Hollands Maandblad. Jaargang 2000 (626-637)

[p. 29]

Daders
door Jaap Kranenborg

‘Hij volgt ons écht!’ fluistert Simone. Gerard kijkt haar even aan en voert haast onmerkbaar zijn tempo op. Ze volgen de onzekere koers van verdwaalden, maar telkens als ze omkijken zien ze dezelfde man achter zich. Een kreet van opluchting ontsnapt Simone als ze in het donker de kerk herkent die vlak bij het hotel staat, de kerk met de blauwe tegeltjes, die stamt uit de tijd dat Brazilië nog een Portugese kolonie was. Nu is het nog maar een paar straten. Ze slaan een hoek om. Een groepje mensen staat rond een vuurtje, hun hese stemmen weerkaatsen tegen de donkere muren. Iemand probeert muziek uit een ontstemde gitaar te halen. Als de twee toeristen opgemerkt worden, zwellen kreten aan tot geschreeuw. Een gedaante maakt zich los uit het groepje en strompelt in hun richting. In zijn hand heeft hij een langwerpig stuk hout. Het gezicht van de man flakkert in het licht van de straatlantaarns. Een litteken klieft zijn wang in tweeën. Hij draagt geen schoenen. Zijn ene voet staat scheef, alsof die ooit is omgebogen en sindsdien zo is blijven staan.

‘America?’ roept hij schor.

‘Holanda!’ zegt Gerard en wil om de man heenlopen, maar die grijpt hem bij de arm.

‘Holanda good!’ kraait hij met een grijns. Zijn litteken krijgt er een knik door. Gerard probeert zich zachtjes los te rukken, maar de kreupele houdt hem stevig vast. Bij het vuur vandaan komen andere gedaanten aanlopen. Simone kijkt om. De achtervolger staat nonchalant te roken tegen de muur.

De man aan Gerards arm kan het tempo nauwelijks bijhouden, maar blijft als een opgewonden kind meehuppelen. Dan gaat zijn ‘Holanda good!’ over in ‘Holanda rico!’

Oh god, nu gaat hij om geld vragen! denkt Simone. En als hij dat niet meteen krijgt, komen de wapens. Wapens? Hij heeft allang een wapen in zijn hand! Gerard rukt zich los, de man struikelt. De anderen staan inmiddels vlak voor hen, twee met een stuk hout en één met een opgerolde krant in de hand.

‘Ik geef ze mijn portemonnee wel,’ hijgt Simone.

‘Ben je gek!’ sist Gerard. ‘Geen paniek, hè. We zijn allebei een kop groter dan die ventjes!’

Hij probeert het zelfverzekerd te zeggen, maar Simone hoort de angst in zijn stem. Als hij bang is of gespannen klinkt zijn stem hoger.

‘Gewoon doorlopen!’ zegt hij.

Maar het is onmogelijk de mannen te passeren. Iemand zal opzij moeten. Simone schuift een stukje achter Gerard.

‘You have cigarette?’ vraagt de gedaante met de opgerolde krant.

Gerard loopt zonder te reageren door. Op het laatste moment springt de man opzij. ‘Sorry gentleman,’ lacht hij.

Een paar mannen bij het vuurtje staren hen zwijgend na. Een vrouw tokkelt op een gitaar. De man met de scheve voet begint opnieuw te schreeuwen. Het geschater dat op zijn woorden volgt, wordt gedempt als ze de hoek omslaan, de straat in waar het hotel staat. De laatste meters leggen ze rennend af. Maar de voordeur is op slot en alle lichten zijn gedoofd. Ze bellen aan, lang en hard. Tevergeefs. Driftig begint Simone op de deur te bonken. Pas dan klinkt er gemorrel aan de binnenkant, grendels worden verschoven, sleutels omgedraaid. In een kier verschijnt een slaperig gezicht. Gerard duwt de deur ruw open en begint te schelden, in het Nederlands,

[p. 30]

met overslaande stem. De portier schuift onbewogen de grendels weer terug, overhandigt de kamersleutels, geeuwt en sukkelt naar zijn matras achter de balie.

