeuwen. Het nijlpaard bleef zo staan, en Ilja bleef zo staan. Ze wisten allebei dat er iets gebeurde - iets dat hun leven voorgoed zou veranderen.

Het nijlpaard boog pas weer zijn kop - maar net genoeg om Ilja's hand te bevrijden - toen er tussen de caravans een man opdook in T-shirt en spijkerbroek, die al van verre tegen hen begon te roepen. ‘Wat is dat! Laat je hem met rust! Dit is privéterrein!’

‘Ik zat vast,’ zei Ilja. Ze keek naar haar hand, die vuurrood zag.

‘Vast? Als je niet uitkijkt zit je zéker vast,’ zei de man. Zijn blote buik puilde over de rand van zijn broek. ‘Schiet op, maak dat je wegkomt, je hebt hier niks te zoeken.’

‘Ik wilde iets vragen,’ zei Ilja. De man nam haar met een snelle blik van top tot teen op. Ilja droeg haar zwarte legging met lovertjes bij de enkels, een lila fluwelen jasje met zilveren knopen en afgetrapte leren puntschoenen.

‘Iets vragen?’ zei de man. ‘Had je soms interesse om hier te komen werken? Wou je soms het nummer met Jacobus overnemen? Claudia heeft er allang genoeg van, die wil het circus uit. Trouwen.’

‘Hoe is het mogelijk,’ zei Ilja verbaasd.

‘Zeg dat wel,’ zei de man. ‘Met een gemeente-ambtenaar, godbetert. Terwijl ze hier een toekomst heeft.’

Het nijlpaard snoof en zwaaide met zijn kop.

‘Dus we zoeken vervanging,’ zei de man. ‘Sta jij goed op je benen?’

‘Meestal wel,’ zei Ilja met een kleine aarzeling.

‘Het is hard werken,’ zei de man. ‘Maar het is mooi werk. Met de dieren. Je leert hier dingen die je daar buiten niet leert. Je leert hier wat vriendschap is. Je leert hier wat volhouden is. Je leert hier zweten en lachen en -’

De bel voor de tweede helft van de voorstelling schalde over het terrein. Het nijlpaard liet zich met een plof in het zand vallen.

‘En je komt nog eens ergens,’ zei de man. ‘Je maakt reizen. Je ziet steden.’ Hij streek met een hand zijn vettige haar naar achteren en staarde over Ilja's hoofd heen naar de punt van de tent.

‘Mijn oma zit binnen,’ zei Ilja.

‘Dan zit ze niet alleen,’ zei de man. ‘Kom mee, kind. Wij gaan eens praten.’ Ilja betrad een kleine caravan, waar het rook naar sigaren, haarspray, iets zoets (wentelteefjes! dacht Ilja halverwege het gesprek) en zurig opgedroogd wasgoed. Ze zat op een smalle bank met haar rug naar het raam en de man zat tegenover haar, zijn dikke witte armen op het roodpluchen tafelkleed.

Hij was de baas. De kans van haar leven. Ze moest ja zeggen. Anders spijt. Betaald kreeg ze niet; niet in geld, maar wel in, in...

Ilja keek van het schilderij aan de wand, een fluorescerend berglandschap met herten, weer naar de man, naar zijn ogen. Het waren kleine, maar geen sluwe ogen. Het waren hoopvolle ogen.

‘Applaus,’ zei hij. ‘In applaus.’

Ze zei dat ze erover na wilde denken.

‘Overmorgen zijn we weg,’ zei de man.

‘Morgen kom ik het zeggen,’ zei Ilja.

Hij reikte haar zijn hand.

De volgende ochtend kreeg Ilja een brief van het bedrijf waar ze enkele weken eerder had gesolliciteerd als assistent-onderzoeker. Ze was aangenomen en kon per di-

[p. 16]

rect beginnen, met een consumentenonderzoek naar het gebruik van bier. ‘Uw referentiecontact, de heer H. Wildschut van Kan, was zeer tevreden over u. Ook uit het sollicitatiegesprek heb ik mogen concluderen dat uw kwaliteiten ons zeer van pas kunnen komen,’ schreef de beleidsmedewerker die Ilja had gesproken. Het was een contract voor drie maanden. Het verdiende erg goed en Ilja zag in één oogopslag dat ze zeker zeshonderd gulden per maand over zou houden. Achttienhonderd gulden was genoeg om de massagetherapie van te betalen die ze overwoog voor haar af en toe dienst weigerende benen, en, daarna, voor de lange reis naar Spanje waar ze al twee jaar over droomde. Ze ging naar het circus om dit aan het nijlpaard te vertellen, maar dit keer lukte het haar niet om onder de hekken door te kruipen.

‘Ik wil Jacobus zien,’ zei ze tegen de bewaker. Het was dezelfde jongen die haar oma had gekalmeerd. De middagvoorstelling was net afgelopen; achter hem renden trapezewerkers heen en weer, op cowboylaarzen en met roze en blauwe badjassen over hun glitterkostuums.

‘Jacobus is bezig,’ zei de jongen. ‘Hij moet eten. En daarna moet hij weer oefenen.’

‘En de baas,’ zei Ilja. ‘Die moet ik ook spreken.’

‘Geef de boodschap maar aan mij,’ zei de jongen.

‘Dat het niet door kan gaan,’ zei Ilja. ‘Het geldt ook voor Jacobus. Dat het me heel erg spijt.’

‘Ik zal het tegen ze zeggen,’ zei de jongen.

Ilja voelde zich een lafaard. Ze keek niet om toen ze wegliep. Ze besloot dat ze zich nooit meer zo wilde voelen. Thuis schreef ze met vulpen de naam van het circus in haar opschrijfboekje en streepte hem net zo lang door tot er een rafelig zwart gat in het papier zat.