De rolluiken zijn omhoog en het asfalt is vol traag verkeer. Voetgangers wurmen zich tussen de auto's door. Uit een platenzaak klinkt harde muziek. Er zijn geen sporen meer van het vuurtje van die nacht. Ze ontbijten in één van de vele snackbars. De koffie smaakt naar hout.

‘De plantagehouders exporteren de beste koffie en het spul dat overblijft is goed genoeg voor de Brazilianen,’ zegt Gerard, maar Simones gedachten zijn ergens anders.

‘Ik wil hier weg,’ zegt ze, ‘laten we doorreizen naar Bolivia.’

Gerard beseft dat discussiëren zinloos is. Hij heeft er spijt van dat hij de reis naar Brazilië heeft doorgedrukt. Hij had kunnen weten dat zij het hier nooit echt leuk zou vinden, zij is meer iemand voor trektochten in Noorwegen of IJsland, lichamelijk zwaar, maar zonder spanning. Precies het omgekeerde van deze reis.

Zodra de bus in het grensplaatsje tot stilstand komt, ontstaat er een run op de deuren. Mensen stappen gelijktijdig in en uit. Als ze zich ten slotte door de levende prop naar buiten hebben weten te wringen, haasten Simone en Gerard zich naar de andere kant van de bus. Het hulpje van de chauffeur is al begonnen met het uitladen van de bagage. De ontvangstbewijzen neemt hij aan zonder ze een blik waardig te keuren. Hun rugzakken zijn er nog, maar op het moment dat ze die op hun schouders hijsen, begint een groepje jongens van alle kanten tegen hen aan te duwen. Even plotseling als de draaikolk in de mensenmassa ontstond, is die weer verdwenen.

‘Mijn tas!’ schreeuwt Simone. ‘Shit! Hij heeft mijn schoudertas!’

Ze wijst naar een wegrennende neger in groene shorts en oranje T-shirt.

‘Wat zat er in die tas!?’

‘Mijn fototoestel. Een filmpje, mijn portemonnee. Er zat alleen muntgeld in, verder niks. Vooral dat fototoestel, godverdomme.’

's Avonds eten ze een prato commercial, een mengsel van bonen, rijst, spaghetti, aardappel en stukjes taai vlees. Op tafel staat een mandje brood en een busje met maniokmeel om over het eten te strooien.

‘We hebben zo'n beetje alle soorten basisvoedsel voor onze neus,’ merkt Gerard op. Zijn toon is opgewekt.

Hij heeft besloten de stemming op te vijzelen, denkt Simone. Sinds de diefstal hebben ze nauwelijks meer een woord gewisseld en wat haar betreft blijft dat nog even zo. Ze reageert met een kort: ‘ja’. Woedend is ze, op Gerard, maar vooral op zichzelf, omdat ze zich heeft laten overhalen naar dit land te gaan, dit bloedhete rotland met z'n armoede en z'n misdaad.

Na een broze verzoening tijdens het ontbijt, besluiten ze bij de politie een procesverbaal te halen voor de verzekering. Het hoofdbureau ligt aan de andere kant van de stad en het kost veel moeite daar iemand te vinden die hun verhaal begrijpt. Als ze ten slotte een man te pakken hebben die een beetje Engels kent, toont die veel interesse. Hij haalt er twee belangrijk uitziende functionarissen bij, die hen op koffie tracteren en uitvoerig ondervragen. Het gaat nogal langzaam, want de Engelssprekende man moet alles vertalen. Vervolgens overleggen de twee langdurig met elkaar. Een paar keer probeert Simone duidelijk te maken dat ze alleen een proces-verbaal wil, maar de mannen zetten elke keer na een hoffelijke glimlach hun gesprek voort.

‘Ik wil hier weg! Dat proces-verbaal kan me gestolen worden!’

‘Eén diefstal lijkt me genoeg,’ zegt Gerard met een wrang lachje.

[p. 31]

Uiteindelijk knikken de mannen tevreden, staan op en nemen afscheid. De man die als tolk heeft gefungeerd, doet hen uitgeleide. Bij de uitgang zegt hij dat ze in de stad moeten blijven en vraagt hij nog een keer naar de naam van hun hotel.

‘Ik ga morgen naar Bolivia! Ik krijg de zenuwen van dit land!’ roept Simone woedend als ze buiten staan.

‘En dat proces-verbaal dan?’

‘Dat krijgen we toch nooit!’

Ze wandelen langs de rivier. Zwijgend, ieder vervuld van eigen gedachten.

Bij terugkeer in het hotel worden ze aangesproken door twee mannen in leren jasjes. Na enige verwarring wordt duidelijk dat het rechercheurs zijn die de hotelkamer willen doorzoeken. Ze tonen grote belangstelling voor Gerards fototoestel, bestuderen het aan alle kanten en kijken hem dan vragend aan. Hij schudt heftig zijn hoofd. ‘Ze denken toch niet dat ik van jou ga stelen!?’

[p. 32]

‘Misschien denken ze dat we de verzekering willen tillen,’ zegt Simone.

‘Come tomorrow to the policestation!’ zegt een van de mannen in onverwacht keurig Engels. Het klinkt mechanisch, alsof hij het zinnetje voor de gelegenheid uit zijn hoofd heeft geleerd.

‘Vergeet het maar! Morgen ga ik linea recta naar Bolivia!’ roept Simone als de twee zijn vertrokken. Gerard wil er zelfs onmiddellijk vandoor gaan. Toch zitten ze de volgende ochtend braaf op een bankje te wachten, tegenover een dommelende agent achter een schrijftafel. Waar ze op wachten is niet duidelijk. Men heeft ze daar laten plaatsnemen. Opeens schrikt de agent achter de schrijftafel wakker en krabbelt iets op een papiertje. Hij staat op om het te laten zien. ‘$20’ staat er op.

‘Wat krijgen we nou!?’ roept Gerard uit.

‘Declaraçao!’ zegt de agent en hij maakt duidelijk dat ze mogen gaan zodra ze hebben betaald. Om vijf uur kunnen ze dan het verlangde document komen halen.

‘Twintig dollar! Hoeveel was dat fototoestel van jou eigenlijk waard?’

‘Laten we nou maar betalen. Dan zijn we misschien eindelijk van het gezeur af.’

Ze slenteren wat rond, bezoeken een markt en een oude kerk, eten een broodje in een snackbar. Veel wordt er niet gezegd. Als ze klokslag vijf uur weer bij het politiebureau aankomen, hoeven ze maar een paar minuten te wachten. Een pokdalige man met een zonnebril roept hen zijn kamer binnen. Hij wil weten wat hun volgende reisdoel is.

‘Bolivia,’ antwoordt Gerard.

‘Ah, cocaïna!’ Er verschijnt een brede grijns op zijn gezicht.

‘No! No!!’ roepen ze allebei heftig.

Het gezicht van de man betrekt. Met een trage beweging zet hij de zonnebril af en kijkt hen met zijn scheefstaande oogjes om beurten aan. Dan blaft hij in gebroken Engels: ‘Waarom zeggen jullie de camera is gestolen!? De camera is in hotel! Ik kan jullie arresteren!’

Gerard legt met driftige gebaren en schelle stem uit dat het niet abnormaal is dat twee mensen twee camera's bij zich hebben en dat het fototoestel van Simone echt is gestolen op het busstation. De man reageert er nauwelijks op, kijkt weer van de een naar de ander en de gedachte vat post bij Simone dat hij van het hele verhaal niets heeft verstaan.

‘Alright!’ zegt hij dan op onverwacht joviale toon en haalt uit het niets een stuk papier met veel stempels tevoorschijn, dat hij met een brede zwaai overhandigt. Het proces-verbaal!

‘See you later, alligator!!’ schatert hij, ‘after a while, crocodile!’

Ze kunnen er niet om lachen.

Laat die avond wordt er op de deur van de hotelkamer gebonsd. Als Simone de twee agenten van de vorige avond ziet, in uniform nu, voelt ze tranen achter haar ogen branden. De twee gebaren dat ze mee moeten en mompelen iets over ‘camera case’.

‘Hebben jullie de camera dan!?’

Ze reageren met glimlachjes en schouderophalen. Voor het hotel staat een taxi gereed. Tijdens de rit kijkt de chauffeur af en toe onderzoekend door zijn binnenspiegel naar de twee toeristen. Bij het politiebureau houdt een van de agenten galant het portier voor Simone open.

‘You pay!’ zegt de andere tegen Gerard. Gerard aarzelt. Waarom zou hij betalen?

‘Doe het nou maar!’ snauwt Simone.

Mopperend overhandigt Gerard de chauffeur het geld.

Opnieuw worden ze ergens in het politiebureau achtergelaten. Zwijgend zitten ze naast elkaar, wetend dat elk verkeerd woord de ander kan doen ontploffen. Na een minuut of tien verschijnt een agent die Simone wenkt dat ze mee moet komen. Ge-

[p. 33]

rard wil ook opstaan, maar wordt met een dwingend gebaar teruggewezen. Met knikkende knieën staat ze even later in een cellengang. De agent gebiedt haar te wachten voor een van de deuren, loopt naar het einde van de gang en schakelt de verlichting uit. Met een zaklantaarn in de hand komt hij terug. Ze begint over heel haar lichaam te beven. De man duwt een schuifje opzij, zodat ze door een klein venstertje in een verlichte cel propvol mannen kan kijken. Meteen herkent ze de tasjesrover. De agent vraagt of ze de ladrao ziet. Opgelucht wijst ze op de neger in de groene shorts. De man blijft haar aankijken. Hij wil zekerheid. Ze is zeker van haar zaak, hij ís de dader.

Na haar moet Gerard mee. Hij is al gauw weer terug. Ze mogen vertrekken. Als ze vragen naar de camera lacht de agent, mompelt iets over ‘bewijsmateriaal’ en zegt dat ze de volgende dag maar terug moeten komen.

‘Ik kom hier nóóit meer terug! Ook niet om zo'n stomme getuigenverklaring te tekenen!’ roept Simone uit.

‘Getuigenverklaring? Je hebt hem toch niet aangewezen!?’ Gerard kijkt haar geschrokken aan.

Ze voelt het bloed naar haar wangen stijgen.

‘Heb je hem aangewezen!? Waarom!? Je hebt toch je papier voor de verzekering!?’

Ze zegt niets.

‘Verdomme, idioot! Je moet nooit getuigen in dit soort landen, dan kom je er nooit meer weg! En die camera komt toch niet terug!’

Ze klemt haar kaken op elkaar.

Gerard zucht diep. ‘Doe asjeblieft nooit meer zoiets stoms!’

Simone slaapt slecht die nacht. Het beeld van de man in de overvolle cel houdt haar wakker. Gerard heeft gelijk, ze heeft een stommiteit begaan. Morgen komen Jansen en Jansen weer en dan moeten ze voor de zoveelste keer uren op het politiebureau zitten. En dan het proces. Het kan maanden duren voor het zover is. Jaren. Er zijn landen waar ze getuigen in de cel stoppen om er zeker van te zijn dat ze op de rechtszitting aanwezig zijn. En de rover? Zal die nu voor jaren in zo'n stinkende cel verdwijnen? Allemaal vanwege dat klotefototoestel. Telkens als ze bijna in slaap valt, zoemt een mug irritant langs haar oor, alsof haar geweten hulp van buitenaf krijgt.

Ook Gerard slaapt slecht. Voor zonsopgang sluipt hij naar buiten.

Simone schrikt wakker als hij later opgewonden de kamer binnenstormt met de mededeling dat er over drie kwartier een bus naar Bolivia vertrekt. Zonder veel woorden pakken ze hun spullen en haasten zich naar het busstation. Het voelt als een vlucht.

De Braziliaanse grensbeambte bekijkt hun paspoorten uitvoerig, maakt dan een handgebaartje dat ‘wachten’ betekent en verdwijnt in zijn kantoortje. Een paar minuten later komt hij naar buiten en geeft hen onverschillig de paspoorten terug. Een ongekend gevoel van bevrijding komt over Simone als ze Bolivia in loopt.

Ook Gerard is blij dat ze Brazilië uit zijn. Maar voor hem is de zaak met de camera nog lang niet voorbij. Hij worstelt met de vraag of hij Simone moet vertellen dat hij die ochtend een kleine oploop had gezien op het grasveld voor het hotel. Uit de verte had hij het lichaam van een donkere man zien liggen; zijn gezicht was een rode massa vlees. Het enige dat hij herkende, waren de groene shorts.